جه‌عفه‌ر بێسری قاره‌مـــانه‌کــێ ژبــیرکــری و غــه‌در لێــکری
سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێنتکرنا دیرووکا شۆڕشێ، د بەردەوامیا بزاڤ و چالاکیێن خوە دا ل رێکەفتی 20/3/2023 پێشمەرگێ دێرین جه‌عفه‌ر حسێن میرزا محه‌مه‌د بێسری مێڤان دکه‌ت و دیدارەرکێ دگەل وی سازدکەت و دیرووکا خەباتا وی مینا بەلگەنامەیەکا گرنگ تۆماردکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
جه‌عفه‌ر حسێن میرزا محه‌مه‌د بێسری ل سالا 1962ێ ل گوندێ بێسرێ ل دهۆكێ ژدایكبوویه. ژ به‌ر کو خواندنگه‌هـ ل گوندێ وان نه‌بوویه، ئه‌و نه‌چوویه خواندنگه‌هێ و وی ژیانا خوه ب خودانکرنا که‌والی ڤه ده‌رباز کریه. ل گۆره‌ی گۆتنێن جه‌عفه‌ری، بێسرێ ئێك ژ كه‌ڤنترین گوندێن دهۆكێ یه و ل وی ده‌می ل دۆرێن 20 مالان ل گوندی دژیان. جاده ژی هینگێ نه دهاته گوندی. جه‌عفه‌ر دبێژیت: ل ده‌ستپێکا ساڵێن 1960 ان هێزێن له‌شکه‌ر و جاشێن حکومه‌تا ئیراقێ هێرش کره سه‌ر ده‌ڤه‌رێ و گوندێ بێسرێ ژی تۆپباران کر. وی ده‌می تۆپه‌ک ب ده‌رێ ماڵا مه که‌فت و په‌نجه‌رێن مه هه‌می شکاندن. هێزێن دوژمنی هه‌ردوو چیایێن هنداڤی گوندی گرتن. ژ به‌ر هندێ گوند هاته چوولکرن و خه‌لکێ گوندی ده‌ربه‌ده‌ر بوون. ماڵا مه ژی چوو به‌ڕۆشکا کاتولا ل ڕۆژهه‌لاتێ دهۆکێ، کو نوکه بوویه تاخه‌کی مه‌زنێ دهۆکێ.
جه‌عفه‌ر بێسری ل گۆره‌ی ده‌ستپێكا ژیانا خوه زێده‌تر دبێژیت: بابێ من پێشمه‌رگه بوو و ل وی ده‌می ئه‌م ره‌ڤینه دهۆكێ و ره‌وشا مه یا دارایی گه‌له‌ك یا خراب بوو، ئه‌م چووینه د كۆلكه‌كی ڤه، به‌لێ باران هات و كۆلك ب سه‌ر مه‌دا هاته خوارێ و پشتی هینگی ئه‌م چووینه د خانیه‌كێ ب كرێ دا، به‌لێ مه نه‌شیا كریا خانیێ خوه بده‌ین، كۆرخاله‌تێ بابێ من ب ناڤێ سالح ته‌ته‌ر مه بۆ مه ژووره‌ك ب كرێ گرت و كریا وێ ژ ده‌ڤ خوه ددا و رۆژانه ژی چوار نانێن گه‌رم بۆ مه دئینان. ئه‌ز و برا و خوشك و دایكا خوه بووین و ب خێرا وی ئه‌م شیاین ژیانا خوه ده‌رباز بكه‌ین.
دیاریا من بۆ بابێ منێ پیشمه‌رگه
پشتی هینگی و ل سالا 1965ێ بابێ من و هه‌ڤالێن خوه یێن پێشمه‌رگه ڤه‌گه‌ڕیانه بێسرێ. ئه‌ز چوومه سه‌ره‌دانا بابێ خوه. بیرا من تێت من ب تنێ 60 فلس هه‌بوون. من د رێكێ دا پاكیته‌كا جگارا بۆ بابێ خوه ب وان پارا كڕی. ده‌مێ ئه‌ز چوویمه ناڤ کۆما پێشمه‌رگا من بابێ خوه نه‌نیاسی. وی گازی من كر و ئه‌ز هه‌مبێزکرم. ئه‌م 13 رۆژان ل ده‌ف وان ماین، پاشی بابێ من ئه‌م زڤڕاندینه‌ڤه به‌رۆشكێ و ئه‌و چووڤه سه‌ر ئه‌ركێ خوه یێ پێشمه‌رگاتیێ.
ژ به‌ر کو بابێ من پێشمه‌رگه بوو و ل چیا بوو و ئه‌م ژی کۆمه‌کا زاڕۆکێن هوور د ده‌ستێ دایکا من دا بووین، لۆما دایکا مه نه‌چاربوو کار بکه‌ت، هه‌تا کو بشێت مه خودان بکه‌ت. پشتی هینگی ب ده‌مه‌کی ئه‌م دیسا چووینه‌ڤه مالا خوه ل گوندێ بێسرێ. بابێ من هه‌تا په‌یمانا 11 ئادارا ساڵا 1970، وه‌ک فه‌رماندێ ده‌سته‌یێ (فه‌سیلێ) ل سه‌ر ئه‌رکێ خوه یێ پیشمه‌رگاتیێ به‌رده‌وام بوو.
ده‌مێ ل بهارا ساڵا 1974 دیسان جاره‌کا دی حکومه‌تا ئیراقێ هێرش کریه‌ڤه سه‌ر کوردستانێ، ژ به‌ر کو گوندێ مه بوو هێلا به‌ره‌یێ شه‌ڕێ دناڤبه‌را پێشمه‌رگه‌ی و هیزێن دوژمنی دا، لۆما مه ماڵا خوه بره ده‌ڤه‌را سپنه‌ی ل گوندێ غلبیشی. لێ ژ به‌ر کو هنده‌ك ئارێشێن جڤاكی د گوندی دا ڕوودان، ژ به‌ر هندێ مه ماڵا خوه ڤه‌گوهاسته گوندێ خروه ل ده‌ڤه‌را ئه‌ترووشێ و هه‌تا شكه‌ستنا شوڕشێ ل ئادارا ساڵا 1975 ئه‌م ل وێرێ ماین.
له‌شکه‌ریا بزۆری
کاک جه‌عفه‌ر دبێژیت: ل سالا 1981 حکومه‌تا ئیراقێ ئه‌ز برمه له‌شکه‌ریا بزۆری. سێ مه‌هان ل مۆسل مه خوله‌كا مه‌شقێ بدوماهی ئینا. پاشی ئه‌م کرینه هێزا تایبه‌ت (مغاویر) و ئه‌م برینه تلكه‌به‌رێ ل زاخۆ. 45 رۆژان ل وێرێ ژی مه مه‌شقه‌کا باش کر. ئه‌م گه‌له‌ك بهێز كه‌ڤتین. ڕۆژانه ل ده‌مژمێر 5 سپێدێ وان ئه‌م ل ئاڤا خابیری دداین. پشتی کو ژ وێ خولێ بدوماهی هاتین، ئه‌م ڤه‌گوهاستینه زاویته. هه‌ر ل سه‌ر ڕێکێ من سلاڤه‌کا بله‌ز ل مالا خوه کر ل بێسرێ و ئه‌م برینه باره‌گایێ فه‌وجا له‌شکه‌ری ل زاویته. 10 ڕۆژان ئه‌م ل وێرێ ژی ماین. پاشی ئه‌م ڤه‌گوهاستینه باره‌گایێ لیوا له‌شکه‌ری ل دهۆكێ، ل جهێ سۆپه‌رمارکێتا مازی یا نوکه.
ژ به‌سرا و محمره بۆ چیایێن کوردستانێ
د وی ده‌می دا ئێدی شه‌ڕێ ئیرانێ و ئیراقێ گه‌رم ببوو و ڕۆژانه ب هزاران گه‌نج د وی شه‌ڕێ بێواته دا دهاتنه کوشتن.
پشتی مه پێنج مه‌هـ ل باره‌گایێ لیوا دهۆک ژی ده‌رباسکرین، ڕۆژه‌کێ ئه‌م سوارکرین و ڕاست برینه به‌سرا و پاشی برینه باژێڕێ محمره یێ ئیرانی و ئه‌م برینه سه‌ر رووبارێ كارۆن، کو رووباره‌كی گه‌له‌ك مه‌زنه.
فه‌رماندێ فه‌وجا مه یا له‌شکه‌ری کورد بوو. هه‌رچه‌نده ئه‌و ده‌مه‌کی درێژ بوو کو ئه‌م لگه‌ل وی به‌لێ ب کوردی نه دئاخفت. لێ دوماهیێ ل به‌ره‌یێن شه‌ڕی دیاربوو کو کورده. بۆ ده‌مێ 45 ڕۆژان ل وێرێ ئه‌م د ڕه‌وشه‌کا گه‌له‌کا نه‌خۆش و ته‌نگاڤ دا بووین. پشتی ده‌مه‌کی من ده‌ستیرا 7 ڕۆژان وه‌رگرت بۆ بێنڤه‌دان و سه‌ره‌دانا مالێ. فه‌رماندێ فه‌وجا مه گۆته من: هه‌ڕه و نه‌زڤڕه‌ڤه ناڤ ڤی ئاگری. من ژی گۆتێ: ئیراقێ هه‌میێ ل سه‌ر ناڤێ من تاپۆبکه‌ن ئه‌ز ئیدی نازڤڕمه‌ڤه ڤێ دۆزه‌خێ.
ئه‌ز ئێکسه‌ر هاتمه مال ل بێسرێ و من مال ژی ئاگه‌هدارکرن ب بڕیارا خوه. ل دوماهیا مه‌ها 11 ساڵا 1981 بابێ من پێدڤیێن پێشمه‌رگاتیێ بۆ من ئاماده‌کرن و گۆته من: ڕابه کوڕێ من، ڕێکا دروست ئه‌وه، ل شوونا تۆ بچی خوه بۆ دوژمنێ خوه بده‌یه کوشتن، هه‌ڕه ئه‌ڤه چیا و گه‌له‌ک گه‌نجێن وه‌کی ته ل ڤان چیا پێشمه‌رگه‌نه. بگه‌هه وان و ڕێکا سه‌رفرازایا وه‌ڵاتێ خوه بگره و خزمه‌تا وه‌ڵاتێ خوه یێ بنده‌ست بکه.
ده‌ستپێکێ بابێ من ئه‌ز ڤڕێکرمه ماڵا دۆسته‌کی خوه ل گوندێ ئۆزمانا و ل وێرێ من په‌یوه‌ندی ب پێشمه‌رگه‌ی کر و ئه‌ز بوومه پێشمه‌رگه.
من تڤه‌نگه‌ك ب 2500 دیناران كڕی و ئه‌ز بوومه پێشمه‌رگه
جه‌عفه‌ر بێسری د درێژیا گۆتنێن خوه دا دبێژیت: پشتی هینگی ئه‌ز ئێكسه‌ر چووم و گه‌هشتمه پێشمه‌رگه‌ری. من ده‌ستپێکێ په‌یوه‌ندی ب رێكخراوا شه‌هید عه‌بدوللا بامه‌رنی کر ل گوندێ خازیاڤا. وان ژی پێشمه‌رگه دانه لگه‌ل مه و ئه‌م ڤڕێکرینه باره‌گایێ لقێ ل کۆماته‌ی. پشتی سێ ڕؤژان لقێ ژی ئه‌م ڤڕێکرینه لژنا دهۆکێ و ئه‌ز و هه‌ڤالێ خوه شه‌مبی بێسری بووینه پێشمه‌رگه دگه‌ل ڕێکخراوا شه‌هید هورمز مه‌لک چکو.
چالاکیێن له‌شکه‌ری
ئێکه‌مین چالاکیا من پشکداری تێداکری؛ لێدانا بنگه‌هێن له‌شکه‌ریێن دوژمنی بوو ل ماسیکێ، ڕۆژئاڤایێ دهۆکێ. وێ چالاکیێ شه‌هید محه‌مه‌د سالح بۆتی ژی لگه‌ل مه بوو. مه دربه‌ک ل دوژمنی دا و ئه‌م زڤڕینه‌ڤه.
د دووه‌م چالاكیا خوه دا ل دوماهیا سالا 1983، جه‌عفه‌ر بێسری ل گه‌ل هه‌ڤالێن خوه بۆسه‌یه‌کێ بۆ هێزێن دوژمنی ددانن ل گرێ عه‌مێ ل نێزیکی گوندێ گه‌رماڤا، ل سه‌ر گه‌لیێ دهۆکێ. پشتی کو پێشمه‌رگه ڕۆژانه د چوونه د بۆسێ دا ل به‌ر هێزا دوژمنی، ڕۆژه‌کێ تۆمبێله‌کا له‌شکه‌ری هات و پێشمه‌رگه‌ی ئه‌و دا به‌ر ئاگرێ چه‌کێ خوه و تۆمبێل ژ ناڤبر و هه‌ژماره‌کا له‌شکه‌رێن دوژمنی هاتنه کوشتن و پێشمه‌رگه‌ی ژی چه‌که‌کێ ئاربیجی و سێ کلاشینکوف وه‌ک ده‌ستکه‌فت گرتن.
پشتی هینگی ل سالا 1984 کاک جه‌عفه‌ر و لگه‌ل هێزێن لژنا دهۆکێ، بۆسه‌یه‌کێ ل ناڤبه‌را گوندێن به‌رێبهار و زاویته ددانن، ل سه‌ر ڕێکا دوهک-زاویته. ده‌مژمێر 11 سپێدێ کاروانه‌کێ تۆمبێلێن له‌شکه‌رێ دوژمنی دکه‌ڤیته بۆسه‌یا وان. وان د ئێک ده‌م دا تۆمبێلێن دوژمنی ئێخستنه بن ئاگرێ چه‌کێ خوه و هێرشی سه‌ر تۆمبێلا کر و 18 له‌شکه‌ر تێدا هاتنه کوشتن و 18 کلاشینکوف ژی وه‌ک ده‌ستکه‌فت پێشمه‌رگه‌ی ڕاکرن.
پشتی چالاکیێ پێشمه‌رگه‌ی خوه ڤه‌کێشا چیایێ ناڤبه‌را به‌رێبهار و بادێ. د وی ده‌می دا هێزه‌کا مه‌زنا دوژمنی، ب پشته‌ڤانیا زریپۆش و فڕۆکێن هه‌لیکۆپته‌ر هێرش ئینا سه‌ر گوندێ به‌رێبهار، کو وی ده‌می گه‌له‌ک به‌رگری مللی د گوندی دا بوون. پێشمه‌رگه‌ی هێرشی هێزا دوژمنی کر و ژ گوندی ده‌ریخستن و به‌رگری مللی ژی ژ دۆرپێجا وان ڕزگارکرن.
پشتی هینگێ فڕۆکێن هه‌لیکۆپته‌ر هێرشی پیشمه‌رگه‌ی کر و پێشمه‌رگه‌یه‌ک شه‌هید کر و دوو ژی بریندارکرن.
جه‌عفه‌ر بێسری دبێژیت: پشتی هینگی مه پلانا لێدانا بنگه‌هێ له‌شکه‌ریێ دوژمنی یا ناڤبه‌را زاویته و بادێ دانا. ئه‌م چووینه مزگه‌فتا بادێ و ل ده‌مژمێر 1 شه‌ڤێ ئه‌م چووین مه دۆرێن ڕه‌بیێ گرتن. ده‌مه‌كی مه دیت کو زێره‌ڤانێ وان چوو دا هه‌ڤالێ خوه هشیار بكه‌ت دا بهێته شوونا وی. مه د وێ کێلیکێ دا ئه‌و دانه به‌ر ڕۆکێتێن ئاربیجیا و شێلکێن گوللێن کلاشینکۆفان. ئه‌م چووینه د ره‌بیێ دا و مه دوو قه‌ناسه‌یێن هنگاری و چوار كلاشینكوف ئینانه ده‌ر. له‌شکه‌رێن دوژمنی هه‌موو هاتنه کوشتن. ئه‌و چوار سه‌ربازێن ماینه ساخ ژی مه دیلكرن. پێشمه‌رگه ژی یێ بێ زیان بوو.
شه‌ڕێ دۆسته‌کا
کاک جه‌عفه‌ر به‌حسێ شه‌ڕه‌کێ دیێ مه‌زن دکه‌ت و دبێژیت: ل دوماهیا بهارا ساڵا 1984 ئه‌م هێزه‌کا 37 پێشمه‌رگه بووین، کو پێکدهات ژ هه‌ردوو ڕێکخراوێن شه‌هیدان محه‌مه‌د تاهر بێشینکی و دلۆڤان، ب سه‌رپه‌رشتیا به‌رپرسێ لژنا دهۆکێ سلۆ خدر، ئه‌ندامێ لژنێ شه‌هید محه‌مه‌د سالح بۆتی و به‌رپرسێ ڕێکخراوێ شه‌هید تاهر زێوه‌ی. ئه‌م ئه‌ڤ هێزه ل گوندێ سینا یێ ده‌شتا قائیدیا بووین ل قۆنتارا باشوور یا چیایێ زاوا، ل باشوورێ دهۆکێ. بڕیار ئه‌و بوو کو ئه‌م هنده‌ک تۆمبێلا ل وێرێ بگرین و بچین ب شه‌ڤ چالاکیه‌کێ ل دژی هێزێن دوژمنی ئه‌نجامبده‌ین ل فه‌یدیێ و جاره‌کا دی هه‌ر ب تۆمبێلا بزڤڕینه‌ڤه قۆنتارا چیایێ زاوا.
سپێده‌یا ڕۆژا 20/5/1984 هێشتا زوو، زێره‌ڤانێ مه ئه‌م ئاگه‌هدارکرین کو؛ هێزێن دوژمنی ئه‌مێن دۆرپێچکرن. وه‌سا دیاره کو دوژمنی پێزانین ل سه‌ر بوونا مه ل وێ ده‌ڤه‌رێ وه‌رگرتبوون. لۆما هێشتا بشه‌ڤ، ژ ئالیێ باکوور ڤه، چیایێ پشت مه گرتبوو و ژ ئالیێ باشوور و ده‌شتێ ژی ڤه مه‌دیت کو هێزه‌کا مه‌زنا دوژمنی ب تۆمبێل و زریپۆشا یا به‌ر مه‌ڤه تێت.
هه‌ر زوو مه تۆمبێله‌کا کامیون گرت و ئه‌م هه‌ر 37 پێشمه‌رگه سوار بووین و مه به‌رێ خوه دا ئالیێ ڕۆژهه‌لاتی، کو ل گۆره‌ی تێگه‌هشتنا مه ئه‌و ئالی بتنێ بده‌ستێ مه مابوو. لێ پیدڤی بوو ئه‌م پێشیێ به‌ره‌ڤ باشوور ڤه بێین، دا کو بێینه سه‌ر ڕێیا ژ فه‌یدیێ و شاریا ڤه تێت و به‌ره‌ڤ ڕۆژهه‌لات ڤه دچیت. لێ د هه‌مان ده‌م دا هێزا دوژمنی ژی، ب تۆمبێلا یا ژ وێ ڕێ ڤه هێرشی مه دکه‌ت. ئه‌گه‌ر ئه‌م پێنج ده‌قا گیرۆ بباین، هێزا دوژمنی دا گه‌هیته سێڕیانێ و ئێدی چ ده‌لیڤێن ده‌ربازبوونێ بۆ مه نه‌دمان. ئه‌م گه‌هه‌شتینه سێڕیانێ و به‌ره‌ڤ ڕۆژهه‌لات ڤه مه هاژووت. وی ده‌می تۆمبێل و زریپۆشێن دوژمنی گه‌هه‌شتبوونه نێزیکی مه.
ئه‌م د گوندێن کانی گولان و تلخشێ را ده‌ربازبووین و گه‌هه‌شتینه دۆسته‌کا. ده‌مێ ئه‌م گه‌هه‌شتینه دۆسته‌کا ژ نوو مه زانی کو؛ ل وی ئالیێ ژی چیایێ هنداڤی مه دوژمنی یێ گرتی و ئێدی ژ شه‌ڕ و ده‌ستهلانینێ پێڤه‌تر مه چ ڕێکێن دی نینن.
هێزێن دوژمنی یێن کو ل چیای به‌ڵاڤ بووین، ئه‌م نزانین بدروستی کانێ هه‌ژمارا وان چه‌نده. لێ ده‌مه‌کی مه خوه هلکێشابوو چیای ل هنداڤی دۆسته‌کا. من ب دووربینێ ته‌ماشه‌ی وێ هێزا دوژمنی کر، یا کو ژ فه‌یدیێ و سینا ڤه ب تۆمبێلا تێنه مه، هه‌تا 111 تۆمبێلا ژی من هه‌ژمارتن، لێ هه‌لبه‌ت گه‌له‌ک پتر بوون.
ده‌مێ ئه‌م گه‌هه‌شتینه دۆسته‌کا و مه دیتی کو ل وێرێ ژی دوژمنی چیایێ ل مه گرتی، ئێدی هێزا پێشمه‌رگه‌ی خوه ل سه‌ر چه‌ند گرۆپه‌کێن بچووک پارڤه کر و ده‌ست ب شه‌ڕی کر. شه‌هید تاهر زێوه‌یی و شه‌ش پێشمه‌رگه مانه ل سه‌رێ گوندێ دۆسته‌کا، ل قۆنتارا چیای. سلو خدر و هنده‌ك پێشمه‌رگێن دی ل نیڤا چیای جهێن خوه گرتن. ئه‌ز و هنده‌ك هه‌ڤال ژی بسه‌ر که‌فتینه چیای. لێ مه دیت کو ل وێرێ ژی دوژمنی پێشیا مه یا گرتی. گوندێ دۆسته‌کا ب هندێ یێ به‌رنیاسه کو گه‌له‌ک شکه‌فتێن مه‌زن و بن ئه‌رد یێن لێ هه‌ین. د وه‌ختی دا خه‌لکێ ده‌ڤه‌رێ ئه‌و شکه‌فت بۆ خودانکرنا په‌زی بکاردئینان و گه‌له‌ک جارا ژی خودانێن په‌زی مالێن خوه ژی دکرنه تێڤه. دڤی ده‌می دا کۆمه‌کا هه‌ڤالێن مه ژی، کو دوژمنی ده‌لیڤه نه‌دایێ بگه‌هنه چیای، وان خوه د وان شکه‌فتا ڤه ئاسێکر و ده‌ست ب شه‌ڕی کر.
هێزێن دوژمنی نێزیکی 3000 که‌سان بوون ژ جاش و له‌شکه‌ران، کو پێکدهاتن ژ فه‌وجێن سه‌رۆک جاشان: ئه‌نوه‌ر به‌گێ بێتواته‌ی، شێخ سابرێ سوورچی، شێخ کبیرێ سوورچی، محمدێ که‌لحێ ڕێکانی و جوهر هه‌رکی، لگه‌ل دوو سریێن له‌شکه‌ری. پشته‌ڤانی ل ڤان هێزێن دوژمنی دهاته کرن ب؛ 6 فڕۆکێن جه‌نگی یێن میگ، 7 فڕۆکێن هه‌لیکۆپته‌ر، هه‌ژماره‌کا مه‌زنا زریپۆشا، کاتیوشا و تۆپێن گران. شه‌ڕی ژ ده‌مژمێر 8 سپێدێ ده‌ستپێکر و هه‌تا 4 ئێڤاری.
شه‌ڕ ل هه‌موو به‌ره‌یان گه‌له‌کێ گران بوو، لێ شه‌ڕێ هه‌ری گران که‌فته سه‌ر ملێ وان هه‌ڤالێن مه یێن ماینه ل دۆسته‌کا د شکه‌فتا ڤه. چونکی دوژمنی ئه‌و دۆرپێچکربوون و هه‌تا بانێ وان شکه‌فتان ژی گرتبوو و ب هه‌موو جۆرێن چه‌کی ل وان ددا و داخوازا راده‌ست بوونێ ژ وان دکر. پشتی فیشه‌کێن وان هه‌ڤالان گه‌له‌ک کێم بووین، ئه‌و شیان چه‌ند جاشه‌کان د ده‌رێ شکه‌فتێ دا بکوژن و ب گولله وفیشه‌کێن وان شه‌ڕی بکه‌ن. ژ وان جاشێن ته‌رمێن وان که‌فتینه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی: عه‌لی ئاغا کو (ئێک ژ به‌رپرسێن جاشێن شێخ کبیری سوورچی بوو)، سولتان حه‌سه‌ن ئیبراهیم سوورچی و ئه‌حمه‌د ره‌سول.
مخابن د ڤی شه‌ڕی دا، پێنج هه‌ڤالێن مه پشتی کو فیشه‌کێن وان نه‌ماین هاتنه دیلکرن، کو ئه‌و ژی ئه‌ڤ هه‌ڤاله بوون و پشتی هینگێ ژی هاتنه سێداره‌دان: سه‌دیق مسته‌فا ئیسماعیل، سبحی سه‌فه‌ر سه‌عدون، سه‌فه‌ر محمه‌د سه‌دیق، شاکر شه‌ریف به‌هجه‌ت عبدالقادر مه‌رعان. دیسان 13 هه‌ڤالێن مه ژی برینداربوون.
د ڤی شه‌ڕی دا به‌رپرسێ لژنا مه سلۆ خدر و هه‌ڤالێن دگه‌ل دا ژی که‌فتبوونه دۆرپێچه‌کا دژوار و کوژه‌ک، لێ بخۆشحال ڤه هنده‌ک هه‌ڤالێن مه ل هه‌وارا وان چووبوون و ئه‌و ژ مه‌ترسیا گرتن و کوشتنێ رزگارکرن.
هه‌روه‌کی به‌ری نوکه ژی مه ئاماژه پێدای، دوژمنی چیایێ هنداڤی دۆسته‌کا ژی ل مه گرتبوو. هنده‌ک کاڤلێن بنگه‌هێن که‌ڤنێن وان ل سه‌رێ چیای هه‌بوون. وان ئه‌و که‌ڤنه کاڤله گرتبوون ل پێشیا مه و ل هنداڤی مه. مه ژی وی ده‌می گوللێن ئاربیجیێ نه‌مابوون. تنێ ئێک گولله لگه‌ل من مابوو. شه‌هید محه‌مه‌د سالح ئه‌و ژ من وه‌رگرت ل وی کاڤلی دا یێ جاش تێدا، ئێکسه‌ر بوو هاوار هاوارێن جاشا و ئه‌و ده‌ر به‌ردا و ڕه‌ڤین.
هه‌ر د وی ده‌می دا نێزیكی 13 به‌گری مللی ژ گوندێن؛ ئه‌ڤریکێ، ته‌ڵوه ئێمینكێ دگه‌ل حسۆ ئه‌ڤریكی د هه‌وارا مه هاتن و نان و ئاڤ و فیشه‌ك بۆ مه ئینان. پشتی ئه‌و هێزا به‌رگری مللی، لگه‌ل نان و ئاڤ و فیشه‌کا گه‌هه‌شتینه مه. وان ئه‌و فیشه‌ک ل سه‌ر مه به‌ڵاڤکرن و مه و وان هێزا خوه کره ئێک و مه هێرش کره جاشا و ئه‌و شکاندن، تا کو ئه‌م گه‌هه‌شتینه دۆسته‌كا ده‌ف وان چار هه‌ڤالێن خوه یێن کو د شکه‌فتا ڤه ئاسێ بووین و شه‌ڕه‌کێ مێرانه کرین، ژ وان ژی سه‌گڤان که‌مه‌کی و سلێمان خه‌مۆ غلبیشی، کو هه‌ردوو ژی ب گرانی بریندار ببوون.
هێرشا مه‌زنا جاش و له‌شکه‌رێن دوژمنی بۆ سه‌ر هه‌ردوو ده‌ڤه‌رێن دهۆک و زاخۆ
بێسری به‌رده‌وام دکه‌ت و دبێژیت: ل هاڤیان ساڵا 1984 ئه‌ز ل بێنڤه‌دانێ بووم. هێرشا مه‌زن و به‌رفره‌ها جاش و له‌شکه‌رێن دوژمنی بۆ سه‌ر هه‌ردوو لژنێن دهۆک و زاخۆ ده‌ستپێکر. من لگه‌ل هنده‌ک هه‌ڤالان خوه گه‌هانده به‌ره‌یێ شه‌ڕی ل نیزیکی گوندێ بۆتیا. به‌ری ئه‌م بگه‌هینه وێرێ و ب شه‌ڤ هه‌ڤالێن مه یێن پێشمه‌رگه و شه‌هید محه‌مه‌د سالح وان دژه هێرشه‌ك بربوو سه‌ر هێزێن دوژمنی، ل که‌لها بۆتیا و چه‌ند جاشه‌ک ژ دوژمنی كۆشت بوون و پێشمه‌رگه‌یه‌ك ژی بناڤێ سمێ شه‌هید ببوو. شه‌هید محه‌مه‌د سالح ژی ده‌مێ ته‌رمێ شه‌هیدی دهه‌لگریت دا کو ژ مه‌یدانا شه‌ڕی دووربێخیت، ئه‌و ژی دکه‌ڤیت و هه‌ردوو پیێن وی دده‌رزن. مه ته‌رمێ شه‌هیدی بره گوندێ لیناڤا، ل وێرێ سپارته خاکا کوردستانێ. پشتی هینگی محه‌مه‌د سالح ژی بره ده‌رگه‌لێ بۆ چاره‌سه‌ریێ.
پشتی چه‌ند ڕۆژێن شه‌ڕه‌کێ گران و بێ ئه‌مان، هێزێن جاشان پێشڕه‌وی کر و ژ گوندێ ئه‌لندکێ ده‌رباز بوون و گه‌هه‌شتنه نێزیک گوندێ گه‌لناسکێ، کو باره‌گایێ لژنا مه ل گه‌لیێ گه‌لناسکێ بوو. هێزا مه هنده‌ک کادرێن له‌شکه‌ریێن مێرخاس و جه‌رگ شێر سه‌رپه‌رشتی لێدکر، کو ئه‌و ژی؛ شه‌هید فه‌ره‌ج ئه‌لندكی، محه‌مه‌د موسی و شه‌هید سه‌یق حه‌جی حسێن بوون. هێزه‌کا پێشمه‌رگه‌ی یا 20 که‌سی، بسه‌رپه‌رشتیا هه‌رسێ کادرێن ناڤبری، هێرشه‌کا وه‌کی برووسکێ ب ئاربیجیا و کلاشینکۆفا کره سه‌ر هێزا جاشا یا پێشیێ و هه‌ر د شێلکا ئێکێ دا کۆمه‌کا جاشان که‌فتنه ئه‌ردی و ته‌رمێن وان مانه ل مه‌یدانا شه‌ڕی دده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی دا، کو ئێک ژ وان مقدم عبدالله زێباری بوو. ئێدی شکه‌ستن که‌فته دوژمنی و ئه‌ڤ شکه‌ستنه بۆ کلیلا سه‌رکه‌فتنا مه‌زنا پێشمه‌رگه‌ی ل هه‌موو به‌ره‌یێن شه‌ڕی. دوژمن ل هه‌موو به‌ره‌یان شکه‌ست و ب ده‌هان ته‌رمێن خوه هێلانه ل مه‌یدانا شه‌ڕی. ڕۆژێن پاشتر ژنک ڤڕێکرنه ته‌رمان.
ژ گۆتنێن جاشا و خه‌لکێ ده‌ڤه‌رێ، وان دگۆت کو؛ مقدم عبدالله زێباری، د شه‌ڕی دا ب گۆپاڵی ل جاشا د دا و دگۆته وان: “نه ڕاوه‌ستن هه‌تا باره‌گایێ لژنێ دگرن. یێ خوه سست که‌ت یان پاشڤه بڕه‌ڤیت دێ کوژم”. ژ به‌ر هندێ گۆتگۆته‌ک هه‌بوو کو؛ نه دووره هه‌ر جاشا بخوه ژ پشتڤه مقدم عبدالله کوشتبیت.
ل ده‌مێ ڕه‌ڤێ جاش گه‌هه‌شتنه گوندێ بابۆخکێ. ژ ترس و برسێ و ڕه‌ڤێ ئه‌و ژ قه‌ده‌م که‌فتبوون. ئه‌و چوون ل خواندنگه‌ها گوندی کۆمبوون. موختارێ گوندی گۆته وان: ل وێرێ کۆمببن، دێ بۆ وه خوارنێ ئینم. ئه‌م ژی یێ چاڤدێریا کۆمبوونا وان دکه‌ین ل خواندنگه‌هێ. پشتی ئه‌و ل وێرێ کۆمبووین، مه تۆپا خوه یا 82ملم ل وان گرێدا و ئه‌و دانه به‌ر گولله تۆپان. نێزیکی 30 جاشا ل وێرێ ژی هاتنه کوشتن و یێن ماین ژی ڕه‌ڤین و چوون.
لگه‌ل شه‌هید محه‌مه‌د سالح بۆ لژنا ئاکرێ
ل سالا 1985 شه‌هید محه‌مه‌د سالح دبیته به‌رپرسێ لژنا ئاكرێ و جه‌عفه‌ر بێسری و 13 هه‌ڤالێن خوه ژی لگه‌ل وی، بۆ لژنا ئاكرێ دهێنه ڤه‌گوهاستن. کاک جه‌عفه‌ر دبێژیت: پشتی ئه‌م هاتینه ڤه‌گوهاستن بۆ لژنا ناڤچا ئاکرێ، مه وه‌ک لژنا ئاکرێ بۆسه‌یه‌ک ل سه‌ر ڕێکا دێره‌لوکێ-ئامێدیێ دانا. ده‌مژمێر 3 نیڤرۆ بوو. مه وه‌کی خاله‌کا کۆنترۆلێ ل سه‌ر جادێ دانا. وێ جارێ مه شه‌ش جاش گرتن.
دیسان ئه‌و دبێژیت: پشتی هینگێ مه بۆسه‌یه‌ك ل سه‌ر ڕێکا ئه‌ترووشێ دانا. ئه‌ز و هه‌ڤالێن لژنا ئاكرێ بووین و خالد بانی ژی لگه‌ل مه بوو. سپێدێ زوو تۆمبێله‌کا زیلا له‌شکه‌ری که‌فته بۆسه‌یا مه و مه لێدا. 13 سه‌رباز تێدا بوون و هه‌می ژی هاتنه کوشتن. تۆمبێل گێڕ بوو و که‌فته د نهالێ دا. ئه‌م گه‌هه‌شتینه سه‌ر و هه‌ر 13 تڤه‌نگێن وان مه برن و ئه‌م چووینه به‌ر ڕووباری مه خوه هشاردا. ل دانێ ئێڤاری فرۆكێن هه‌لیکۆپته‌ر هاتنه مه، لێ وان ئه‌م په‌یدانه‌کرین.
پشتی هینگێ مه ب هه‌ڤپشکی لگه‌ل لژنا شێخان هێرشی بنگه‌هێ دوژمنی یێ سه‌رێ غه‌لبۆکێ کر، ل ڕۆژهه‌لاتێ باگێرا و مه گرت و هنده‌ک چه‌ک و پێدڤیێن له‌شکه‌ری وه‌ک ده‌ستکه‌فت مه گرتن.
ل سالا 1987ێ ده‌مێ حكوومه‌تا ئیراقێ بریارا وێرانکرنا ده‌ڤه‌رێن رزگارکریێن کوردستانێ دای، ماڵا مه هینگێ ل گوندێ مه بێسرێ بوو. ئه‌ز و هه‌ر 12 هه‌ڤالێن من یێن گوندێ بێسرێ، ئه‌م هاتبووینه سه‌ره‌دانا مالێن خوه. ئه‌و هه‌می ل مالا مه كۆم بوون و گۆتنه من: مه بڕیارا دای کو ئه‌م خوه ڕاده‌ستی حکومه‌تا ئیراقێ بکه‌ین، ڤێجا ئه‌م حه‌ز دکه‌ین کو تۆ ژی لگه‌ل مه خوه ڕاده‌ست بکه‌ی. من ژی گۆته وان: خوه ڕاده‌ستکرن د ژیانا من دا نینه. شه‌هید بوون یا هه‌ی به‌لێ ڕاده‌ست بوون نینه. چه‌وا دده‌مه‌کی دا ئه‌ڤ ناڤێ پێشمه‌رگه‌ی یێ هنده مه‌زن و پیرۆز ل سه‌ر من و دوژمن ڕۆژانه وه‌ڵاتێ من وێران دکه‌ت و خه‌لکێ من قڕدکه‌ت، ئه‌ز بچم خوه ڕاده‌ستی وی دوژمنی بکه‌م و ببمه جاشێ وی؟!
ئه‌ز ڕابووم هه‌ر وێ شه‌ڤێ من هنده‌ک ده‌وار په‌یداکرن و دایك و بابێن خوه ل هه‌سپا سوار كرن و برنه گوندێ بۆتیا. پاشی ژ وێرێ مه مالا خوه بره د خواندنگه‌ها گوندێ بێسكێ ڤه. ل وێرێ دایكا من دیاریه‌ك دا من، کو ئه‌و ژی 21 هزار دینارێن ئیراقی بوون. ل وی ده‌می كه‌سێ هند پاره نه‌بوون، بتایبه‌تی ل ناڤ شوڕشێ.
محه‌مه‌د سالح شه‌هید بوو
ل هاڤینا سالا 1987 ئه‌م بۆ لژنا ئامێدیێ هاتینه ڤه‌گوهاستن و محه‌مه‌د سالح بوو به‌رپرسێ وێ لژنێ. به‌ری ئه‌م بچینه لژنا ناڤبری داستانێن مه‌زن ل وێرێ هاتبوونه ئه‌نجامدان، وه‌کی: سۆتکی، بامه‌ڕنێ، بێبادێ. پشتی ئه‌م گه‌هه‌شتین ژی ب ده‌مه‌کی ئێدی ئاماده‌کاریێن داستانا کانیماسی هاتنه کرن. وی ده‌می ئه‌و داستان ب سه‌رپه‌رشتیا د. رۆژ دهاتنه ئه‌نجامدان و کادرێن دیێن له‌شکه‌ری ژی یێن وه‌کی؛ سه‌ید سالح، حه‌مید خواستی، شکری نێروه‌ری و زه‌عیم عه‌لی ژی دگه‌ل دا بوون.
پشتی چاڤنێڕی و ڤه‌دیتنا هه‌موو جهـ و خالێن چالاکیێ هاتینه کرن و پلان هاتیه دانان، ئێدی بوو ده‌مێ ئه‌نجامدانا داستانێ، کو ئه‌ز دشێم بێژم مه‌زنترین داستان بوویه د هه‌موو شوڕشا گولانێ دا.
ئه‌م ئه‌و هێزا کو دێ هێرشی کانیماسێ بخوه که‌ین، ب شه‌ڤ ئه‌م ل جادا بێگۆڤا-کانیماسێ ده‌رباز بووینه ئالیێ باکوور و هاتینه گوندێ بناڤیێ و بێدهێ. ئێڤاره‌کا دره‌نگا ڕۆژا 13/9/1987 مه ژ چه‌مێن بێدهێ به‌رێ خوه دا ناڤا کانیماسێ. هه‌ر هێزه‌کێ به‌رێ خوه دا وی جهێ بۆ هاتیه ده‌ستنیشانکرن. مه ژی به‌رێ خوه دا ڕه‌بیا گرێ سۆر، کو دکه‌ڤیته ئالیێ ڕۆژهه‌لاتێ کانیماسێ و جهه‌کێ ئاسێ بزه‌حمه‌ته.
هێزا مه یا وی بنگه‌هی ب سه‌رپه‌رشتیا شه‌هید محه‌مه‌د سالح بۆتی به‌رپرسێ لژنا ئامێدیێ، نجم الدین کێسته‌یی به‌رپرسێ ڕێکخراوا 11 ئاداراێ یا پێشمه‌رگه‌ی، عزالدین سه‌عدۆ ئه‌ندامێ لژنا ئامێدیێ و عه‌لئ قادۆ به‌رپرسێ ڕێکخراوا ڕێنجبه‌ران بوو. ده‌ستپێکێ مه ب چوار ئارپێچیا ل بنگه‌هێ دوژمنی دا و ئێکسه‌ر مه هێرش كره ره‌بیێ. دوو پێژانێن سیمه‌ی ل دۆرێن ره‌بیێ هه‌بوون. ئه‌م گه‌هه‌شتین دناڤ سیمه‌ی دا و ئێکسه‌ر نارنجوكه‌ك ب دناڤبه‌را من و محه‌مه‌د سالحی که‌فت و په‌قی. ئه‌ز گه‌له‌ک بگرانی بریندار بووم و محه‌مه‌د سالح ژی شه‌هید بوو.
پشتی هینگی هێزه‌كا هه‌ڤالێن مه ژ باره‌گایێ فه‌وجێ د هه‌وارا مه هاتن. وان شه‌هید و بریندار ڕاکرن و ژ مه‌یدانا شه‌ڕی دوورئێخستن. پاشی هێرشی سه‌ر بنگه‌هێ دوژمنی کرن و گرت. 19 له‌شکه‌رێن هێزا تایبه‌ت د وی بنگه‌هیی دابوون. نیڤه‌ک هاتبوونه کوشتن و یێن دی ژی هاتنه دیلکرن. کانیماسێ داستانه‌کا مه‌زن بوو. ژ ڕووبارێ زێی و هه‌تا ڕووبارێ خابووری ئه‌و ده‌ڤه‌ر هه‌موو هاته ڕزگارکرن. 916 جاش و له‌شکه‌ر هاتنه دیلکرن.
هه‌ڤالان ئه‌ز و هنده‌ک بریندارێن دی، ئه‌م برینه گوندێ بیدهێ مالا حه‌سه‌نێ حه‌مێ، کو هینگێ تازه هنده‌ک مال زڤڕی بوونه وی گوندێ کاڤل. د. كه‌مال به‌رواری هات و ل وێرێ چاره‌سه‌ریا مه کر. ل دویڤ ئاخڤتنێن وی پتری 100 سه‌جما وی ژ له‌شێ من ئینانه ده‌ر. ئه‌ز پێنچ رۆژان مامه ل بێدوهێ. پاشی بابێ من هات ئه‌ز برمه مال. بۆ ده‌مێ 40 رۆژان ژی ئه‌ز ل مال هاتمه ده‌رمانکرن، هه‌تا کو ئه‌ز بسه‌رخوه‌ڤه هاتیمه‌ڤه. پشتی هینگی دووباره ڤه‌گه‌ریامه ڤه سه‌ر ئه‌ركێ خوه پێشمه‌رگاتیێ.
