چه‌له‌بی ڕه‌شاڤه‌یی ئه‌و کادر و پێشمه‌رگێ دێرینێ که‌فتیه بن بارێ گرانێ ئێش و نه‌خوه‌شیان
سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێنتکرنا دیرووکا شۆڕشێ د بەردەوامیا بزاڤ و چالاکیێن خوەدا ل ڕێکەفتی ٨/١/٢٠٢٣ دیدارەکا درێژ دگەل چه‌له‌بی ڕه‌شاڤه‌ی سازدکەت و دیرووکا خەباتا وی وی مینا بەلگەنامەیەکا گرنگ تۆماردکەت و ژناڤچوونێ دپارێزیت.
ئەحمەد حاجی ئەحمەد یێ بەرنیاس ب چەلەبی ڕەشاڤەیی، ل ساڵا ١٩٥٧ ل گوندێ ڕەشاڤا یێ سەر ب ئامێدیێ ڤە هاتیە سەر دنیایێ.
چەلەبی ڕه‌شاڤایی ل ساڵا ١٩٧٠ دچیتە قوتابخانێ و هەتا ساڵا ١٩٧٥ ل سه‌ر خواندنا خوه بەردەوام دبیت.
حکومه‌تا ئیراقێ وی ژ سه‌ر ته‌ختکێ خواندنێ ڕادکه‌ت و دبه‌ته له‌شکه‌ریێ ل لەشکەرگەهەکی ل رومادی، ئەفسەر و سەربازێن ڕژێمێ ب بەردەوامی هێرشا دکەنە سەر گەلێ کورد و بێڕێزیێ ب کوردان دکەن. ژ ئه‌گه‌رێ ڤێ سیاسه‌ته شۆڤینی شه‌ڕ دناڤبه‌را له‌شکه‌رێن کورد و عه‌ره‌ب دا ڕوودده‌ت و عه‌ره‌ب ب هه‌ژمارا خوه یا مه‌زن هێرشی سه‌ربازێن کورد دکه‌ن. ژ ئه‌نجامێ ڤی شه‌ڕی، هندەك ژ سەربازێن کورد ژ نەچاری دڕەڤن و هندەك ژی دکەڤنه دەستێن رەشەکێن ڕژێمێ و دکه‌ڤنه بن ئه‌شکه‌نجه و لێدان و بێڕێزیکرنێ.
ژ ئه‌نجامێ ڤێ سیاسه‌تا شۆڤینینا عه‌ره‌با، چه‌له‌بی خوه دگه‌هینیته گوندێ خوه ڕه‌شاڤا و هەتا ٩/٩/١٩٧٦ ئه‌و ل گوندی دمینیت، ب سەر مۆلەتا وی ڤە دچیت. لەشکەری ڕژێمێ ب شەڤ دەورووبەرێن گوندێ ڕه‌شاڤا دگریت و دکەڤیتە دگوندی دا.
پشتی هینگێ چەلەبی و هنده‌ک ژ هەڤالێن خوە، هه‌ر ل وێ ده‌ڤه‌رێ پەیوەندیێ ب پێشمه‌رگه‌ی دکه‌ن ب سه‌رپه‌رشتیا ملازم عەلی. پاشی ئه‌و و هه‌ڤالێ خوه ئەحمەد دچنە کۆماتەی، کو هینگێ جه‌وهه‌ر نامق به‌رپرسێ هه‌رێما ئێک بوو. پشتی چەند رۆژه‌کا ئەو جارەکا دی ڤەدگەرنەڤە دەڤەرا زێی و دچنە ڤە دگەل وێ هێزا پێشمه‌رگه‌ی یا کو ب سه‌رپه‌رشتیا ملازم عەلی ل وێ ده‌ڤه‌رێ بوو. وی ده‌می هێزا وان نێزیکی ١٥ پێشمه‌رگا بوون.
چەلەبی ل پاییزا سالا ١٩٧٧دگەل ملازم عەلی و هەژمارەکا کیما پێشمەرگەی، ژ وانا سەعیدێ عه‌بێ یێ نەپاخی، ل بن گەلیێ سەرگەلێ، پشکداریێ د لێدان و سۆتنا ئیڤایەکا لەشکەری دا دکەت. پشتی ڤێ چالاکیێ چەلەبی و هەڤالێن خوە دچنە گوندێ دێرەشێ گەڕەکێ دبەنە دەڤەرا بەرێ گاره‌ی و جارەکا دی ڤەدگەڕنەڤە دەڤەرا نهێلێ و نێروە و بەرواریی باڵا. جاره‌کا دی بهاریکاریا خەلکێ هەردوو گوندێن بناڤیێ و ئۆرە ئه‌و ڤەدگەڕنەڤە کۆماتەی.
چەلەبی ڕه‌شاڤایی ساڵا ١٩٧٨ دگەل ملازم عەلی و فوئاد میرانی و هەژمارەکا دی یا پێشمەرگا، ل نێزیکی گوندێ ئاڤسارکێ چالاکیەکا لەشکەری ئەنجامددەن ل دژی له‌شکه‌رێ دوژمنی.
چەلەبی ڕه‌شاڤایی هەر ل سالا ١٩٧٨ل زڤنگا، ل نێزیك چیایێ گابنێرکی پشکداریێ د لێدانا زێرەڤانێن کەمپا ئەشغالێ دا دکەت. هەر وەسا ل ئامێدیێ ژی پشکداریێ د لێدانا خالا کۆنترۆلا سوپایێ ڕژێمێ دا دکه‌ت ل دیکلۆکی ل ده‌ف ئامێدیێ.
چەلەبی و هەڤالێن خوە ب درێژاهیا ڤان سالا چەندین جارا دکەڤنە بۆسە و بەر هێرشێن سوپایێ ڕژێمێ.
ڕژێم ل ساڵا ١٩٧٨ لگه‌ل هێزەکا پێشمەرگەی دچنە گوندێ ڕه‌شاڤا. حکومه‌تا ئیراقێ ب ڕێکا سیخوڕێن خوه پێزانینان ل سه‌ر هه‌بوونا پێشمه‌رگه‌ی ل گوندی وه‌ردگریت و ب شه‌ڤ گوندی دۆرپێچ دکه‌ت و هێرشی پێشمه‌رگه‌ی دکه‌ن. د ئەنجامدا هه‌ردوو پێشمه‌رگه عەلی و ئەمین، کو خه‌لکێ باکوورێ کوردستانێ بوون شەهید دبن. مخابن ته‌رمێ هه‌ردوو شه‌هیدان دکه‌ڤیته دەستێ دوژمنی.
هه‌ر ل ساڵا ١٩٧٨ دوژمنی هێرشی سه‌ر گوندێ ڕه‌شاڤا و ده‌ردۆرا دکه‌ت. هێزه‌کا پێشمه‌رگه‌ی یا 13 که‌سی، کو چده‌له‌بی ژی دناڤ دا بوو، بۆسه‌یه‌کێ ل گه‌لیێ ڕه‌شاڤا ل به‌ر دوژمنی ددانن و دوژمنی دئێخنه بن ئاگرێ جه‌کێن خوه و دربێن مه‌زن ل دوژمنی دده‌ن.
د ڤی شه‌ڕی دا ب دەهان سەربازێن ڕژێمێ دکەڤنه د ئاڤا زێی دا. پتر ژ ٨٠ کەلخێن وان ب ئاڤێ دچن. ئەڤ شەڕە ب سەرکەفتەنا هێزێن پێشمەرگەی بدوماهی دهێت.
هەر ل ساڵا ١٩٧٨ چەلەبی ڕەشاڤەیی لگەل هێزه‌کا پێشمه‌رگه‌ی ب سه‌رپه‌رشتیا جەهوەر نامق گەڕەکێ دبه‌نه دەڤەرا دەشتا ناڤکوڕێ. جەهوەر نامق دگەل هێزەکا پێشمەرگەی ل چییایێ خێرێ دمینن.
ملازم عەلی، محمود ئێزدی و شەهید حەمید حەفزوللا و لگه‌ل هێزه‌کا پێشمەرگەی خوه به‌ردده‌نه ده‌شتێ، ژ بۆ ترساندنا عه‌ره‌بێن ته‌عریبێ، یێن کو حکومه‌تا ئیراقێ ئیناینه سه‌ر گوند و ئه‌ردێن کوردان.
ل گوندێ بەرکچکێ، دناڤبه‌را پێشمه‌رگه‌ی و عه‌ره‌با دا دبیتە شەڕ، حەمید حەفزوللا د ڤی شه‌ڕی دا شەهید دبیت. هێزێن پێشمەرگەی جەنازێ شەهید حەمید حەفزوللای ڕادکه‌ن و دئینن ل گوندێ شێخکا د کاڤله‌کی دا ڤه‌دشێرن. دا کو رۆژا پاشتر بهێن ببەن سه‌ربێخنه چیایێ خێرێ.لێ مخابن هەر وێ شەڤێ حسێنێ فەیرۆزێ خوە ڕادەستی دوژمنی دکەت و جەنازێ شەهید حەمیدی نیشا دوژمنی ددەت.
ئەو دوو رۆژ بوو پێشمه‌رگه یێ بێ نان و خوارن. پشتی دوو ڕؤژا ژنوی ل وێرێ خوارن دگەهیتە پێشمەرگەی.
ل وێرێ جەهوەر نامق، چەلەبی ڕەشاڤەیی و هەژمارەکا پێشمەرگا، ب ئەرکێ ئینانا چەکی دهنێریتە دەف غازی زێباری ل کۆماتەی. چەلەبی و هەڤالێن خوە ١٥ رۆژا ل کۆماتەی دمینن، پشتی هینگی هەژمارەکا چەک و تەقەمەنی دگەل خوە دبەن و ل ڕه‌شاڤا دگەهن جەهوەر نامق.
ل ساڵا ١٩٧٩ چەلەبی رەشاڤەیی دگەل هەژمارەکا پێشمەرگا بۆ پشکداریکرنێ د کۆنگرێ دا بەرەڤ رۆژهەلاتێ کوردستانێ دچن. چەلەبی ل دەستپێکێ دچیتە دەف ماجد بەگێ چەلی و وی ل سەر چوونا خوە ئاگەهداردکەت. ماجد بەگ هندەك پارا ددەتە وی و هندەك نامان ژی دگەل وی دهنێریت. پشتی هینگێ چەلەبی رەشاڤەیی و هەڤالێن خوە دچنه چەمتوی، ژ وێرێ وێڤە دگەل هندەك پێشمەرگێن خه‌لکێ گوندێ غلبیشی دچ رۆژهەلاتێ کوردستانێ.
چەلەبی و هه‌ڤالێن خوه پشکداریێ د کۆنگرێ ٩ یێ پارتی دا دکەن و پشتی هینگێ ڤەدگەڕنەڤە باشوورێ کوردستانێ.
پشتی کۆنگرا نه‌هێ یا پارتی شوونا هه‌رێما ئێکا لقا ئێک تێته دانان و ل ساڵا 1981 ڕێکخراوێن له‌شکه‌ری تێنه دامه‌زراندن. چه‌له‌بی ژی دچیته لگه‌ل ڕێکخراوا شه‌هید عبدالرحمن حه‌مدی یا سه‌ر ب لژنا ئامێدیێ ڤه.
ل ساڵا ١٩٨٠ هه‌شت پێشمه‌رگێن ڕێکخراوا شه‌هید عبدالرحمن حه‌مدی، کو ئێک ژ وان چه‌له‌بی بوو، ل رۆژهەلاتێ کانێ، ل سەر جاد ئامێدیێ-دێره‌لوکێ بۆسەیه‌کێ ل پێشیا هێزێن دوژمنی ددان.
جێبەکا لەشکەری د کەڤیتە بۆسا پێشمەرگەی. هێزێن پێشمەرگەی وێ جێبا دوژمنی ددەنه بەر ئاگرێ چەکێ خوە. دربه‌کێ باش ل هێزا دوژمنی دده‌ن و هه‌ژماره‌کا وان دکوژن و بریندار دکه‌ن. د هه‌مان ساڵێ دا چه‌له‌بی لگه‌ل هه‌ڤالێن خوه، پشکداریێ د لێدانا رەبیەکا دوژمنی دا دکەت، ل پشتا گوندێ سگێرێ. پاشی بنگه‌هه‌کێ دوژمنی ل هنداڤی گوندێ دێرێ ب تۆپا 60ملم تۆپباران دکه‌ن.
ل ساڵا 1986 کاک چه‌له‌بی ژ ئه‌گه‌رێ نه‌خوه‌شبوونا خانما خوه، ماڵا خوه دبه‌ته رۆژهه‌لاتێ کوردستانێ و ل باره‌گایێ مه‌کته‌با سیاسیا پارتی ل ڕاژان به‌رده‌وامیێ دده‌ته پێشمه‌رگاتیا خوه.
پاشی ل ساڵا ١٩٩١ دگەل زەعیم عەلی د ڕێیا دیانا را ڤەدگەڕیتە کوردستانێ، ژ بۆ پشکداریکرنێ د سه‌رهلدانێ دا. ئەو ل سەر پرا کەلەکێ ڕاستی شەڕەکێ مەزن دبن دگەل سوپایێ ڕژێمێ و ل وێرێ دوو هه‌ڤالێن وان شه‌هید دبن. پاشی ئه‌و دچنە دەڤەرا شێخان و باعەدرێ و د وێرێ ڕا خوە دگەهیننه دهۆکێ.
پشتی شکه‌ستنا سه‌رهلدانێ و کۆچا ملیونی، کاک چه‌له‌بی و هه‌ڤالێن خوه، خوه دگه‌هیننه چەم تووی ل سه‌ر سنوورێ باکوور و باشوورێ کوردستانێ. پاشی دزڤڕنه کانیسارکێ ل دەڤەرا نێروە و ژ وێرێ دچنە دەڤەرا نهێلێ.
پشتی هینگێ ئەرکێ وی دکەڤیتە ڕێکخراوا پارتی ل دێرەلووکێ. پاشی دبیته بەرپرسێ رێکخراوا سویریێ. پاشی بەرپرسێ نڤێسینگەها دێرەلووکێ. پشتی دوو سالا وەکو کادر تێته ڤه‌گوهاستن بۆ لژنا ئامێدیێ. پشتی هینگێ دهێتەڤە ڤەگوهازتن بۆ سویریێ و جارەکا دی وەکو بەرپرسێ بەشێ لەشکەری بۆ لژنا ئامێدیێ دهێتە ڤەگوهازتن.
ل ساڵا ١٩٩٥ چەلەبی وەکو بەرپرسێ نڤێسینگەها بامەڕنێ دهێتە ڤەگوهازتن. ل وێرێ پەکەکە هێرشی هێزێن پێشمەرگەی و کوردستانا ئازاد دکه‌ن. دڤی شه‌ڕی دا پێشمەرگەیه‌ك شەهید دبیت و دوویێن دی ژی برینداردبن، ژ وانا حەیدەر شێخمەمی.
پشتی شەر ڕادوەستیت چەلەبی دبیتە بەرپرسێ نڤێسینگەها ئامێدیێ. پاشی ل ساڵا ١٩٩٨ دبیتە ئەندامێ هێزا زێرەڤانیێ ل سەرسنکێ ئێك و بەرپرسێ دویڤچوونێ.
ل ساڵا ١٩٩٩ چەلەبی بۆ بارەگایێ لژنا ناوچا ئامێدیێ دهێتەڤە ڤەگوهازتن و دبیتە بەرپرسێ لەشکەریێ لژنێ.
پشتی کو ل ساڵا 2005 لقا ١٨ یا پارتی ل ئامێدیێ دهێتە دامەزراندن، چه‌له‌بی دبیتە بەرپرسێ پشکا شەهیدان ل لژنا ناوچا گولان.
چەلەبی پشتی چەندین سالێن خەبات و پێشمه‌رگاتیێ کاک چه‌له‌بی ل ساڵا 2011 تووشی نەخوه‌شیا گولچیسکا دبیت. پاشی ژ ئه‌گه‌رێ وێ نه‌خوه‌شیێ ئەو بیناهیا چاڤەکێ خوە ژی ژ دەستددەت. چاڤێ دی ژی دیتنا وی گه‌له‌ک کێم دبیت. مخابن وه‌ک پێدڤی هاریکاریا وی نه‌هاتیه کرن ژ بۆ چارسه‌ریا نه‌خوه‌شیا وی.
چەلەبی رەشاڤەیی پشتی ب دەهان سالێن خەباتێ وەکو ئەندامێ نڤێسینگەها پەیوەندیان هه‌تیه خانەنشینکرن. ئه‌و نوکه ل دێره‌لوکێ دژیت.
