عومه‌ر ڕه‌شید تروانشی ئه‌و پێشمه‌رگێ وه‌ک نه‌خوانده‌ڤان چوویه ناڤ شۆڕشێ و پاشی دوو په‌رتووک ل سه‌ر شۆڕشێ نڤێسین
سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێنتکرنا دیرووکا شۆڕشێ د بەردەوامیا کار و چالاکیێن خوە دا ل ڕۆژا ٦/١٢/٢٠٢٢ ل بارەگایێ هێزا خەبات ل زاخۆ دبیتە مێڤانێ پێشمەرگە و خەباتکەرێ دێرین عومەر ڕەشید شاتر تروانشی و دیدارەکا ڤیدیۆیی یا درێژ دگەل وی سازدکەت و دیرووکا خەباتا وی مینا بەلگەنامەیەکا گرنگ تۆماردکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
عومەر ڕەشید شاتر یێ ناڤدار ب عومەر ڕەشۆ تراوانشی، ل سالا ١٩٥٥ ل گوندێ تروانش یێ سەر ب دەڤەرا کانیماسێ ڤە هاتیە سەر دنیایێ.
ل بیرا عومه‌ری یه کو ل دەستپێکا شۆڕشا ئەیلۆلێ هەژمارەکا گوندیێن وی، پەیوەندیێ ب شۆڕشێ دکەن و دبنە پێشمەرگە. دیسان ل بیرا ویه کو فڕۆکێن رژێما ئیراقێ گوندێ تروانش بۆمبەباران دکەن هەژمارەکا گوندیان شه‌هید دکه‌ن، کو ئەو ژی: مەیانا دایکا شەهید محەمەد تاهر سەلیم پیرۆ، سالحێ عەلیێ مەلاکێ و ئازاد ئیسماعیل محەمەد ئالی بوون.
عومەر رەشید تروانشی ل ناڤبەرا سالێن ١٩٧٢–١٩٧٣ دبیتە ئه‌ندامێ ڕێکخستنێن پارتی و بەرداوامدبیت هەتا شکەستنا شۆڕشا ئەیلۆلێ. پشتی شکەستنا شۆڕشێ ئه‌و هەست ب هەبوونا ڕێکخستنەکا پارتی ل گوندێ تروانش دکەت، کو ژلایێ هەردوو پێشمەرگێن دێرین ئیبراهیم عەسکەری و ئیسماعیل سه‌عید ( ئیسماعیل لاسلکی) ڤە دهاتە سەرپەرشتیکرن.
عومه‌ر دبێژیت: بۆ جارا ئێکێ ل شۆڕشا گولانێ، گرۆپەکا پێشمەرگەی ب سەرپەرشتیا میرخان دهێتە گوندێ تروانش. ژ وێ گرۆپێ ب تنێ پێشمەرگەکێ خەلکێ زاخۆ ژ باشوورێ کوردستانێ بوو، یێن دی هەمی خەلکێ باکوورێ کوردستانێ بوون. ڕێکخستنا گوندی ئاگەهداری هاتنا وان بوو.
عومەر رەشید ژی وێ گرۆپا پێشمەرگەی دبینیت و رێبەریێ بۆ وان دکەت و وان دگەهینتە چیایێ کۆکەلی. ڕۆژا پاشتر ئەو و سەدیقێ محەمەدێ مەلاکێ خوارنێ بۆ وان دبەن و پشتی هینگێ وی ئاگەهـ ژ وان نامینیت، لێ ڕێکخستنا گوندی ئاگەهـ ژوان هه‌بوویه.
هێزێن پێشمەرگەی ل مه‌ها ١١/١٩٧٦ ل بن رەڤەزێن گوندێ بەربیرێ چالاکیەکا لەشکەری ل د ژی سوپایێ ڕژێمێ ئەنجامددەن. د وێ چالاکیێ دا ٧ سەربازێن ڕژێمێ دهێنه کوشتن و هێزێن پێشمەرگەی ٣ کلاشینکۆفا ژی وەکو دەستکەفت ل قادا شەڕی ڕادکەن.
پشتی هینگێ هێزێن پێشمەرگەی دوو چالاکیێن دی ل دەورووبەرێن گوندێ تروانش ئەنجامددەن.
ل ٨/٧/١٩٧٨ گوندێ تروانش مینا گەلەك گوندێن دیێن کوردستانێ ژ لایێ ڕژێما ئیراقێ ڤە دهێتە سۆتن و کاڤل کرن و خه‌لکێ وان بزۆری تێته ڤه‌گوهاستن بۆ کۆمه‌ڵگه‌هێن بزۆری. خەلکێ گوندێ تروانش ل سەر هەرسێ کۆمەلگەهێن بێگۆڤا، باتیفێ و بێرسڤێ دهێنە ئاکنجیکرن. ڕژێم مالا عومەر رەشید و کەس و کارێن وی دبەتە کۆمەلگەها بێگۆڤا.
عومەر ڕەشید ل ساڵا ١٩٧٩ دگەل هەژمارەکا گەنجێن گوندێ بێتکارێ دەست ب خەباتا نهێنی دکه‌ت، د ناڤ ڕێزێن پارتی دیموکراتی کوردستان و د ڕێکخراوا دیاربەکردا چالاکیێن خوه ئەنجامددەت.
ئێك ژ وان چالاکیێن عومەر ڕەشید ل بێگۆڤا ئەنجامداین؛ گەهاندنا نامەکا گەف ئامێزا پێشمەرگەی، کو ژ لایێ حەجی ئەمین بریفکی ڤە گەهشتبوو دەستێ وی، بۆ هندەك مامۆستایێن (کچ) یێن دەڤەرا سۆران ل بێگۆڤا، کو تێکەلیا ئەمنا ڕژێمێ دکرن. عومەر رەشید بڕێیا کارگوزارێ قوتابخانێ ڤێ نامێ ب دەرگەهێ مالا مامۆستایێن ناڤبری ڤە دهەلاویسیت. ل سەر ڤێ نامێ ڕژێم هندەك که‌سێن خەلکێ گوندێ سپیندارێ دگریت.
عومەر د بەردەوامیا چالاکیێن خوەدا، ب ڕێیا مامۆستا عزەت ئەمین تروانشی دچیتە د بارەگایێ ئەمنا ڕژێمێ ڤە ل بێگۆڤا و بەڵاڤۆکێن شۆڕشێ دهاڤێتە د بارەگایێ ئەمنێ ڤە.
دوماهیێ عه‌شقا پێشمه‌رگاتیێ خوه ل سه‌رێ عومه‌ری دده‌ت، نەخاسمە پشتی کو هەڤالێن وی عزەت، شەکر، جاسم، کو خەلکێ گوندێ بێتکارێ بوون، پەیوەندی ب شۆڕشێ کرین و بووینه پێشمه‌رگه. لۆما ئه‌و ژی ل ڕۆژا ١/٧/١٩٨٠ دگەل جەعفەر ڕەشید بێتکاری بڕیارێ ددەن کو پەیوەندیێ ب شۆڕشی بکەن. عەلی ئیسماعیل هەتا گوندێ نەرمکێ وان ب ترۆمبێلا خوە دبەت،هه‌مان ڕۆژ ئەو دچنه گوندێ بابیرێ ل مالا حەکیم بابیری و پسیارا پێشمەرگەی دکەن. ئەو ل کانی هشکێ ل دانگا گوندێ بێلیزانێ زکری کێستەیی، کو وی دەمی پێشمەرگە بوو دبینن. عومەر رەشید و هەڤالێن خوە ب ڕێیا زکری کێستەیی دزانن کو مەفرەزا شەهید بهەشتی (مه‌لا ره‌مه‌زان قومری) یا ل دەڤەرێ و ل گه‌لیێ بێشیلێ ل چیایێ مه‌تینا دگه‌هنه مه‌فره‌زا ناڤبری.
پاشی شەهید شەعبان غەفار و سەید سالح و شەهید حەمدی بەگێ ژی دبینن. ئەو گەلەك هەوڵددەن کو عومەر و هەڤالێن بزڤڕنه‌ڤه مالێن خوه. لێ ئەو ل سەر بڕیارا خوە ڕژددبن. هەتا هینگێ پێشمەرگەی چ بارەگایێن جهگیر ل وێ دەڤەرێ نەبوون. بتنێ بارەگایەکێ سادە نەبیت ل گوندێ زێوکا ل سه‌ر زێی، ٣٠ پێشمەرگە ل وی بارەگای بوون، سەید بورهان بەرپرسێ وان بوو، شوکری بێتکاری و نەجمدین کارەیی ژی جێگرێن وی بوون.
عومه‌ر هه‌ڤالێن خوه ژی دگه‌هنه وان و پاشی باره‌گایێ وان ژی تێته ڤه‌گوهاستن بۆ جهێ گوندێ کاره ل ڕۆژهه‌لاتێ زێی.
دڤێ چالاکیێ دا هێزێن پێشمەرگەی هەر زوی دەست ب سەر سێ رەبیێن سوپایێ ئیراقێ دگرن، لێ مخابن مسلح ئاڤهی شەهید دبیت و سەید عەزۆ ژی برینداردبیت.
عومەر ڕەشید تروانشی ل ساڵا ١٩٨٦ دگەل شەهید سەعدی ئەلکیشکی و هەژمارەکا بەرگری مللی، پشکداریێ د گرتنا رەبیێن ئەلکیشکێ دا دکەت. هه‌روه‌سا ل ڕۆژا 6/12/1986 عومه‌ر دگه‌ل هێزێن لژنا ئامێدیێ، ب سه‌رپه‌رشتیا حه‌مید خواستی، پشکداریێ د دانانا بۆسەکێ دا دکه‌ت، ل پێشیا هێزێن دوژمنی، ل سه‌ر جادا بێگۆڤا-کانیماسێ ل ناڤبه‌را چه‌قه‌لا و گوندێ بریفکا. د وێ بۆسێ دا پێشمه‌رگه دوو تۆمبێلێن زیلێن لەشکەری دسۆژن و هەژمارەکا سەربازان ژی دکوژن و چارا ژی دیل دکه‌ن و چه‌که‌کێ باش ژی وه‌ك ده‌ستکه‌فتی دگرن.
پشتی دوژمنی ل دەستپێکا ساڵا ١٩٨٧ هێلا سۆر دانای و دەست ب هێرشان بۆ سەر دەڤەرێن ئازاد کری، عومەر ڕەشید تروانشی دگەل هێزا پشتەڤانیا لژنا ئامێدیێ دمینیت و ب بەردەوامی جادەیا گشتی یا ل ناڤبەرا بێگۆڤا و کانیماسی ب دۆشکێ گولەباراندکەن.
ل ٤/٥/١٩٨٧ پشکداریێ د داستانا فەوجا سۆتکی دا دکەت.
دیسان عومه‌ر ل ڕۆژا ١١/٨/١٩٨٧ پشکداریێ د لێدان و ستاندنا فەوجا بێبادێ دا دکەت. د وێ چالاکیێ دا عومەر ڕەشید، سمایل سمایل و عوزێر تویلەری ب سڤکی برینداردبن.
عومەر دگەل هەڤالێن خوە ل ٨/٥/١٩٨٨ پشکداریێ د سۆتنا جێب قیادەکا لەشکەری دا دکەت و پشتی هینگێ ترۆمبێلەکا دی ژی دسۆژن.
کاك عومه‌ری د ژیانا خوه یا پێشمه‌رگاتیا گولانێ دا، پشکداریا د 39 چالاکیا دا کری.
عەمەر ڕەشید ل ١٣-١٤/٥/١٩٨٨ دگەل هەڤالێن خوە دچنە تازیا جەعفەر سەعید ئاسەهی، کو مینەك ل سەرێ گابنێرکی ل بن پیێن وی پەقی بوو و شيهیدببوو. ل تازیێ، شڤان هرۆری داخوازێ ژ عومەری دکەت، کو بچن وان مینا ڕاکەن. ئەو ژی ژ بۆ ڕاکرنا وان مینان دچنە سەرێ چییایێ گابنێرکی. مخابن مینەك ب وان ژی ڤە دپەقیت، شڤان هرۆری و سەلمان تاهر مایی و سلێمان هروری شەهیددبن.
عومەر دبێژیت: شڤان هرۆری ل سەر پێ من شەهیدبوو، کاغەزەك د بەریکا وی دابوو، دەمێ مە ئەو کاغەز ڤەکری، دەرکەت هۆزانا (وارێ منۆ فڕەکا بای) یا هۆزانڤان موئەیەد تەیب.
عەمەر و هەڤالێن خوە ل ٢٥/٥/١٩٨٨ پشکداریێ د داستانا دووێ یا بامەڕنێ دادکەت.
عومەر ڕەشید دگه‌ل ئه‌نفالان چیرۆکه‌کا درێژا هه‌ی، کو ئه‌و ب درێژی د په‌رتووکا خوه دا باسکریه. ئه‌و و خێزانا خوە پشتی ئەنفالێن ڕەش ئاوارەیی باکوورێ کوردستانێ دبن. ئەو ژ لایێ ڕژێما تورکیا ڤە ل کەمپا مێردینێ دهێنە ئاکنجیکرن.
لکه‌مپێ ژ بۆ پاراستنا ئارامی و ڕێکوپێکیا ناڤا که‌مپێ، خه‌لکێ مه دناڤ خوه دا لژنه‌یه‌کا 100 که‌سی دهه‌لبژێریت، دا کو ببنه پارێزڤانێن ئارامیا ناڤا که‌مپێ و عومه‌ر دبیته به‌رپرسێ ڤێ لژنا ئارامیێ.
ل ده‌مێ سه‌رهلدانا کوردستانێ یا بهارا 1991 عومه‌ر لگه‌ل کۆمه‌کا هه‌ڤالێن خوه، ب هاریاکارا پ.د.ك باکوور دچیتە کوردستانێ. ئەو ل دەستپێکێ دچیتە کانیماسێ. پشتی هینگێ هێزەکا پێشمەرگەی ل زاویتە دهێتە دامەزرادن، عەمەر ژی دچیتە وێرێ، سەعید کێستەیی دبیتە بەرپرسێ وێ هێزێ و عومەر ژی دبیتە جێگرێ وی.
عومەر ڕەشید ل ١٠/١/١٩٩١ زاڕۆکێن خوە ژی دئینیتە کوردستانێ و دبیتە جێگرێ حەجی فەقە بناڤی ل زاخۆ دگەل هێزا سەفین. پشتی دامەزراندنا هێزێن هەڤبەش، عومەر دچیتە دگەل سەربەست لەزگین. پاشی پشتی هینگێ ل ساڵا ١٩٩٣ تێته ڤه‌گوهاستن بۆ ئاسایشا زاخۆ. عومەر رەشید ل ئاسایشێ ژ پلا ئەمین دەستپێدکەت و هەتا دگەهیتە پلا عەمید بەردەوامدبیت.
ل ٢٠١٤ دبیتە بەرپرسێ ئاسایشا دەرکارێ، تا کو ل ساڵا ٢٠١٩ ب پلا عەمید هاتیە خانەنشینکرن.
وی پشکداری د شەڕێن پاراستنا کوردستانێ و شەڕێن دژی تیرۆرستێن داعش دا کریە.
هەر چەندە عومەر ڕەشید تروانشی چ جارا نەچوویە قوتابخانێ، لێ وی ل ناڤ شۆڕشی خوە فێری خواندن و نڤێسینێ کریە. ئەو دبێژیت کو نسرەت حسێن عەلو تروانشی ڕۆلەکێ باش د فێرکرنا وی دا گێڕایە. ئەو ل کەمپا مێردینێ ژی دەست ب نڤێسینا بیرەوەریێن خوە دکەت و هەتا نوکه وی دوو پەرتووکێن بیرەوەریێن خوە چاپکرینە.
ئه‌و د ژیانا خوه یا پێشمه‌رگاتیێ ژی دا چار جارا بریندار بوویه. جارا ئێکێ ل ١٠/١٠/١٩٨٢ ل شێخ سەینێ، جارا دووێ ٢/١٠/١٩٨٤ ل تنێ، جارا سیێ ل ٢/٨/١٩٨٧ ل داستانا بێبادێ و جارا چارێ ل شەڤا ١٢ل سەر ١١/١/١٩٨٨ ل داستانا دێرەلووکێ.
عومەر تروانشی هەتا نوکە ژی ل سەر خەباتا خوە بەردەوامە و ژ سالا ٢٠٢١ ڤه ئەندامێ هێزا خەباتە ل زاخۆ.
سهنتهرێ کۆماته
یێ دێکومهنت کرنا دیرووکا شۆڕشێ
کار و ئهرکێ سهنتهرێ کۆماته دێکۆمێنت کرن و پاراستنا دیرووکا شوڕشێ یه ژ مرن و ژناڤچوونێ.
ڤی سهنتهری ب ستافهکێ بچووک و شیانێن ساده، لێ ب ڤیان و باوهریهکا مهزن، وه‌ک پێنگاڤا خوه یا کاری یا ئێکێ، دهست ب کۆمکرن، دێکۆمنێت کرن و تۆمارکرنا دیرووکا خهبات و شۆڕشا کوردستانێ کریه.
