سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێنتکرنا شۆڕشێ د بەردەوامیا بزاڤ و چالاکیێن خوەدا، ل رۆژا ٢٧/١١/٢٠٢٢ ل باژێڕێ زاخۆ دبیتە مێڤانێ پێشمەرگە و خەباتکەرێ دێرین سەعید مەلا دەروێش و هەڤدیتنەکا ڤیدیۆیی دگەلدا سازدکەت و دیرووکا خەبات و تێکۆشینا وی مینا بەلگەنامەیەکا گرنگ تۆماردکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
سەعید دەروێش عەلی ئیبراهیم یێ ناسیار ب سەعیدێ مەلا دەروێشی، ل ساڵا ١٩٥٣ ل گوندێ ئەرەدنا یێ سەر ب ئامێدیێ ڤە هاتیە سەر دنیایێ.
سەعید مەلا دەروێش ژ بەر دەستپێکرنا شۆڕشا ئه‌یلولێ و هێرشێن دوژمنی بۆ سەر گوندێ ئەرەدنا، بتنێ شیایە ٣ مه‌ها بچیتە قوتانخانێ. پشتی هینگێ ئەو ل گوندێ چەلکێ ل دەڤەرا بەرواری بالا ئاکنجی دبن.
پشتی عەبدولا دەروێشێ برایێ وی خولا بێتەلێ ل ساڵا ١٩٦٦ ب دومای دئینیت، ئه‌و ل بارزان دبیتە بێتەلێ شێخ ئۆسمانێ بارزانی. دەمێ عەبدوللا ل ساڵا ١٩٦٧ بۆ بێنڤەدانێ دهێتە گوندێ سەرەڕۆ، ل ڤەگەرا وی، سەعید ژی دگەل وی دچیتە بارزان و دگەل عەبدوللای دبیتە پێشمەرگە.
ئەرکێ سەعید مەلا دەروێش ل ساڵا ١٩٦٨ دکەڤیتە چیایێ شیرین، شێخ ئۆسمان بارزانی بۆ سەردانا وان دچیتە وێرێ. شێخ ئۆسمان تڤه‌نگه‌کێ ب دیاری ددەتە سەعیدی. پاشی ل ساڵا ١٩٦٩ ویستگەهێ بێتەلێ بۆ حاجی ئۆمەران دهێتە ڤەگوهازتن و سه‌عید ژی دزڤڕیته‌ڤه ده‌ڤه‌را به‌هدینان.
سەعید هەتا ساڵا ١٩٧٠ ل دەڤەرا بەهدینان دمینیت، پشتی هینگێ دچیتە ڤە باڵه‌کایه‌تی و دگەل عەبدوللایێ برایێ خوە و هەتا ساڵا ١٩٧١ ل وێرێ دمینیت. پاشی ل ساڵا ١٩٧٢ دچیتە دگەل عبدالمهیمن بارزانی .
پشتی هنگی دچیتە دگەل عەبدولرەحمانێ برایێ خوە ل دۆلا شەهیدان، کو وی دەمی برایێ وی عەبدولرەحمان فەرماندێ هێزا زێرەڤانیێ بوو. سەعید هەتا ساڵا ١٩٧٤ دگەل هێزا عەبدولرەحمانێ برایێ خوە دمینیت.
ل ٨/٣/١٩٧٥ عەبدولرەحمانێ برایێ سەعیدی دچیتە حاجی ئۆمەران. ل وێ ڕۆژێ سابر کوردستانی یێ هونه‌رمه‌ندێ نابینا یێ هاتیە بارەگایێ هێزێ دا ببیته پێشمەرگە.
پاشی سه‌عید دچیته سه‌رکردایه‌تیێ دا کو مووچه‌یێن پێشمه‌رگێن هێزێ بینیت، لێ عبدالمهیمن بارزانی دبێژیتە وی: هەڕن تشتێن خوە لێکدەن و بارکەن، چونکی شۆڕش بدوماهی هات. سەعید ڤەدگەڕیته‌ڤه بارەگایێ هێزێ و ئەو تشتێن خوە لێکددەن و دەمژمێری ٩ی شەڤێ سەعید دگەل هەردوو برایێن خوە عەبدولرەحمان و ئەحمەد ددەنه ڕێ. سابر کوردستانی ،هەر چەندە یێ (نەبینایە)، لێ دگەل وان دچیت. ئەو ل قەسرێ ل تۆمبێله له‌شکه‌ری سوار دبن و دچنە حاجی ئۆمەران و پاشی ل سنووری ده‌رباز دبن و ل ٢١/٣/١٩٧٥ دگەهنە باژێڕکێ شنۆ ل ڕۆژهەلاتێ کوردستانێ. سەعید و سالحێ برازایێ خوە ژ مرۆڤێن خوە ڤەدقەتێن و دچنه نەغەدێ. پشتی هینگێ ڕژێما ئیرانێ وان ژ وێرێ دبەتە کرمانشان.
سەعید مەلا دەروێش د ڤێ دیدارێ دا دبێژیت: دەمێ ئەم ل کرمانشان، که‌سێن کورد، کو به‌ری هینگێ ل ناڤ شۆڕشێ به‌رپرس بوون و چووبوون خوه ڕاده‌ستی حکومه‌تا ئیراقێ کربوون، هاتنه کەمپا مە دا خەلکێ قایل کەن، کو خوە ڕادەستی ڕژێما ئیراقێ بکەن، لێ خەلک ل دژی وان دەردکەڤیت، ئەو ژی نەچاردبن خوە ڤەشەرێن، دا نەکەڤنه دەستێ خەلکی و پشتی هینگێ ژ وێرێ درەڤن و دچن.
سەعید ٧-٨ مه‌ها ل کرمانشان دمینیت، پشتی هینگێ دزانیت کو برایێن وی یێن ل نەغەدێ. سەعید ژی دچیتە نەغەدێ، لێ جاره‌کا دی ڕژێما ئیرانێ هەمیا ژێك ڤه‌دقه‌تینیت.
عەبدوللایێ برایێ وی بۆ باژێرێ یەزد دهێتە دوورئێخستن. محەمەد و عەبدولرەحمان و ئەحمەد ژی دهێتە ژێکڤەقەتاندن.
سەعید بڕیارێ ددەت کو ل برایێن خوە بگەڕیێت. ئەو دچیتە تەهران، ل وێرێ کەسەکی ب شەلوالێ کوردی دبینیت. سەعید پسیارا چارەنڤیسێ برایێن خوە ژ وی کەسی دکەت. ب ڕێیا وی دزانیت کو ئەحمەدێ ل تەبریزێ. ل وێرێ کوردەکێ خەلکێ مهاباد ژ کیستێ خوە تەکسیەکێ بۆ دگریت و وی دبەتە دەف ئەحمەدی ل ته‌برێزێ. پاشی سەعید ئاگه‌هدار دبیت کو عەبدولرەحمان یێ ل جەهرۆم و محەمەد ژی یێ ل ئەهواز.
پشتی کو سەعید برایێن خوە پەیدا دکەت و دزانیت کا هه‌ر ئێک ژ وان ل کیرێ یه، ئه‌و دچیتە دەف عەبدوللای ل باژێڕێ یەزد.
ل ساڵا ١٩٧٧ ب بڕیارا کاك ئیدریس بارزانی دەست ب کارێ ڕێکخستنێ دهێتەکرن. سەعید دڤێت پەیوەندیێ ب شۆڕشا گولانێ بکەت، لێ عەبدولایێ برایێ وی دڤێت ژنێ بۆ وی بینیت. عەبدوللا کچا عەبدولعەزیزێ محێ یێ پیشمه‌رگه و سترانبێژێ ده‌نگخۆش، بۆ دخوازیت. پشتی سەعید خێزانێ پێکدئینیت، ئه‌و دچیتە ئەهواز و هەتا ساڵا ١٩٧٨ ل وێرێ دمینیت.
پشتی عەبدولرەحمان دچیتە ئەسفەهان، سەعید ژی دچیتە دەف وی ل وێرێ. ئێدی سەعید دەست ب کارێ رێکخستنێ دکەت، بەلاڤۆکێن پارتی بۆ وی دهێن، ئەو ژی ل سەر خەلکی بەڵاڤدکەت. پاشی ئه‌و ژ تەنکحالیا خوە مالا خوە دبەتە رەهنان.
سەعید ل ساڵا ١٩٧٩ پشتی وەغەرا دوماهیێ یا بارزانیێ نەمر، دچیتە کوردستانێ و پشکداریێ د ڕێورەسمێن ڤەشارتنا بارزانیێ نەمر دا دکەت.
پشتی کەتنا ڕژێما شاهی، خانیێ وی ژ لایێ پازداران ڤە دهێتە دوورپێچکرن و دکەڤنە د مالا وی ڤە. هندەك بەلاڤۆکێن پارتی د مالا وی ڤە دبینن. سەعید مەلا دەروێش ب گوننەها ئەندامەتیا حزبا دیموکراتا کوردستانا ئیرانێ دهێتە گرتن.
سەعید ل دادگەهێ دبێژیتە وان کو پێشمەرگێ بارزانی یە و پەرتووکەکێ کو پارتی ب زمانێ فارسی ل دژی شاهی بەڵاڤکری نیشا دادگەهێ ددەت، لۆما دهێتە ئازادکرن.
پشتی سەعد ئازاددبیت، پەیوەندیێ ب کاك ئیدریس بارزانی دکەت. کاك ئیدریس داخوازێ ژ وی دکەت، خوە بپارێزیت، هەتا ڕییەکێ بۆ وی دبینیت.
سەعید دچیتە مالا خەزویرێ خوە ل یەزد. وی دەمی هندەك گرۆپێن ئیسلامیێن کوردێن ئیراقێ یێن سه‌ر ب ئیرانێ ڤه پەیدادبن. هندەك خەلك ژی تەنكحالیا خوە دگەهن وان. ل وێرێ شه‌ڕه‌ک دناڤبه‌را ئه‌ندامێن ئیسلامیان و یێن پارتی دا په‌یدا دبیت. ل سه‌ر هندێ هەژمارەکا ڕێکخستیێن پارتی دهێنە گرتن، کو ئێك ژ وان سەعید مەلا دەروێشە. ئەو ١٥ ڕۆژا د زیندانێ دا دمینن. شەش کەسێن دی، هێنە بێ سەروشوین کرن، لێ ئەو ژی بڕێیا کاك ئیدریس بارزانی دهێنە ئازادکرن. پشتی سەعید ژ زیندانێ دەردکەڤیت، ب قەچاخی مالا خوە دبەتە نەغەدە.
سەعید مەلا دەروێش ل ساڵا ١٩٨١ دووباره چەکی دهەلگریت و دبیتە ڤه پێشمەرگە ل فەوجا عەریف دەروێش، دگەل هێزا حسۆ میرخان.
ئه‌و ل ساڵا ١٩٨٣ دگەل هێزا حسۆ میرخان دچیتە قەندیلی، ڕژێما ئیراقێ و جەلالی ڕێ ل وان دگرن و دناڤبەرا وان دا دبیتە شەڕ. سەعید و هەڤالێن خوە ٤٦ ڕۆژان دکەڤنه د شەڕی دا. د وی شەڕی دا ٤٠ شەهیدا ددەن، ژ وان حسۆ میرخان و عەبدولرەحیم جەسیم. سەعید پشتی شەڕێ قەندیلی ڤەدگەڕیتە ڤه ڕۆژهەلاتی کوردستانێ.
سەعید مەلا دەروێش ل ساڵا ١٩٨٨ پشکداریێ د داستانا خواکوڕکی دادکەت. ئەو ل سەر داخوازا عەبدوللایێ برایێ خوە دەزگەهێ بێتەلێ دبەتە خواکوڕکی و ئەڕکێ وی ژی دکەڤیتە زنجیرا چیایێ قەبرێ زاهری.
سەید سالح وی ددەتە دگەل هێزەکا هەڤپشك یا هەردوو لقێن ٣ و ٤ ل گوندێ ئارێ.
سەعید ٦٠ ڕۆژا د ڤی شەڕی دا دمینیت، ل وی میحوەری هەژمارەکا مەزن یا سەبازێن سوپایێ ئیراقێ دهێنه کوشتن و ٦٢ پارچێن چەکی وەکو دەستکەفت ڕادکەن، پشتی هینگێ ڤەدگەڕنەڤە قەبرێ زاهری.
سەعید مەلا دەروێش هەتا سالا ١٩٩١ ل ڕۆژهەلاتێ کوردستانێ دمینیت. پاشی پشتی سەرهەلدانێ مالا هەردوو برایێن خوە ئەحمەد و عەبدوللای دئینیت و ڤەدگەڕیته کوردستانێ و ل سێمێلی ئاکنجی دبیت و ل لژنا ناوچا سێمێلێ دبیتەڤە پێشمەرگە.
سەعید مەلا دەروێش ل ساڵا ١٩٩٣ دچیتە دگەل هێزا عەبدولرەحمان حاجی یێ برزایێ خوه و پشکداریێ د دپتر ژ ٤٠ ڕامالینێن لەشکەری دا دکەت ل دژی ترۆریستان.
سەعید مەلا دەروێش ل ساڵا ١٩٩٦ دا بریندار دبیت وحاجیێ برازایێ وی، کو فەرماندێ هێزێ بوو شەهیددبیت.
سەعید مەلا دەروێش ل ساڵا ٢٠١١ ب پلا عەقید دهێتە خانەنشینکرن.
ل ساڵا ٢٠١٤ ل پشتا سنۆنێ پشکداریێ د شەرێ دژی تیرۆرستێن داعش دا دکەت و جارەکا دی ژ دەستێ خوە برینداردبیت. سەعید مەلا دەروێش هەتا ساڵا ٢٠١٧ و ئازادکرنا باتنایێ د شەڕێ ل دژی تیرۆرستێن داعش دا دمینیت. ژبلی وی هەر پێنج کورێن وی ژی پێشمەرگە نە و مل ب ملێ وی پشکداری دشەڕادا کرینە.
سەعید مەلا دەروێش پشتی ڤێ خەباتا درێژ ب برا و کوڕ و کەس و کارێن خوە ڤە، و دووجاران برینداری، شانازیێ ب خەباتا خوە دکەت.
سهنتهرێ کۆماته
یێ دێکومهنت کرنا دیرووکا شۆڕشێ
کار و ئهرکێ سهنتهرێ کۆماته دێکۆمێنت کرن و پاراستنا دیرووکا شوڕشێ یه ژ مرن و ژناڤچوونێ.
ڤی سهنتهری ب ستافهکێ بچووک و شیانێن ساده، لێ ب ڤیان و باوهریهکا مهزن، وهک پێنگاڤا خوه یا کاری یا ئێکێ، دهست ب کۆمکرن، دێکۆمنێت کرن و تۆمارکرنا دیرووکا خهبات و شۆڕشا کوردستانێ کریه.
