ئیسماعیل بیگداودی ئه‌و پێشمه‌رگه و خه‌باتکه‌رێ ل سالا 1961 ب تڤه‌نگا جفته ده‌ست ب خه‌باتێ کری و تا ئه‌ڤرۆکه ژی ب قه‌له‌می هه‌رێ به‌رده‌وامه
سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێنتکرنا دیرووکا شۆڕشێ، د بەردەوامیا کار و چالاکیێن خوە دا ل ڕۆژا ٢٤/١٠/٢٠٢٢ ل باژێڕێ زاخۆ دبیتە مێڤانێ پێشمەرگە و خەباتکەرێ دێرین ئیسماعیل محەمەد ئیسماعیل بیگداودی و دیدارەکا درێژ یا ڤیدیۆیی دگەل دا سازدکەت و دیرووکا خەبات و تێکۆشینا وی تۆماردکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
ئیسماعیل محەمەد ئیسماعیل یێ ناڤدار ب (ئەبو حەقی) ل ساڵا ١٩٤٣ ل گوندێ بیگداودا یێ سەر ب دەڤەرا کانیماسێ ڤە هاتیە سەر دنیایێ. وی ل ساڵا ١٩٥١ ل گوندێ تروانش و پاشی ل کانیماسێ دەست بخواندنا سەرەتایێ کریە و ئه‌و ل ساڵا ١٩٥٤ دگەل مالا خوە دچیت ل باژێڕێ زاخۆ ئاکنجی دبیت. ئیسماعیل بیگداودی ل زاخۆ درێژیێ ب خواندنا خوە ددەت و خواندنا سەرەتایی و ناڤنجی ل وێرێ بدوماهی دئینیت. پاشی ل ساڵا ١٩٥٨ پشتی ژناڤبرنا ڕژێما پاشایەتی ل ئیراقێ، ئه‌و ژیانا خوە یا سیاسی دەستپێدکەت و ئەو ل دەستپێکێ دگەل هەژمارەکا قوتابیان دبیته ئه‌ندامێ ڕێکخستنەکا نەپەنی یا ئێکەتیا قوتابیێن کوردستانێ و ئه‌و دکەڤنە د ناڤ ململانێ دا دگەل پارتیا کۆمونیستی یا ئیراقی. ئیسماعیل بیگداودی وه‌ک گه‌نجه‌کی چالاکێ پارتی، ڕۆژناما خەبات و به‌ڵاڤۆکێن دیێن پارتی بەڵاڤدکەت. ژبەرکو وی به‌رده‌وام ڕۆژناما خەبات بەڵاڤدکر، ژ به‌ر هندێ ئه‌و ل وێ ده‌ڤه‌رێ ب ناڤێ ئیسماعیل خه‌بات تێته نیاسین.
ئیسماعیل ل ساڵا ١٩٥٩ ب ڕێیا جەمیل محەمەد عەلی یێ خه‌لکێ عه‌فرینێ، کو ل ده‌ڤه‌را زاخۆ ب مامۆستا دهاته نیاسین، دبیتە ئەندامێ پارتی دیموکراتی کوردستان. دەما شۆڕشا ئەیلۆلێ ل شەڤا ١٠-١١/٩/١٩٦١ دەستپێدکەت، ئەو ل پۆلا سیێ ناڤنجی بوو. ئەو وێ شەڤێ جڤتەکێ دهەلگریت و زێرەڤانیێ ل ناڤەندا باژێڕێ زاخۆ دکەت. به‌ره‌یێ شەڕی دکەڤیتە گەلیێ زاخۆ. باژێڕێ زاخۆ تێته رزگارکرن و دکەڤیتە ژێر کونترۆڵا هێزێن پێشمەرگە و شۆڕشگێڕێن کورد.
لێ ئازادیا زاخۆ گه‌له‌ک ڤه‌نه‌کێشا، چونکی له‌شکه‌رێ ئیراقێ ل شەڤا ١٩-٢٠/٩/١٩٦١ هێرشه‌کا مه‌زن و دژوار ل دژی شۆڕشگێڕان ده‌ستپێدکه‌ن و زاخۆ دگرن. ئیسماعیل بیگداودی دگەل عەبدولرەحمان و مستەفا نێروەیی، کو ئه‌و پولیس بوون، ژ زاخۆ دەردکەڤن و خوه دگه‌هیننه دەڤەرا بەرواری باڵا. پشتی چه‌نده‌کا دی ئەو و ئالیخان بیگداودی پێکڤە دچنە دهۆکێ. پاشی ل مەها ١١/١٩٦١ پێشمەرگە دهێتە دەڤەرا بەرواری باڵا، ئیسماعیل بیگداودی و ئالیخان ل رۆژا ٣/١١/١٩٦١ دگەل عەبدوللا محەمەد عەبدوللا ئالیخان پەیوەندیێ بهێزێن پێشمەرگەی دکەن. ئیسماعیل ل گوندێ بێسفکی ل ده‌ڤه‌را مانگێشکێ بارزانیێ نەمر دبینیت. ل وێرێ بارزانی شیرەتان ل خەلکی دکەت و دبێژیته وان: هەرکەسێ دلێ وی د دویف مال و زاڕۆکێن وی ڕا بیت بلا ڤەگەڕیت، لێ بلا زیانێ نەگەهینیته مللەتێ خوە و ئه‌و گەلەك ڕژدیێ ل سەر سەرەدەریا چاك دگەل خەلکی دکەت و دبیژیته وان هەموو جۆرێن ستەم زۆرداریێ بۆ شۆڕشا مه هێلا سۆرن.
ئیسماعیل بیگداودی دگەل هەڤالێن خوە یێن پێشمه‌رگێن دەڤەرا زاخۆ پشکداریێ د شەڕێن گەرماڤا حاجی ئاغای و باڤیا دکەت، ل ده‌شتا دووبانێ. هه‌روه‌سا ل رۆژا ٦/١٢/١٩٦١ ئه‌و پشکداریێ د شەڕێ زاویتە دا دکەت و ل ١٢/١٢/١٩٦١ پشکداریێ د داستانا لۆمانا دا دکەت. ژ هەژی گۆتنێ یە کو پێشمەرگەیه‌ک د وێ داستانێ دا ب لوولیا داسێ کۆمه‌کا سەربازێن دوژمنی دیلدکەت.
ڤان هه‌موو شه‌ڕ و داستانان ئیسماعیل ب تڤه‌نگا نێچیرێ (جفتێ) پشکداری شه‌ڕا دبیت. لێ ل دوماهیێ ئه‌و گەلەك پەریشاندبیت و بێ پاره دمینیت، لۆما ئەو نەچاردبیت جڤتا خوە بفرۆشیت و پارێ وێ ل خوە ب مەزێخیت. ئەو ل شواتا ١٩٦٢ پەیوەندیێ ب قۆلێ عەل عەلی سەیفەددین دکەت و دچیتە بارەگایێ ئەسعەد خۆشەڤی ل بانکا. پشتی هینگێ ڤەدگەڕیتە دەڤەرا بەرواری بالا و دچیتە ئاقارێ چەلکێ و سێ مەها ل وێرێ دمینیت. ئەسعەدێ خۆشەڤی بارەگایێ خوە دبەتە گەرمکێ جهێ گوندێ کێسته یێ نوکه. ئیسماعیل و هەڤالێن خوە، ژ به‌ر بۆمبارانا فرۆکا، ب ڕۆژێ دەردکەڤنه چوولی و ب شەڤێ ژی ڤەدگەڕنه بارەگایێ ئەسعەدی ل گه‌رمکێ.
ژ به‌ر کو ئیسماعیل خواندن و نڤێسین دزانی و هینگێ ئه‌و که‌سێن خواندن و نڤێسین دزانی ل ناڤ شۆڕشێ گه‌له‌ک دکێم بوون، لۆما ئه‌و دبیته نڤێسەرێ قۆلێ.
پاشی ل دوماهیا ساڵا ١٩٦٣ ئیسماعیل دگه‌ل هه‌ڤالێن خوه یێن پیشمه‌رگه، پشکداریێ د پاکسازیا دەڤەرا دەشتا دووبانێ دا دکەت. ئه‌و ل سەر جادا سێمێل-زاخۆ دکەڤنە شەڕەکی لگه‌ل هێزێن دوژمنی. د وی شه‌ڕی دا هه‌ڤالێ وان خورشید عەبدولرزاق مزووری شەهیددبیت. پشتی هێزێن پێشمەرگەی دەڤەرا دەشتێ پاقژدکەن، ئه‌و خوه دگه‌هیننه چیایێ بێخێری. ل وێرێ ژی، ئه‌و ل کۆپێ کەرفڕینێ، پشکداریێ د گرتنا دوو رەبیێن دوژمنی دا دکەت لگه‌ل هه‌ڤالێن خوه، کو مخابن د وی شەڕی دا هه‌ڤالێ وان سەلمانێ لاچێ شەهیددبیت.
ل ساڵا 1962 پێشمه‌رگه ل گه‌لیێ زاخۆ بۆسه‌یه‌کێ ل به‌ر لیوایه‌کا له‌شکه‌رێ دوژمنی ددانن، کو ئه‌و ژ زاخۆ به‌ره‌ڤ مۆسل ڤه دچوون. ئیسماعیل ژی لگه‌ل هه‌ڤالێن خوه پشکداریێ دڤی شه‌ڕی دا دکەت. د وی شەڕی دا هێزێن پێشمەرگەی ٣٧ ترومبێلێن دوژمنی، دگەل هەژمارەکا تانگا و زریپۆشێن دوژمنی دسۆژن و ژناڤ دبه‌رن و ١٨١ سەربازێن دوژمنی دیلدکەن. هێزێن پێشمەرگەی زێدەباری دەست بسەرداگرتنا هەژمارەکا مەزن یا چەکێ سڤك و تەقەمەنیان، بۆ جارا ئێکێ د دیرووکا شۆڕشێ دا تۆپەکا 81 ملم وەکو دەستکەفتی ژی دگرن. ئه‌و لیوایا له‌شکه‌رێ دوژمنی ب ئێکجاری تێته ژناڤبرن و ئه‌ڤ داستانه بخوینا چه‌ند شه‌هیده‌کان تێته تۆمارکرن.
دیسان فەوجەکا لەشکەرێ ئیراقێ ل باتیفا ژ لایێ هێزێن پێشمەرگەی ڤە هاتبوو دوورپێچکرن. ژ بۆ شکاندا دوورپێچا هێزێن پێشمەرگەی، دوژمن هێرشەکا مەزن دکەته سەر دەڤەرا باتیفا. ئیسماعیل بیگداودی ژی لگه‌ل هه‌ڤالێن خوه، پشکداریێ د وی شەڕی دا دکەت. دڤی شه‌ڕی دا مەسعودێ حەجی سادقێ برۆی شەهیددبیت. ئیسماعیل بیگداودی ل ڤی شه‌ڕی تڤەنگەکا پۆلۆنی یا دوو خانە وەردگریت و پاشی دچیتە بارەگایێ عیسێ سوار ل خیزاڤا. پشتی دوژمنی زیانێن مه‌زن داین ئه‌و هێزێن خوە ژ باتیفا ڤەدکێشیت و ئه‌و ده‌ڤه‌ر ژی ڕزگار دبیت و دکه‌ڤیته ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی.
پاشی هێزا زاخۆ پلانا داستانه‌کا مه‌زنا بێوێنه دادڕێژیت، کو ئه‌و ژی داستانا عه‌ین زالا بوو. هێزه‌کا مه‌زنا پێشمه‌رگه‌ی، ب سه‌رکێشیا عیسێ سوار، خوه ژ چیایێ سپی به‌ردده‌نه ده‌شتا دووبانێ و پاشی ل ڕووبارێ دیجله‌ی ده‌رباز دبن و خوه دگه‌هیننه کۆمپانیا په‌ترۆلا ئیراقێ ل عه‌ین زالا و دربه‌کی مه‌زن ل دوژمنی دده‌ن. ئیسماعیل بیگداودی ژی لگه‌ل هه‌ڤالێن خوه پشکداریێ د دڤێ داستانێ دا دکەت. ئیسماعیل دبێژیت کو ئەو دگەل مەلا حەمدی کو نوینەرێ ئەسعەد خۆشەڤی بوو، عەبدولرەحمان دینۆ، عەلی هالۆ، حەجی قادۆ گراڤی، هاشم مێروزی، مستەفا عەبۆش، سلێمان محۆ، فەرحۆ کەشانی و نێزیکی ٣٠٠ پێشمەرگا ل ئاڤا دیجلە دەربازدبن و دچنه عەین زالە. هه‌روه‌سا ئیسماعیل به‌حس دکه‌ت کو ئه‌و دگەل حەجی قادۆ و هاشم مێروزی دبن سیمەی ڕا دەربازدبن. د وێ چالاکیێ دا پۆلیسەك ڕێبەریێ بۆ هێزێن پێشمەرگەی دکەت. هێزێن پێشمەرگەی ٢٩ پۆلیسا و ٢٥ تەکنیککارا دیلدکەن و گەلەك چەك و تەقەمەنیان ژی وه‌ک ده‌ستکه‌فت دگرن. د وی شەڕی دا هه‌ڤالێ وان شاهین شەهید دبیت. ئیسماعیل و دوو هەڤالێن خوە جەنازێ وی ڕادکەن، ل ڤەگەڕێ فڕۆکێن دوژمنی تێنه سەر وان. لۆما ئەو نەچاردبن جەنازێ شەهیدی ل به‌ر ئاڤا دیجله‌ی بهێلن. ئێك ژ دیلێن وی شەڕی نیعمەت فەتاح مچولی بوو، کو پاشی ئەو دبیت پێشمەرگە و دناڤ شۆڕشێ دا گەلەك ب ناڤ دەنگ دکەڤیت و رۆله‌کێ باش د شۆڕشا ئه‌یلولێ دا دبینیت.
هه‌ر ل ساڵا 1962 ئیسماعیل بۆ باره‌گایێ هێزا زاخۆ تێته ڤه‌گوهاستن و دبیته نڤیسه‌رێ ئێکانه‌یێ هیزێ.
پاشی ئه‌و ل گولانا ساڵا ١٩٦٣ ب ئەگەرا بۆمبارانکرنا بارەگایێ هێزا زاخۆ ژ لایێ فڕۆکێن ڕژێمێ ڤە برینداردبیت. هەر د وێ سالێ دا پشتی چاکبوونا برینا وی، ئه‌و دگەل عیسێ سوار و هه‌ڤالێن وان یێن پێشمه‌رگێن هیزا زاخۆ، خوە دگەهیننه کانیڕەشێ ل نێزیک گوندێ هێسێ/به‌رواری بالا و چیایێ چوار چەلی ل سه‌رێ چیایێ مه‌تینا و پشکداریێ د داستانا بناڤوده‌نگا چیایێ مەتینی دا دکەن و هێرشا له‌شکه‌رێ ئیراق و سوری و جاشا دشکێنن. د وی شه‌ڕی دا کۆمه‌کا پێشمه‌رگێن قاره‌مان شه‌هید دبن، کو ئێک ژ وان محه‌مه‌دێ کوڕێ عیسێ سوارێ فه‌رماندێ هێزا زاخۆ بوو.
ئیسماعیل ل ساڵا ١٩٦٤ پشکداریێ د خۆلا مین و ته‌قه‌مه‌نیان دا دکەت. ل ساڵا ١٩٦٥ هێرشه‌کا مه‌زنا دوژمنی ب ئارمانجا گرتنا باره‌گایێ هێزا زاخۆ هێرشێ دکه‌ته سه‌ر ده‌ڤه‌را لێفێ ل پشتا چیایێ سپی. ئیسماعیل پشکداریێ د بەرسینگگرتنا ڤێ هێرشا دوژمنی دا دکەت و ئه‌و د وی شەڕی دا بۆ جارا دووێ برینداردبیت.
ئیسماعیل بیگداودی ل ساڵا ١٩٦٦ دگەل بەتالیۆنه‌کا هێزا زاخۆ پشکدایێ د داستانا هندرینی دا دکەت ل ده‌ڤه‌را باله‌کایه‌تی، کو پێشمه‌رگه ل وێرێ دربه‌کێ مه‌زن ل دوژمنی دده‌ت و ده‌ستکه‌فتێن مه‌زن بده‌ستڤه دئینن.
ئیسماعیل ل سەر خەباتا خوە یا پێشمەرگاتیێ بەردەوامدبیت هەتا ساڵا 1970. پشتی ڕێکەفتنا 11 ئادارا 1970 ئه‌و دبیتە سەرپەرشتکارێ گوندی (مرشد ریفي) و ل خواندنگەها باڤیا ل ده‌شتا دووبانێ دەستبکاردبیت.
پشتی دەستپێکرنا شەڕی ل ساڵا ١٩٧٤ جارەکا ئه‌و دی دبیتەڤە پێشمەرگە ل هێزا زاخۆ. پشتی تێکچوونا شۆڕشێ ل ئادارا ساڵا ١٩٧٥ ئه‌و ب خێزان ڤە ئاوارەیی ئیرانێ دبیت و ل ئۆردیگایێ بابەك ئەزنا، پاشی ل باژێڕێ یەزد ئاکنجی دبیت.
پاشی ل ساڵا ١٩٧٩ ئه‌و پەیوەندیێ ب شۆڕشا گولانێ دکەت و ل مەها ٦/١٩٧٩ ئه‌و ماڵا خوه ژ ناڤ ئیرانێ ڤه‌دگوهێزیته رۆژهه‌لاتێ کوردستانێ و ل ئوردیگایێ زێوە ئاکنجی دبیت و دبیتە ئەندامێ لژنا ئازادی ل زێوا مه‌رگه‌ڤه‌ڕ ل ده‌ڤه‌را ئورمیێ. دهەمان ساڵ دا بابێ وی د ئەرکێ پێشمەرگاتیێ دا ژ بەر سڕ و سەرمایێ شەهیددبیت.
ئیسماعیل ل ساڵا ١٩٨٣ ئەرکێ یاریدەدەرێ لەشکەری ل هێزا ٢٥ یا سەر ب لژنا ئازادی ڤە وەردگریت.
ل ساڵا ١٩٨٥ ژ ئەگەرا بۆمبارانا ئوردیگایێ زێوە ژ لایێ فڕۆکێن ڕژێما بەعس ڤە، کوڕێ وی (بریندار ئیسماعیل) برینداردبیت و چۆکا وی یا ڕاستێ ژ کاردکەڤیت و پەککەفتی دبیت.
ل ساڵا ١٩٨٦ ئیسماعیل دبیتە بەرپرسێ کۆگه‌ها (مەشجەبا) شۆڕشێ ل بارەگایێ مەکەتەبا سیاسی یا پارتی ل ڕاژان ل ده‌ڤه‌را مه‌رگه‌ڤه‌ڕا رۆژهه‌لاتێ کوردستانێ، هه‌تا ساڵا 1991.
ل ساڵا ١٩٩١ئه‌و ڤه‌دگه‌ڕیته‌ڤه باشوورێ کوردستانێ و پشکداریێ د سەرهەلدانا پیرۆز دا دکەت و ب مال و خێزان ڤە ڤەدگەڕیتە کوردستانێ و ل زاخۆ ئاکنجی دبیت. ل ساڵا ١٩٩٢ بەرپرسیاریا ئیدارەیا بەرەیێ کوردستانی ل زاخۆ وەردگریت. ل ساڵا ١٩٩٣ دبیتە بەرپرسێ نڤێسینگەها هێزێن ناڤخۆیی ل سنوورێ لژنا دەڤەرا زاخۆ. ل ساڵا ١٩٩٥ پشکداریێ د خۆلا پێنجێ یا ڕۆشەنبیریا لقا ئێك دا دکەت. ل ساڵا ١٩٩٧ پشکداریێ د خۆلەکا فێربوونا کومپیۆتەری دکەت.
ل ساڵا ٢٠٠٠ دبیتە ئەندامێ لژنا ناوچا پەیمان ل دەڤەرا بەرواری باڵا.
پێشمەرگێ دێرین ئیسماعیل محەمەد ئیسماعیل بیگداودی ل ساڵا ٢٠٠٢ دبیتە ئەندامێ نڤێسینگەها شەهیدان ل لقا هەشتا پارتی ل زاخۆ و ئه‌و هەتا نوکە ل وێرێ ل سەر ئەرك و خەباتا خوە یێ بەردەوامە و ئاکنجیێ باژێرێ زاخۆیه.
سهنتهرێ کۆماته
یێ دێکومهنت کرنا دیرووکا شۆڕشێ
کار و ئهرکێ سهنتهرێ کۆماته دێکۆمێنت کرن و پاراستنا دیرووکا شوڕشێ یه ژ مرن و ژناڤچوونێ.
ڤی سهنتهری ب ستافهکێ بچووک و شیانێن ساده، لێ ب ڤیان و باوهریهکا مه‌زن، وه‌ک پێنگاڤا خوه یا کاری یا ئێکێ، ده‌ست ب کۆمکرن، دێکۆمنێت کرن و تۆمارکرنا دیرووکا خه‌بات و شۆڕشا کوردستانێ کریه.
