یوسف پێندرۆیی پێشمه‌رگه و دیده‌ڤانێ گه‌له‌ک ڕوودانێن گرنگێن شۆرشێ
سەنتەرێ کۆماتەیێ دەکۆمێتکرنا دیرووکا شۆرشێ د بەردوامیا بزاڤ و چالاکێن خوە دا ل رۆژا 20/10/2022 دیدارەکێ د گەل پێشمەرگێ دێرین یوسف پێندرۆیی سازدکەت و دیرووکا خەباتا وی مینا بەگەنامەیەکا گرنگ تۆمار دکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
یوسف موحمود یوسف یێ ناسیار ب یوسف پێندرۆیی ل ساڵا ١٩٤٢ ل گوندێ پێندرۆ یێ سەر ب دەڤەرا مزوری ژووریا ڤە هاتیە سەر دنیایێ.
بابێ یوسڤی ئێك ژ پێشمەرگێن شۆڕشێن بارزان بوو، لۆما ئەو دگەل مال و کەس و کارێن خوە ل ساڵا ١٩٤٥ ئاوارەیی کوردستانا ڕۆژهەلات دبن. هینگێ ژیێ یوسڤی بتنێ ٣ سال بوون. پشتی ئەو دچنه مهابادێ، رژێما ئیراقێ گوندێ پێندرۆ دسۆژیت.
پشتی شکه‌ستنا کۆمارا کوردستانێ و چوونا بارزانیێ نەمر بۆ ئێکەتیا سوڤیەتیا یا جاران، بابێ یوسڤی دگەل کەس و کارێن خوە ڤەدگەڕیتە باشوورێ کوردستانێ. یوسف ل ڤەگەڕێ ژ مالا خوە ڤەدقەتیێت و د ناڤ گێلەشۆکا خەلکی دا بەرزەدبیت. گوندیەکێ وان، وی دبینیت و دگەل خوە دبەت، هەتا بابێ وی لێ پەیدادبیت. ڤەگەڕیانا وی خەلکی بۆ باشوورێ کوردستانێ گەلەك یا سەخت و دژوار بوو. پەناگەهێن وی خەلکی، ل سێگۆشا سێ سنووران، بێ خوارن و ڤەخوارن و ل بەر سڕ و دناڤ به‌فرێ دا بوون.
پشتی ١٠ رۆژان، ڕژێم شێخ ئەحمەدێ بارزانی دگەل هەمی زەلامێن بارزانیان دگریت و بەرەڤ زیندانان دبەت. شێخ ئەحمەد بۆ زیندانا بەسرا دهێتە هنارتن، بابێ یوسف پێندرۆیی دوو سالا ل مۆسل دهێتە زیندانیکرن. د ناڤ ڤان کاودانێن سەخت و دژوار دا چ دەلیڤێن چوونا قوتابخانێ بۆ یوسف پێندرۆیی چێنابن.
پشتی بابێ یوسفی ژ زیندانێ دهێتە ئازادکرن، ڕژێم وی و خێزانا وی بۆ گوندێ شێخ مەموودیا، یێ سەر ب ناحیا پیرمام ڤە دووردئێخن. ئەو شەش ساڵا ل وی گوندی دمینینن، بابێ وی بۆ دەبارا ژیارا زارۆکێن خوە، سەپانیێ بۆ ئاغایێ گوندی دکەت و ژ نەچاریا خوە ئەردێ ئاغای شین دکەت دا داهاتەکی بۆ زاڕۆکێن خوە پەیدابکەت.
پشتی شەش سالێن ب هه‌ژاری و نه‌داری ل گوندێ شێخ مه‌موودیان، ئه‌و مالا خوە دبەنەڤە گوندێ خوە ل پێندرۆ. ئەو سەر و ژنوی دەست ب ژیانەکا نوی دکەن ل گوندێ خوه، هەتا ڤەگەڕیانا بارزانیێ نەمر ژ ئێکەتیا سوڤیه‌تی ل ساڵا 1958.
پشتی پەیوەندیێن بارزانی و عەبدولکەیم قاسمی ل سەر مافێن گەلێ کورد تێكدچن، ژبەر هندێ، ئەو ژ بەغدا ڤەدگەڕیتەڤە بارزان و خەلکی هاندده‌ت کو بخوه چه‌کی په‌یدابکه‌ن. چونکی وی پێشبینی دکر کو حکومه‌تا ئیراقێ هێرشی کوردستانێ بکه‌ت.
هەر چەندە وی ده‌می هێشتا گەلەکێ گەنج بوو، لێ بۆ وی دبیتە مەرق کو ئەو ژی چەکەکی بۆ خوە پەیدابکەت. بارزانیێ نەمر هندەك چەکی ب ڕێیا مامێ دایکا وی، حەکیمێ پێندرۆیی ل سەر خەلکێ گوندی دابەشدکەت. حەکیم تڤەنگەکا ئنگلیزی ددەتە یوسف ژی.
ڕژێما ئیراقێ عه‌شیرێن دەڤەرێ یێن سه‌ر ب حکومه‌تێ ڤه ل دژی بارزانی و بارزانیان هانددەت و چەندین شەر د ناڤبەرا بارزانیا و هۆزێن دی یێن دەڤەرێ دا ڕویددەن. یوسف پێندرۆیی ب تڤەنگا خوە پشکداریێ د هندەك ژ وان شەڕا دا دکەت. پاشی پشتی ڤان شەڕا ئه‌و ل مالا خوە دمینیت هەتا شۆڕشا ئه‌یلولێ دەستپێدکەت.
دەمێ بارزانی ل ساڵا ١٩٦١ ژ بارزان دەردکەڤیت و به‌ره‌ڤ ده‌ڤه‌را به‌هدینان ڤه دچیت، وی ده‌می یوسف پێندرۆی دگەل ١٣ کەسا ژ گوندیێن خوە، کو ٤ کەس ژ وان بوون، ئەوێن دگەل بارزانیێ نەمر چووینە ئێکەتیا سوڤیه‌تی، ب چەکێ خوە ڤە دگەهنە بارزانی.
یوسف پێندرۆیی و هەڤالێن خوە د گرێ بارۆخێ یێ ل باسوورێ کانیماسێ دا دمینن هەتا ل وان دبیتە شه‌ڤ. پێندرۆیی دبنە دوو گرۆپ، گرۆپەكێ شەش کەسی کو ئێك ژ وان یوسفە دچنە دگەل عەبدلرەحیم جەسیم و دگەهنە عیسێ سوار. خالد برایێ مەلا نەبی دختۆر بوو، ئه‌و ل قومریێ دمینیت، حسێن جەرگیس ژی، یێ دانعەمر بوو، ئەو و هەردوو کوڕێن خوە ژی ل دگەل دختۆر خالدی دمینن.
ژ ڕێکخستنێن پارتی یێن دەڤەرا بەرواری بالا؛ ئەحمەد شانە، عەلی قومری و یوسف بێدوهی ل پشتا گوندێ مایێ دچنە پێشوازیا بارزانی و هێزێن وی. هێزێن بارزانی نەدزانی، کو ئەو ڕێکخستیێن پارتی نە، لۆما تەقە د ناڤبەرا وان دا ڕویددەت، لێ پشتی هینگی وان دنیاسن و بێ زیان تەقە دهێتە ڕاوەستان.
هێزێن بارزانێ پشتی هینگێ دچنه گوندێ سەرەڕۆ و ژ وێرێ ژی دچنه گوندێ هرۆرێ. دوو بۆ سێ ڕۆژا ل هرۆرێ دمینن. پشتی هینگێ دچنه چەلکێ، ژ وێرێ دچنه بابیرێ. پاشی دچنه بانکا، هەمزا و کورێمێ. ل کورێمێ جاش ل پێشیا وان دەردکەڤن و دبیتە شەڕ. د وی شەڕی دا یوسف پێندرۆیی بریندار دبیت، لێ جاش دشکێن و هێزێن بارزانی ژ وێرێ دچنه گوندێ بەڕۆشکا سه‌عدونی.
عیسێ سوار دگەل هێزەکێ دچیتە گوندێن حۆجاڤا و بانەسۆرا، ڕۆژا پاشتر، یوسف پێندرۆیی و هەڤالێن خوە دگەل عەبدلرەحیم جەسیم دگەهنە وان و ژ وێرێ دچنه گوندێ زیناڤا. ئەو هێز حەفتیەکێ ل زیناڤا دمینیت.
زڤستان ب سەر وان دا دهێت، بارزانیێ نەمر، عیسێ کره به‌رپرسێ دەڤەرا زاخۆ و عەلیێ خەلیلی ژی کره به‌رپرسێ دەڤەرا دهۆکێ و ئەو وئەسعەد خۆشه‌ڤی ژی ڤه‌گەڕیا دەڤەرا بەرواری بالا. وێ زستانێ هه‌موو هێزێن بارزانی و لگه‌ل وی بخوه ژی، هه‌تا بهارێ ل سه‌ر گوندێن مشارا به‌رواری بالا تێنه به‌ڵاڤکرن و ڤه‌حه‌واندن.
یوسف و گوندیێن خوە وێ زڤستانێ ل گوندێ چەلکێ دمینن، هەیامەکی ل مزگەفتێ مان، پشتی هینگێ چەلکیا ئەو د ناڤ خوەدا بخودانکرن. خودانکرنا یوسف پێدرۆیی ب بەر مالا سه‌ید خالدێ بابێ حسێن چەلکی دکەڤیت. پێدڤی بوو هه‌رۆژ وی دەمژمێری پێنجی سپێدێ تێشت دگەل وان خواربا و دگەل خەلکێ گوندی ژی، ژ بەر فرۆکێن دوژمنی گوند چوولکربا. بارەگایێ ئەسعەد خۆشه‌ڤی ژی ل گەرمکێ، جهێ گوندێ کێسته یا نوکه هاته دانان.
فرۆکێن رژێما ئیراقێ ب بەردەوامی گوندێن دەڤەرێ بومبەباراندکرن. ڕۆژەکێ فڕۆکێن ڕژێمێ دهێنە سەر گوندێ چەلکێ. فەیزی ئۆسمان ژی ب تڤەنگێ هندەك گوللا بەرددەتە فرۆکێ، هەر چەندە سەید تاهایێ سەید سەلامی بەری هینگێ داخواز ژ وی کر کو وەنەکەت، چ گوللا به‌رنه‌ده‌ته فرۆکا. لێ وی ب خوەکر، د ئەنجامدا فرۆکێن دوژمنی دەست ب بومبەبارانکرنا گوندێ چەلکێ کر و د ئەنجامدا ٩ کەس ژ خەلکێ گوندێ چەلکێ شەهیدکرن و هەژمارەکا خانیا ژی سۆتن.
ل بهارا ساڵا ١٩٦٢ یوسف پێندرۆیی ژنه‌کا خه‌لکێ گوندێ چه‌لکێ بخوه دخوازیت و خێزانێ پێكدئینیت و ئەرکێ وی ژی دکەڤیتە ئاقارێ ژێرێ ل گەرمکێ.
یوسف پێندرۆیی، د درێژاهیا خەباتا خوەدا پشکداریێ د دگەلەك شەڕ و داستانێن شۆڕشا ئه‌یلولێ دا دکەت. ئێك ژ وان داستانێن وی د ناڤ جەرگێ دوژمنی دا پشکداری تێدا کری، داستانا عەین زالا بوو ل ساڵا ١٩٦٢. ئەڤ داستانە ل ژێر سەرپەرشتیا راستەوخۆیا شه‌هید عیسێ سوار بوو.
پشتی ڤێ داستانێ یوسف ل گەرمکێ، ل باره‌گایێ ئه‌سعه‌د خۆشه‌ڤی، درێژیێ ب خەباتا خوە ددەت. مستەفا لاسلکی (مسته‌فا ئامیدی) دەزگایێ خوە یێ بێتەلێ ل شەکەفتا گەرمکێ ددانیت. یوسف پێندرۆیی ژی ژلایەکێ ڤە زێرەڤانێ دەزگایێ بێتەلێ دگریت ژ لایەکێ دی ڤە ژی دبیتە زێرەڤانێ ئەسعەد خۆشەڤی و مەشجەبا چەکێ شۆڕشێ ژی وه‌ردگریت.
د دەمێ زێرەڤانیا وی دا فرۆکێن دوژمنی دەرێ شکەفتا گەرمکێ بومبەباراندکەن، عەمەر میکائیل شەهیددبیت. ئەسعەد خۆشەڤی ل هاڤینان بارەگایێ خوە دبرە گوندێ ئەدنێ. ل ساڵا ١٩٦٣ یوسف مالا خوە دبەتە سەرەڕۆ. مالا وی دگەل مالا عەبدولرەحمان مەلا دەروێش ئەرەدنی د قوتابخانا گوندی ڤەبوون.
دەمێ هێڕشا مه‌زن و بناڤوده‌نگا دوژمنی ل ساڵا ١٩٦٣ بۆ سەر چیایێ مەتینا و دەڤەرا بەرواری بالا دەستپێدکەت، یوسف پێندرۆیی دگەل تەیمەز سێلکی و حەمۆیێ بەرکەلەیی و میرۆیێ برازایێ حەمۆی دچنە سەرێ بانکا و بۆ دەمێ سێ مه‌هان ل سەر بەرەیێن شەڕی دگەڕن.
ل ده‌ستپێکا شه‌ڕێ چیایێ مه‌تینا، دەمێ هێرشا دوژمنی، بۆ سەر چیا دێرکێ بامه‌ڕنێ دەستپێدکەت، یوسف و هەرسێ هەڤالێن خوە ژی لگه‌ل هنده‌ک پێشمه‌رگێن دی یێن ل وێرێ د چه‌په‌را دا ل به‌ر سینگا دوژمنی. تانگ و تۆپێن دوژمنی جهێ وان ب دژواری تۆپباراندکەن، لێ چ زیانا ناگەهیننه وان. پشتی هینگێ فرۆکێن ڕژێمێ وێ بستیا چیا دێرکیی دئێخنه بن ئاگرێ بۆمبا و شێلکێن ڕه‌شاشا دۆشکایێ، فیشەکەکا فڕۆکێ ستویێ ئیدریس زێوەیی د هنگێڤیت و ڕها ستویێ وی د پچینیت، میرۆیێ بەرکەلەیی ژی برینداردبیت. پشتی هینگێ فرۆکێن دوژمنی ژ ئاسمانان تانکێن تیزابێ به‌ردده‌نه سه‌ر وان و ئاگرێ تێزابێ بەردبیتە له‌شێ یوسڤی. یوسف گازی تەیمەزی دکەت دا ل هەوارا وی بچیت، تەیمەز دبێژیتە وی، کو ئەو بخوە ژی ب گوللێن فرۆکێ برینداربوویە. د سەر برینداریا خوه ڕا تەیمەز ل هه‌وارا یوسڤی دچیت و ڕەختێ وی ژ پشتێ دکەت و ب ئاخێ ئاگرێ لەشێ وی دڤەمرینیت. سەر و چاڤ و دەستێن یوسڤی هەمی ب ئاگرێ تێزابێ دسۆژن. ته‌یمه‌ز تڤەنگا وی ڕادکەت و ب شەڤێ وی ل هەسپەکی سویاردکەت د هنێریته خەستەخانا شۆڕشی ل گوندێ قومریێ. ل ویرێ دکتۆر مۆشێ وی دەرماندکەت.
ژ بەر دژواریا هێرشا دوژمنی، ئەسعەد خۆشەڤی خێزانا خوە و خێزانا یوسف پێندرۆیی دهنێریتە ده‌ڤه‌را نێروە ل رۆژهه‌لاتێ ڕووبارێ زێی.
هه‌موو ده‌ما په‌یوه‌ندیێن شۆڕشێ لگه‌ل پارچێن دیێن کوردستانێ د موکه‌م بوون، ب تایبه‌ت ژی لگه‌ل باکوورێ کوردستانێ. لۆما جاره‌کێ ڕێکخستنێن پارتی ل باکوورێ کوردستانێ چەک و تەقەمەنیان بۆ شۆڕشێ پەیدادکه‌ن، یوسف و سەبری هەلوەیی بۆ شەهرەزایی و بۆ ئینانا چەکی، دگەل ئەسعەد خۆشەڤی دچنە چەلێ ل باکوورێ کوردستانێ. یوسف پێندرۆیی ژی وەکو زێرەڤانێ ئەسعەدی دگەل وان دچیت. پشتی کو ئه‌و هەژمارەکا چەکی وەردگرن جاره‌کا دی د شەڤا خوەدا دزڤڕنەڤە.
پشتی شەڕێ چیایێ مەتینا، یوسف پێندرۆیی، ل گەرمکێ، سەرەڕۆ، کانیماسێ و تشیشا کرستیانا و هەولوە درێژیێ ب خەباتا خوە ددەت.
پشتی ڕێکەفتنا 11 ئادارا 1970 یوسف پێندرۆیی ب پلا (نائب عریف) دبیتە زێرەڤانێ سنووری و ئەرکێ وی دکەڤیتە فرۆکەخانا بامەڕنێ، لێ هەر وەکو زێرەڤان دگەل ئەسعەد خۆشەڤی دمینیت.
ل ساڵا ١٩٧١ هەوڵا تیرۆرکرنا بارزانیێ نەمر دهێتەکرن، یوسف پێندرۆیی دگەل ئەسعەد خۆشەڤی و ئەحمەد شانەی بۆ دیتنا بارزانیێ دچنە حاجی ئومەران. ئەسعەد خۆشەڤی ل وێرێ کلاشینکۆفەکێ بۆ یوسفی وەردگریت و ١٠ دینارا ددەتە وی و دهنێریتە مال، هەتا ئەو و ئەحمەد شانە پشتی هینگێ دزڤڕنه‌ڤه.
پشتی کو حکومه‌تا ئیراقێ جاره‌کا دی ل بهارا ساڵا ١٩٧٤ هێرشێ دکه‌ته‌ڤه سه‌ر کوردستانێ، یوسف پێندرۆیی مالا خوە دبەتە پێندرۆ و داخوازێ ژ ئەسعەد خۆشەڤی دکەت کو رێ بدەتێ بچیتە دگەل عەبدولرەحیم جەسیم ل هێزا حەمرین ل کەلاتێ ل دەڤەرا سورچیا.
ئەو و برایێ خوە جندی پێکڤە دهێنە ڤەگوهازتن بۆ هێزا حەمرین. پشتی کو ئه‌و سالەکێ ل وێرێ دمینن، شۆڕش ڕاستی شکەتنێ دهێت. یوسف پێندرۆیی د ڤی ماوەی دا پشکداریێ د گەلەك شەڕا دا دکەت، وەکی شەڕێ خانەگێ، شەرێ پشت کەلاتێ.
پشتی شکەستنا شۆڕشێ، یوسف پێندرۆیی دگەل خێزان و زاڕۆك و خویشك و برایێن خوە ئاوارەیی ئیرانێ دبیت.
ل دەستپێکێ ئه‌و دگه‌هنه بێرۆخێ، پاشی دچنە مالا مەلا عیسای ل کەتینەی. مەلا عیسا بەرامبەر تڤەنگا یوسڤی هاریکاریا وان دکەت و وان دگەهینیتە گوندێ ئارێ و رۆژا پێنجێ ئه‌و دگەهنه سنوورێ ڕۆژهەلاتێ کوردستانێ. ل سەر سنووری یوسف تڤەنگا خوە ددەت مەلا عیسای. ژ وێرێ زیلێن لەشکەری وان دبەنە زێوە و وان د هاڤێتە بن چادرا ڤە.
ڕۆژاپاشتر ل سه‌ر ڤه‌گوهاستنێ بۆ سه‌رده‌شتێ، شه‌ڕ دناڤبه‌را وی و هه‌ڤالێن وی و ئه‌فسه‌ره‌کی ئیرانی دا ڕوودده‌ت و پشتی هینگێ وان دگرن و ١٥ ڕۆژا د زیندانێ دا دهێلن و بریارێ ددەن کو وان ڕادەستی رژێما ئیراقێ بکەن. پشتی هینگێ ب هاریکاریا بارزانیێ نەمر دهێنە بەردان.
پشتی هینگێ یوسف و خێزانا خوە و عەریف سلێمان و رەمەزان بیگداودی و خالد شلی و هەژمارەکا دی دهێنە ڤەگوهازتن بۆ ئه‌هواز.
پشتی رۆخانا ڕژێما شاهی ل ساڵا ١٩٧٩، ئه‌و ڤەدگەڕنەڤە زێوە ل ده‌ڤه‌را مه‌رگه‌ڤه‌را ئورمیێ، یوسف ژی دینتەڤە پێشمەرگە. وی ل ئەهواز کلاشینکۆفەك کریبوو و ب قەچاخی دگەل خوە ئینا بوو زێوە. کوڕێ وی ئازاد ل ساڵا ١٩٨٢ پشکداریێ د خۆلا بێتەلێ دا دکەت. پشتی ئۆردیگایێ زێوە ل ساڵا ١٩٨٥ ژ لایێ فرۆکێن ئیراقێ ڤە دهێتە بومبەبارانکرن، ئه‌و مالا خوە دبەنە تەهران و 14 سالان ل تەهران دمینن.
پاشی ل ساڵا ١٩٩٩ ڤەدگەڕنه کوردستانێ و ل باژێرێ دهۆکێ ئاکنجی دبن. یوسف پێندرۆیی ل دهۆکێ دبیتەڤە پێشمەرگە و ل ساڵا ٢٠٠٤ ب پلا ملازم خانەنشیندبیت.
سه‌نته‌رێ کۆماته
یێ دێکومهنت کرنا دیرووکا شۆڕشێ
کار و ئهرکێ سه‌نته‌رێ کۆماته دێکۆمێنت کرن و پاراستنا دیرووکا شوڕشێ یه ژ مرن و ژناڤچوونێ.
ڤی سهنتهری ب ستافهکێ بچووک و شیانێن ساده، لێ ب ڤیان و باوهریهکا مه‌زن، وهک پێنگاڤا خوه یا کاری یا ئێکێ، دهست ب کۆمکرن، دێکۆمنێت کرن و تۆمارکرنا دیرووکا خهبات و شۆڕشا کوردستانێ کریه.
