سەنتەرێ کۆماتە د بەردەوامیا تۆمارکرن و ئەرشیڤکرنا دیرووکا شۆڕشێ دا ل ڕۆژا ٤/٥/٢٠٢٣ ب مەرەما ئەنجامدانا دیدارەکێ ل تاخێ کێڤڵا دبیتە مێڤانێ پێشمەرگە و شەهیدێ زیندی قەهار خەلیل محەمەد کورێمەیی، لێ مخابن ڕەوشا ساخلەمیا وی هاریکار نەبوو کو بشیین ڤێ دیدارێ ئەنجام بدەین، لۆما مە ب بهاریکاریا برا و هەردوو کوڕێن وی دیرووکا خەبات و تێکۆشینا وی بدەست خوە ئێخست و ئەرشیفکر.
قەهار خەلیل محەمەد کورێمەیی یێ ناسیار ب قەهار کورێمەیی ل ساڵا ١٩٥٤ ل گوندێ کورێمێ ل ناحیا مانگێشکێ هاتیە سەر دنیایێ. وی خواندنا خوە یا سەرەتایی ل دهۆکێ ب دوماهی ئینایە. ئەو ل ساڵا ١٩٧٣ پەیوەندیێ ب شۆڕشا ئەیلۆلێ دکەت و ل هێزا دهۆکێ دبیتە پێشمەرگە و بەتالیۆنا وان ل حاجی ئۆمەران و ده‌ڤه‌را باڵه‌کایه‌تی ئه‌رکێ خوه دبینیت. قەهار کورێمەیی ل سەر فەرمانا شەهید ئیدریس بارزانی دچیتە ئیرانێ و پشکداریێ د سێ خولێن ڕاهێنانێن لەشکەری دا دکەت. پشتی ژ ئیرانێ ڤەدگەڕیت بەرپرسیاریا زێرەڤانێن تایبەتێن شەهید ئیدریس بارزانی وەردگریت و هەتا شکەستنا شۆڕشا ئەیلۆلێ د وی ئەرکی دا دمینیت. پشتی شکەستنا شۆڕشێ ڤەدگەڕیتەڤە گوندێ کورێمێ و مژوولی کارێ جوتیاری و ڕێنجبەریێ دبیت.
کاک قه‌هار جاره‌کادی ل رۆژا ١/٦/١٩٧٩ پەیوەندیێ ب شۆڕشا گولانێ دکەت و دگەل شەهید سەعید سپینداری دبیتە پێشمەرگە و پشکداریێ د چەندین چالاکیێن لەشکەری دا دکەت. شەهیدێ زیندی قەهار کورێمەیی ل ساڵا ١٩٨١ د چالاکیەکێ دا بریندار دبیت، شەهید شەعبان غەفار وی ژ مرنەکا مسۆگەر ڕزگاردکەت. قەهار کورێمەیی ل ساڵا ١٩٨٢ دهێتە ڤەگوهازتن بۆ لژنا ناوچا دهۆکێ و ل ڕێکخراوا شه‌هید محەمەد تاهر بێشینکی، یاکو شه‌هید تاهر زێوەیی بەرپرسیاریا وێ دکر، درێژیێ ب خەباتا خوە ددەت د ڤی ماوەیی دا ژی پشکداریێ د هەژمارەکا چالاکیێن لەشکەری دا دکەت.
ل ساڵا ١٩٨٦ و ب هەلکەفتا جەژنا نەورۆزێ ل ژێر سەرپەرشتیا سەید ناف چەلکی پشکداریێ د لێدانا دوو رەبیێن دوژمنی ل پشتا باگێرا دا دکەت. د وێ چالاکیێ دا برایێ وی محەمەد خەلیل محەمەد و سەید محەمەد ئاڤهی جێگرێ بەرپرسێ ڕێکخراوا شەنگال شەهیددبن.
داوەتیێن محەمەدی دبنه بەهیدارێن وی
داوەتیێن محەمەدی ژ دهۆکێ و سلێمانیێ هاتبوونه کورێمێ و بووک ژی ژ دهۆکێ یا ئینایه گوندی و بڕیار وەسا بوو سپێدێ شەهیانا وی ل گوندێ کورێمه بهێتە کرن. لێ محەمەد سەربخوە و بێێ دلیا هەڤالێن خوە قەستا جهێ چالاکیێ دکەت. هەرچەندە هەڤالێن وی داخوازێ ژێ دکەن کو بزڤریتەڤە ناڤ داوەتیێن خوە، لێ ئەو ڕژددبیت کو پشکداریێ د وێ چالاکیێ دا بکەت. ژبۆ کو وی ژ مەترسی یا شەڕی دووربێخن هەڤالێن وی ناڤێ وی د گەل گرۆپێ نۆژداران دا ددانن، کو دێ میننه ل پشت به‌ره‌یێ شه‌ڕی. لێ ئەو وێ چەندێ ژی قەبۆل ناکەت و دیسا ڕژدیێ دکەت کو دگەل گرۆپێ هێرشبەرا دا بیت. پشتی شەڕ دەستپێدکەت، محەمەدێ زاڤا برینداردبیت. هەردوو هەڤالێن وی حەسەن محەمەد سەعید و عەبدوللا چەلکی وی ڕادکەن و بەرەڤ کاڤلە گوندێ دێرکێ دبەن، لێ مخابن قەدەرێ حەزنەکر ئەو وێ ڕۆژا شەهیانا خوە ببینیت و ئەو و دەزگرا خوە پێك شادببن. محەمەدێ زاڤا شەڤا بەری شەهیانا خوە شەهید دبیت و گیانێ خوە گۆری ئاخا کوردستانێ دکەت.
بابێ وی هەروەکی خودێ ل دلی شەهدەدای، سپێدێ زوی دەردکەڤیتە بەر دەری و چاڤێ وی ل ڕێ دمینیت. دەمێ ئەو ترەکتورەکێ دبینیت کو یا ب وان زویرادا به‌ره‌ڤ گوندی دهێتە خوارێ، ئەو وەکی هەرجار ب شەل و شەپکا کارکری و دوو جەمەدانی د سەری و ب چۆخ و لەوندی، ب بەر ترەکتورێ ڤە دچیت و لەوندیێن خوە بەرددەت و ب سترانا سەرکێ زاڤا بپێش پێشمەرگا ڤە دچیت و دبێژیت: زاڤای بینن دا ببەینه سەرشۆیێ.
هەڵویستێ دایکا شەهید محەمەد
ئێدی هێزا پێشمه‌رگه‌ی و ڤه‌خواستیێن شه‌هیانا محه‌مه‌دی، کو بڕیاربوو هه‌موو پێکڤه سپێدێ شه‌هیانا وی ب ستران و گۆڤه‌ندێ بشارینن، هه‌موو ب هه‌ڤڕه به‌رێ خوه ددنه سه‌ر گۆڕستانێ، ژبۆ ڤه‌شارتنا ته‌رمێ زاڤای ب جلکێن بخوین ڤه. پشتی ڤەشارتنا شەهید محەمەدی، به‌هیا وی دهێتە دانان، مەتا وی ژ سلێمانیێ بۆ شەهیانا وی هاتبوو، ئه‌و هۆزانەکێ پێ دبێژیت، ئەو هۆزان کاریگەریەکا مەزن ل سەر بەهیداران چێدکەت. هەرچەندە هینگێ گری بۆ شەهیدان شەرمەکا مەزنبوو، لێ کەس خوە ل بەر کاریگەریا وێ هۆزانێ و کۆڤانا شەهیدبوونا محەمەدێ زاڤا ناگریت. هه‌ڤالێن محه‌مه‌دی یێن پێشمه‌رگه نه‌شێن ل به‌ر وان هه‌ستێن گه‌رم رۆندکێن خوه ڤه‌شێرین. دەمێ دایکا شەهید محەمەد ڕۆندکێن پێشمه‌رگا دبینیت دبێژیته وان: کوڕێن من! بزانن کو پێشمەرگە هەمی بۆ من محەمەدن. پاشی ئه‌و ئێكسەر پسیارا تڤەنگا محەمەدی دکەت. پێشمه‌رگه دبێژنێ کو تڤەنگا وی مه یا ئینای و یا دگەل مه. دایکا شەهید محەمەد گازی قەهارێ کوڕێ خوە دکەت و دبێژیتێ: قەهار داوو وەرە تڤەنگا محەمەدی هەلگرە و دگەل پێشمەرگا هەڕە ئەرکی. بلا تڤه‌نگا برایێ ته یێ شه‌هید ل ئه‌ردی نه‌مینیت. پاشی ئه‌و دبێژیت: سۆزبیت ئه‌گه‌ر قه‌هار ژی شەهیدببیت، ئەز وەنەکەم ئەو تڤەنگ ل ئەردی بمینیت. ئه‌گه‌ر ئه‌و ژی شه‌هید بوو، ئه‌ز بخوه دێ وێ تڤه‌نگێ هه‌لگرم و لگه‌ل وه بمه پێشمه‌رگه.
وی ده‌می شه‌هیدبوونا محه‌مه‌دێ زاڤا هه‌ستا هه‌موو هه‌ڤالێن وی یێن پێسمه‌رگه دهه‌ژینیت، لۆما هه‌ر هینگێ هه‌ڤالێ وی یێ پێشمه‌رگه و به‌رپرسێ نوکه یێ سه‌نته‌رێ کۆماته رزگار کێسته‌یی ژی هه‌لبه‌سته‌کێ پێ ڤه‌دهینیت، کو ئه‌ڤا ل خوارێ یه:
کاک قەهار کورێمەیی ل ساڵا ١٩٨٧ دگەل شەهید محەمەد سالح بۆتی بۆ لژنا ناوچا ئامێدیێ دهێتە ڤەگوهازتن، ل وێرێ ژی پشکداریێ د گەلەك شەڕ و داستانێن شۆڕشێ دا دکەت، وەکی، داستانا کانیماسێ و داستانا دێرەلوکێ.
پشتی دەستپێکرنا ئەنفالێن دەڤەرا بەهدینان، هه‌ژماره‌کا مه‌زنا خه‌لکی نه‌شیان خوه بگه‌هیننه سنوورێ باکوور و باشوور، ژ به‌ر کو دوژمنی جادا زاخۆ-کانیماسێ گرتبوو و خه‌لک نه‌شیان ده‌رباز ببن. ب ڤی ئاوایی قەهار و مالباتا خوە و هەژمارەکا دی یا خەلکی ل هەردوو گوندێن کورێمێ و چەلکێ، پشتی کو دوو جارا هه‌ولدده‌ن ل جادێ ده‌ربازببن و نه‌شێن، ئێدی ئه‌و بێهیڤی دبن کو بشێن ده‌ربازببن، جاره‌کا دی دزڤڕنه‌ڤه ده‌ڤه‌را سپنه‌ی نێزیکی گوندێ کورێمێ. مخابن پشتی چه‌ند رۆژێن برس و تێهناتیێ ئه‌و دکەڤنه دەستێن جاش و له‌شکه‌رێ داگیرکه‌رێ ئیراقێ. ل نێزیک گوندێ کورێمێ له‌شکه‌رێ دوژمنی ٣٣ که‌سان ژێ دگریت، کو قه‌هار ژی ئێک ژ وان بوو. پاشی بڕیارا گوللەبارانکرنا وان ددەن. وی دەمی قەهار و بابێ خوە و دوو برایێن خوە دگەل وێ کۆما دیلا بوون.
له‌شکه‌رێ دوژمنی وان ل به‌ته‌نه‌کا نێزیک گوندی دده‌ته ڕوونشتن و دوو ئه‌فسه‌ر فه‌رمانێ ددنه 16 له‌شکه‌ران و هه‌ر 16 پێکڤه گوللا ل وان دبارینن. قه‌هار و هه‌ڤالێن خوه یێن بریندار دبهیزن کو هه‌ر له‌شکه‌ره‌ک سێ جارا شاجۆرێن خوه یێن فیشه‌کا دگوهڕن و ل وان دڕه‌شینن. که‌واته هه‌ر له‌شکه‌ره‌ک 90 گوللا ل وان دڕه‌شینیت. پشتی ئەو پێکڤە دهێتە گوللەبارانکرن، خەلیلێ بابێ قەهاری و هەردوو برایێن وی سه‌لام و عه‌دنان دگەل ١٧ کەسێن دی ژ کەس و کارێن وی و ٩ کەس ژی ژ گوندێ چەلکا بەرواریا شەهید دبن، قەهار ژی ب چەند گوللان برینداردبیت.
ل ده‌مێ گولله‌بارانکرنێ فەتاح عەبدولقادر فەتاح چەلکی ژ ناڤ کۆمێ ده‌ردکه‌ڤیت و دڤێت خوه ڕزگاربکه‌ت، لێ هه‌تا نوها ژی که‌سه‌ک چ ژ چاره‌نڤیسێ وی نزانیت، نه ساخ و نه ژی مری.
پشتی ئه‌ڤ 33 که‌سه تێنه گولله‌بارانکرن، ئێدی ئه‌فسه‌ر فه‌رمانێ دده‌ته چه‌ند له‌شکه‌ره‌کا کو ل ناڤ ته‌رمێن شه‌هیدا بگه‌ڕن و هه‌ر ئێکی چه‌ند گولله‌یه‌کێن دی ل سه‌رێ وان بده‌ن. دا کو پشتڕاست ببن کو که‌س ژ وان ساخ نه‌مینیت. د وی ده‌می دا ئه‌و گولله‌یه‌کێ ل سه‌ر قه‌هاری ژی دده‌ن کو ب ئه‌نیا وی دکه‌ڤیت، لێ ناچیته ناڤ مه‌ژیێ وی. پاشی ژی ئاگری به‌ردده‌نه وی پووش و په‌لاشێ وێ به‌ته‌نێ دا کو پشتی شه‌هیدکرنێ ته‌رما ژی بسۆژن و شوونوارێن گونه‌ها خوه یا مه‌زن نه‌هێلن.
د سه‌ر ڤێ هه‌میێ را ژ وان 33 که‌سان 5 که‌س کو ئه‌ڤه بوون: قەهار کورێمەیی، سدقی عەبدولقادر فەتاح چەلکی، هاشم محەمەد ڕەشید کو خه‌لکێ سلێمانیێ یه و خوارزایێ کورێمه‌یانه، کەریم نایف حەسەن کورێمەیی و ئەبابەکر سەعید کورێمەیی، ب برینداری دبن جەنازێن شەهیدان دا دمینن. پشتی له‌شکه‌رێ دوژمنی خوه ژ وێرێ ڤه‌دکێشن، ئه‌و ئێک ئێکه ب برینێن خوه ڤه ژ بن ته‌رما ده‌ردکه‌ڤن و بزاڤێ دکه‌ن ب تایێن چلیێ دارا ئاگری ژ ڕه‌خێن ته‌رما بڤه‌مرینن دا کو ئه‌و ته‌رم نه‌هێنه سۆتن.
ئێدی هه‌رچار بریندارێن کو ژ بن ته‌رما ده‌رکه‌فتین بزاڤێ دکه‌ن خوه ژ جهێ قڕکرنێ دووربێخن و خوه بپارێزن، لێ ژ بەرکو هەردوو پیێن ئەبابەکر سەعید کورێمەیی ب گولله‌یان شکه‌ستبوون، ئەو نەشیا بڕێڤە بچیت و هەڤالێن وی یێن بریندار ژی نەدشیان وی ڕاکەن، لۆما ئەو د شیڤکەکێ دا دمینیت و هەتا پاشی هنده‌ک خێرخواز وی ژی ڕزگاردکه‌ن.
قەهار و هەر سێ هەڤالێن خوە یێن دی ٩ شەڤ و ٩ ڕۆژان ب برینداری و بێ خوارن و ده‌رمان ل چوولی دمینن. ئه‌و جارنا ب شه‌ڤ ده‌ردکه‌ڤن هنده‌ک باهیڤا بخوه په‌یدا دکه‌ن و رۆژێ هه‌ر ئێک ژ وان چار هه‌تا پێنج باهیڤا دخۆت، جار ژی ب ڕهێن گیای و تشتێن چوولی خوه ژ مرنێ رزگاردکه‌ن. لێ برینێن وان رۆژ بۆ رۆژێ هه‌ودده‌ن و کول دبن ژ بێ ده‌رمانی و سه‌خبێری.
ل دوماهیێ ئه‌و ژ بێ نان و ئاڤ و ده‌رمانی مرنه‌کا مسۆگه‌ر ل پێش چاڤێن خوه دبینن، ئێدی ئه‌و خوه دهاڤێژنه به‌ختێ کۆمه‌کا جاشێن حکومه‌تا ئیراقێ، کو بنگه‌هێ وان ل نێزیکی وان ل گوندێ ته‌حلاڤا بوو. جاش یێن خالد شێخۆ سندی بوون. خالد شیخۆ بەختێ خوە ددەتە وان و بێی کو ئه‌و ئاگەهداریا ده‌زگایێن حکومه‌تا ئیراقێ بکه‌ت، ئه‌و وان دبەتە بارەگای خوە و ل وێرێ وان ڤەدشێریت و دپارێزیت، هەتا لێبوورینا ڕژێمێ دەردکەڤیت. پشتی هینگێ خالد شێخۆ وان ل رۆژا 7/9/1988 ل تەحلاڤا ڕادەستی ڕژێمێ دکەت. هەتا هینگێ ژی برینێن وان نەهاتینە دەرمانکرن. پشتی ڕێڤەبەرێ ئەمنا مانگێشکێ دزانیت کو قەهار کورێمەیی کەتیه دەستێ ڕژێمی، ئەو سکالایەکێ ل سەر وی تۆماردکەت و (گوننەها) هەر کار و چالاکیەکا ل دەڤەرا مانگێشکێ ژ لایێ پێشمەرگەی ڤە هاتبیتە کرن ددەتە پال قەهاری و وی ڕادکێشیتە ڤەکۆلینێ ل مانگێشکێ. شێخ جەمال کورێمەیی، دچیتە دەف ڕێڤەبەرێ ئەمنا مانگێشکێ و قەهاری ژ دەستێن وی دئینیتە دەر. له‌شکه‌رێ دوژمنی ل پێشیێ قەهاری و هەڤالێن وی دبەنه لیوا له‌شکه‌ری یا باتیفا و پاشی دبه‌نه هیزاوا، ژ وێرێ دبەن کەلها نزارکێ و پشتی هینگێ ژی دبەنه بەحرکێ.
شێخ جەمال رەزامەندیا ڕژێمێ ژ بۆ ڤەشارتنا شەهیدێن قڕکرنا کورێمێ ژی وەردگریت، هەر ئەو بخوە ژی ب ڤی کاری ڕادبیت و وان ل وی جهی ڤه‌دشێریت.
قەهار کورێمەیی ل ساڵا ١٩٩١ ب کەس و کارڤە پشکداریێ د سەرهەلدانا پیرۆزدا دکەت. ل کۆچا ملیۆنی دگەل مالبات و کەس و کارێن خوە ئاوارەیی باکوورێ کوردستانێ دبیت. پشتی ڤەگەڕیانا خەلکی بۆ کوردستانێ، قەهار کورێمەیی ب فەرمانا جەنابێ سەرۆك بارازانی دبیتە فەرماندێ هێزەکا لەشکەری. ل ساڵا ١٩٩٣ بۆ ڕێڤەبەریا ئاسایشا دهۆکێ دهێتە ڤەگوهازتن. پشتی هینگێ ل ئاسایشا مانگێشکێ درێژیێ ب خەباتا خوە ددەت.
پشتی ڕزگاریا ئیراقێ و هه‌ڕفتنا ڕژێما ئه‌نفالچیا سه‌دامی، شەهیدێ زیندی قەهار کورێمەیی ل دادگه‌هکرنا سه‌دامی ل سه‌ر ئه‌نفالان ل به‌غدا ئاماده دبیت و دبیتە ئێك ژ دیدەڤانێن وێ دادگه‌هێ ل سەر تاوانێن دکتاتۆری و له‌شکه‌رێ ویێ کوردکوژ. کاک قه‌هار ل روونشتنا دادگه‌هێ یا 21 ل رۆژا 17/11/2006 ئاماده دبیت و دیده‌ڤانیا خوه ل سه‌ر کۆمکوژیا کورێمێ ل به‌رامبه‌ر دادگه‌هێ و سه‌دامی دده‌ت.
قەهار کورێمەیی هەتا ساڵا ٢٠١٦ ل سەر ئەرکێ خوە ل ڕێڤەبەریا ئاسایشا مانگێشکێ بەردەوامدبیت. گەلەك مخابن کو ئەو د هەمان ساڵ دا دووجارا تووشی نەخوەشیا جەلتا مێشکی دبیت و ژ ئاخفتن و دیتن و نیاسینێ دبیت و نوکه ژی وه‌کی ساخه‌کی مریه ل مالێ. پاشی ژی ئەو ب پلا عەمید دهێتە خانەنشینکرن. قەهار کورێمەیی کورێ شەهیدیە و برایێ سێ شەهیدایە و د مالا خوە دا خودانێ ٢٣ شەهیدایە. ئەڤرۆ ئەو ژ هەر وەختی پتر پێدڤی ب هاریکاری و پشتەڤانیا ماددی و مەعنەویە. ژ به‌ر هندێ ژی ئه‌م ب ناڤێ سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێنتکرنا دیرووکا شۆڕشێ، داخوازێ ژ لایەنێ پەیوەندیدار دکەین کو ل شەهیدێ زیندی قەهار کورێمەیی خودان دەرکەڤن و رێزێ ل خەبات قوربانیێن وی و مالباتا وی بگرن.
سه‌نته‌رێ کۆماته
یێ دێکومهنت کرنا دیرووکا شۆڕشێ
کار و ئه‌رکێ سه‌نته‌رێ کۆماته دێکۆمێنت کرن و پاراستنا دیرووکا شوڕشێ یه ژ مرن و ژناڤچوونێ.
ڤی سهنتهری ب ستافهکێ بچووک و شیانێن ساده، لێ ب ڤیان و باوهریهکا مه‌زن، وهک پێنگاڤا خوه یا کاری یا ئێکێ، دهست ب کۆمکرن، دێکۆمنێت کرن و تۆمارکرنا دیرووکا خهبات و شۆڕشا کوردستانێ کریه.
