ئه‌و شێرێ دوژمن ب دیلی و برینداری ژێ دترسا

یاسین خه‌لیل دووتازایی

سەنتەرێ کۆماتە د بەردەوامیا دیدار و چاڤپێکەفتنێن خوەدا، ژ بۆ تۆمارکرن و پاراستنا دیرووکا قاره‌مانێن کوردستانێ، ل رێکەفتی ٢٤/٧/٢٠٢٢ دبیتە مێڤانێ پێشمەرگێ دێرین یاسین خەلیل ئیسماعیل دووتازایی وهەڤپەیڤینەکا ڤیدیۆیی دگەل ساز دکەت و دیرووکا خەبات و تێکۆشینا وی تۆماردکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
یاسین خەلیل ئیسماعیل دووتازایی یێ ناڤدار ب یاسین دووتازایی ل سالا ١٩٣٢ ل گوندێ دووتازا یێ سەر ب دەڤەرا نێروە ڤە هاتیە سەر دنیایێ و دگەل دامەزراندنا پارتی دیموکراتی کوردستان ل سالا ١٩٤٦ دبیتە ئێك ژ ئەندامێن پارتی دیموکراتی کوردستان یێن دەستپێکی دگەل مەلا ئەحمەدێ دووتازایی، عەلی عبیدوللا مایی، محەمەد سەدیق سالح، تەتەر بیرۆمانی و عەگیدێ ئامێدی.
مام یاسین بەری هەلبوونا چریسکا شۆڕشا ئەیلۆلێ پشکداریێ د لێدانا بنکە و بارەگایێن ڕژێمێ ل باژێڕکێ ئامێدیێ دا دکەت. پشتی هاتنا بارزانیێ نەمر بۆ دەڤەرا بەهدینان ئه‌و پەیوەندیێ ب هێزێن وی دکەت و دگەل قۆلێ مەلا شنی دبیتە پێشمەرگە.
ئێکه‌مین چالاکیا له‌شکه‌ری یا مام یاسینی، ئه‌و بوو ده‌مێ ل ساڵا 1961 لگه‌ل هێزه‌کا پێشمه‌رگه‌ی ل سه‌ر پرا بلبل، ل سه‌ر ڕووبارێ زێی بۆسه‌یه‌ک دڕێیا ڕێڤه‌به‌رێ ناحیا بێبو و هێزێن لگه‌ل وی دا دانای. د وێ چالاکیێ دا ڕێڤەبەرێ ناحیا ناڤبری دگەل هەژمارە کا سەرباز و پۆلیسان تێنه‌ کوشتن و هه‌ژماره‌ک ژی تێنه‌ دیلکرن و هەژمارەکا چەك و تەقەمەنیا ژی دکەڤیته‌ دەست پێشمەرگەی. پشتی ڤێ چالاکیێ ئه‌و لگه‌ل وێ هێزا دگه‌ل دا به‌رده‌وامیێ دده‌نه‌ گه‌ڕا ناڤ وه‌ڵاتی و دگەل هێزێن بارزانیێ نەمر دچنە دەڤەرا مانگێشکێ وپشکداریێ د لێدانا هێزەکا جاشێن ڕژێمێ دا دکەن، لگه‌ل هەژمارەکا دی یا چالاکیێن لەشکەری یێن مینا شەڕێ بناڤودەنگێ گەلیێ زاویتە و لۆمانا. پشتی هینگێ ده‌مێ دبیته‌ زستان ئه‌و لگه‌ل هێزا وان دگەل هێزێن بارزانیێ نەمر تێنه‌ دەڤەرا بەرواریا و پاشی بۆ دەمەکێ کورت بۆ بێنڤه‌دانێ دچیته‌ دووتازا.
پشتی هینگێ ئەو و هەڤالێن خوە یێن پێشمەرگە دگەل هێزێن بارزانیێ نەمر گەڕەکێ دبەنه‌ دەڤەرا بامەرنێ وئەترووشی و هەژمارکا چالاکیین لەشکەری ئەنجامددەن.
یاسین دووتازایی پشکداریێ د شەڕێ خورتودەکان دا دکەت، د وی شەڕی دا محەمەد سەلیم نێروەیی شەهید دبیت، هەروەسا پشکداریێ د شەڕێن دەڤەرا نەهلە، دینارتە، گەلی زەنتە و سەرێ ئاکرێ دا دکەت. د شەڕێ سەرێ ئاکرێ دا هێزێن وان 5 شەهیدان ددەن و هەمی ژی پسمام و مرۆڤێن وی بوونه‌.
ل ساڵا 1962 یاسین دووتازایی و هەڤالێن خوە درێژیێ ب گەڕا خوە دده‌ن لگەل هێزێن بارزانیێ نەمر و به‌ره‌ڤ رۆژهه‌لاتی ڤه‌ دچن تا کو دگه‌هنه‌ بێخمە و دەڤەرا دۆلەمه‌ریا و پاشی دچنه‌ شێخانوکێ و ل‌ هێزەکا سوپا و جاشێن ڕژێمێ ددەن. پاشی به‌ره‌ڤ باشوور ڤه‌ دچن بۆ دەڤەرا خۆشناوەتی و بالیسان و چەندین سەنگەرێن ڕژێمێ دستینن و ١٤ جاشان ب دیل دگرن و هەژمارەکا چەك و تەقەمەنیا ژی دگرن.
مام یاسین و هەڤالێن خوە بۆ دەمەکی ل هیران و نازەنین دمینن، پاشی دچنه‌ بالیسانێ، دەرگەلا سلێمان بەگ، مەلەکان و هەتا دگەهنه‌ ڕایات و ل وێرێ پشکداریێ د دوورپێچکرن و گرتنا قشلا رایات دا دکەن. پشتی گرتنا قشلا ڕایات بەرەڤ سنوورێ ئیرانێ ڤە دچن و دکەڤنە شەڕی دگەل جاشێن سۆفی، هەرکی و خەیلانیان.
یاسین دووتازایی دگەل سێ پێشمەرگا ل دۆلوومەیدان هێڕشێ دکەنه‌ سەر رەبیەکێ و دگرن و ٧ تڤەنگان ژی وەکو دەستکەفت ڕادکەن، لێ خەیلانی داخوازا تڤەنگێن خوە ب رێیا گولیزار خانێ ژ بارزانیێ نەمر دکەن، ئەو ژی فەرمانێ ددەت کو تڤەنگێن وان ل سەر خاترا گولیزار خانێ بۆ ڤەگەڕینن، یاسین دووتازایی و هەڤالێن خوه‌ ئێکسەر فەرمانا بارزانیێ نەمر جیبجی دکەن.
پشتێ ڤێ گەڕا درێژ دگەل بارزانیێ نەمر مام یاسین ڤەدگەڕیته‌ دەڤەرا بەهدینا و ل وێرێ درێژیێ ب خەباتا خوە یا پێشمەرگاتیێ ددەت.
ل سالا ١٩٦٣ ل چیایێ مه‌تینا، ل سەرێ ناڤێلا و هنداڤ ئینشکێ و قەدشێ و سەرێ ئامێدیێ، گویلکا و سەرێ بێشیلی پشکداریێ د بەرسینگگرتنا هێرشا هەردوو سوپایێن سوریێ و ئیراقێ و جاشا دا دکەت و ئه‌و و هه‌ڤالێن خوه‌ دناڤ بەفر و سڕ و سەقەمێ دا و بنانەکێ ڕەق ڕۆلەکێ قەهرەمانانە دگێڕن.
پشتی ڤی شەڕی ژی هەتا ڕێکەفتنا 11 ئادارا 1970 ئه‌و هەر ل چیایێ مەتینا دمینیت. پشتی هینگێ دبیتە پاسەوانێ سنووری دگەل فەوجا سەلیمێ ئەسعەدی ل بامه‌ڕنێ و دەست ب مەشق و ڕاهێنانێن لەشکەری دکەت و پشکداریێ د خولێن ڕاهێنانا چەکێن جۆراوجۆر دا دکەت.
پشتی دەستپێکرنا شەری ل ساڵا ١٩٧٤ ئه‌و تێتە ڤەگوهازتن بۆ سواراتووکا و زاویتە د گەل نعمان دووتازایی، پشتی هینگێ ئه‌و تێنه‌ چیایێ سپیڕێزی و پاشی پشکداریێ دکه‌ت د لێدان و گرتنا رەبیا کێلیا شەدایێ دا ل هنداڤی دهۆکێ، د گەل سەید سالح و شه‌هید حەمید حەفزوللا و سه‌لمان حاجی مەحمود بامه‌رنی و مستەفا تەمەر و گه‌له‌ک پێشمه‌رگێن دی.
پشتی گرتنا کێلیا شه‌دایێ هێزا وان خوه‌ ڤه‌دکێشیته‌ رۆژهه‌لاتێ ره‌بیێ و هێزێن دوژمنی ژی ژ دهۆکێ ب جاش و له‌شکه‌ر و تانگ و تۆپ و فرۆکا هێرشی سه‌ر وان دکه‌ن. مام یاسین و هه‌ڤالێن خوه‌ به‌رسینگێ هێرشا دژوارا دوژمنی دگرن و شه‌ڕه‌کێ شێرانه‌ دکه‌ن، لێ مخابن ئه‌و د وی شه‌ڕی دا بگرانی بریندار دبیت و گاڤ بۆ گاڤێ هێرشا دوژمنی دڕندانه‌تر دبیت ل سه‌ر وان. پشتی فیشه‌کێن وان ژی خلاس دبن و دوژمن وان دۆرپێچ دکه‌ت، ئەو داخوازێ ژ هەڤالێ خوە محەمەد شەمسدین کانی سارکی دکه‌ت، کو ئه‌و خۆ ڕزگار بکه‌ت بلا ئه‌و هه‌ردوو شه‌هید نه‌بن، هه‌ر چ نه‌بیت ئێک ژ وان بلا بمینیت. جاش و له‌شکه‌ر دگه‌هنه‌ به‌ر چه‌په‌رێ وی و هه‌لیکۆپته‌ر ژی خوه‌ شۆڕ دکه‌ته‌ هنداڤی وی. شانسێ وی ئێکه‌م جاشێ کو دگه‌هیته‌ سه‌ر که‌له‌خێ وی جاشه‌کی نیاس بوویه‌ کو د وه‌ختێ خۆ دا مالباتا مام یاسینی گه‌له‌ک هاریکاریا وی و مالباتا وی کربوو. ئێکسه‌ر دبێژیته‌ مام یاسینی: تۆ بێژه‌ ئه‌ز شڤان بووم ل ڤی چیای و ئه‌زی که‌فتیمه‌ ناڤبه‌را ئاگرێ وه‌ و پێشمه‌رگه‌ی و ئه‌زێ بریندار بوویم.
ده‌مێ کو جاش مام یاسینێ ب برینداری ژ چیای دئیننه‌ خوارێ دا ببه‌نه‌ باره‌گایێ لیوایا له‌شکه‌ری، جاشەک کرێتیان دبێژیتە کوردا و دبێژیته‌ هه‌ڤالێن خوه‌ ئه‌ڤه‌ پێشمه‌رگه‌یه‌ و دڤێت وی بکوژین. مام یاسین بمێرانی به‌رسڤا جاشی دده‌ت و دبێژیتێ: تۆ کرێگرتیێ دوژمنی، دڤێت تۆ بێیه‌ کوشتن ئو من ب مێرانی به‌ڕه‌ڤانیا ژ گه‌ل و وه‌ڵاتێ خوه‌ کری، ئه‌ز شه‌هید ژی ببم بۆ من سه‌رفرازیه‌.
پشتی جاش مام یاسینی دگه‌هیننه‌ ده‌رێ گه‌لیێ دهۆکێ وی دهاڤێژنه‌ دپشتا پیکاپه‌کێ و دبەنه‌ بارەگایێ لیوا له‌شکه‌ری ل جهێ سۆپه‌رمارکێتا مازی یا نوکه‌.
له‌شکه‌ره‌کێ کوردێ کو وی ده‌می ل باره‌گایێ لیوایێ بوو، پشتی هینگێ هۆسا وه‌سفا مام یاسینی بۆ خه‌لکی کربوو: ده‌ما جاشا ئه‌و ژ پشتا پیکاپێ هاڤێتیه‌ خوارێ، دیمه‌نه‌کێ گه‌له‌ک بالکێش بوو، زه‌لامه‌کێ به‌ژن زراڤ و بلند و لێکدایێ سمبێل بادایی. ب وێ ڕه‌وشا ئه‌و تێدا هێشتا وی نه‌ هێلا بوو ده‌رسۆکا وی ژ سه‌ری بکه‌ڤیت. هه‌رچه‌نده‌ جاشا تڤه‌نگا وی ڕاکربوو، لێ هێشتا دوو ڕه‌ختێن بڕنویێ ل پشتێ بوون کو ژ فیشه‌کا ڤالا ببوون، سه‌رملکا ڕه‌ختێ وی د ملێ وی دا ئاڤا ببوو. ژبه‌ر هندێ ژی مرۆڤی دزانی کو وی شه‌ڕه‌کێ قاره‌مانانه‌ یێ کری. ده‌سته‌کێ جلکێن جوان و لێکدای یێن پێشمه‌رگه‌ی دبه‌ر بوون، کو ژ خوهێ، تۆزێ، قڕێژێ و خوینێ، ئه‌گه‌ر بهووری مرۆڤی لێ ته‌ماشه‌نه‌کربا مرۆڤی نه‌دزانی کو ڕه‌نگێ وانێ زه‌یتوونی یه‌. ئاوڕێن وی هند ب هەیبەت بوون مرۆڤ نه‌دشیا ڕکوڕک ته‌ماشه‌ی ناڤچاڤێن وی بکه‌ت. سەربازێن ڕژێمێ د وێ ڕه‌وشێ ژی دا هێشتا ژێ دترسان و نەدوێریان راستوراست ته‌ماشەی ناڤچاڤێن وی بکەن، بەلکو دبەر سیناهیا دەری ڕا ب دزیڤە تماشەی وی دکرن.
یاسین دووتازایی د ئیفادێن خوە دا دبێژیت کو ئەو شڤانێ گوندێ باجلۆرێ بوو. پاشی وی دبەنه‌ فەییدیێ و ژ وێرێ ژی دبەنه‌ باره‌گایێ فرقا له‌شکه‌ری ل مۆسل و پاشی دبەنه‌ زیندانا مۆسل. پشتی هینگێ وی ب شەمەندەفڕێ دبەنه‌ (ئەمنا عام ) ل بەغدا، وی دهاڤێژن د ژێرزەمینەکێ دا. پاشی ژ وێرێ دبەنه‌ زیندانا فەزیلیێ.
مام یاسین دبێژیت: د سه‌ر هندێ را کو ئه‌ز بگرانی یێ بریندار ژی بووم، لێ هه‌ر ژ باره‌گایێ لیوا دهۆکێ، فه‌یدیێ، فرقا مۆسل، زیندانا مۆسل، ئه‌منا عامه‌ و هه‌تا زیندانا فه‌زیلیێ به‌رده‌وام ئه‌ز تووشی لێدان و ئه‌شکه‌نجه‌ و کرێتیا دبووم.
ل ئه‌منا عامه‌ ل به‌غدا ده‌مێ ئه‌و دیسان د ئیفادێن خوه‌ دا دبێژیت: ئه‌ز شڤان بووم و ئه‌زێ که‌فتیمه‌ ناڤبه‌را شه‌ڕێ پێشمه‌رگه‌ی و ئیراقێ و ئه‌زێ بریندار بوویم، ئه‌فسه‌رێ عه‌ره‌ب ب ڕێیا وه‌رگێڕی دبێژیتێ: دیاره‌ مەلا مستەفای هند تڤەنگێن ئیناین هەتا شڤان و گاڤانێن کوردا ژی یێن ب تڤەنگ کەتین.
مام یاسین دبێژیت: وی ده‌مێ ئه‌م ل به‌غدا ل زیندانێ، گه‌له‌ک کوردێن هه‌ڤالێن من یێن زیندانێ هاتنه‌ سێداره‌دان، کو دوو ژ وان کوردێن ئێزدی بوون.
مام یاسین د زیندانێ دا دمینیت هەتا شکه‌ستنا 1975 و پاشی تێتە ئازادکرن و قەستا مالا خوە دکەت.
ژ به‌ر ڕه‌وشا شه‌ڕێ دناڤبه‌را شوڕشێ و حکومه‌تا ئیراقێ دا د ڤی ده‌مێ زیندانێ دا مال و کەس و کارێن مام یاسینی ژ وی بێهیڤی ببوون و تازیا وی ژی دانابوو کو یێ شه‌هید بووی.
پشتی ئه‌و تێته‌ مال، ماڵ وی ئاگه‌هداردکه‌ن کو پشتی گرتنا وی وان وه‌سا دانابوو کو یێ شه‌هید بووی، لۆما کوڕێ وی شەهید یونسی نه‌ڤیا بوو چه‌په‌رێ بابێ وی بمینیته‌ ڤاڵا، لۆما پشتی گرتنا بابێ خوه‌ ئه‌و ل شوونا بابێ خوه‌ ببوو پێشمه‌رگه‌.
شەهید یونس تڤه‌نگا خوه‌ ل 1975 راده‌ستی دوژمنی ناکه‌ت و وێ ڤه‌دشێریت، و ئه‌و جارەکا دی ل سالا 1978 پەیوەندیێ ب شۆڕشا گولانێ دکەت و دبیتەڤە پێشمەرگە. ل هه‌مان ساڵێ ژی دوژمن گوندێ وان ژی وه‌کی بهزاران گوندێن دیێن کوردستانێ وێران دکه‌ت و ماڵا وان ڤه‌دگوهێزیته‌ کۆمه‌ڵگه‌ها بزۆریا قه‌دشێ. پشتی شه‌هید یونس دبیته‌ پێشمه‌رگه‌، ڕه‌شه‌کێن ڕژێما به‌عس دووباره‌ مام یاسینی دگرن و دهاڤێژنه‌ ڤه‌ د زیندانێ دا.
پاشی ل هاڤینا سالا 1985 ڕژێم ماڵا وان ده‌رتێخیت ئەو ب مال و کەس کارڤە دچنە ناڤ شۆڕشێ و ل دەڤەرێن ڕزگارکری ئاکنجی دبن. مام یاسین و مرۆڤێن خوه‌ 9 خانیا ل ناڤبه‌را دووتازا و کانی سارکا نێروه‌ ئاڤا دکەن، لێ دگەل هاتنا سەرۆک بارزانی بۆ ده‌ڤه‌را به‌هدینان ل ساڵا 1986، ئه‌و وان خانیا پێشکەشی بارەگایێ سەرۆکی دکەن و مالا خوە دبەته‌ نێروا ژووری.
ل سالا 1987 فرۆکێن دوژمنی سێ جاران مالێن وان بۆمبەباران دکەن و شەش کەس ژ مرۆڤێن وان شەهید دبن، ژ وان نەسرین خێزانا عەبدوللا رەمەزان کو یا دووگیان بوو ب دوو زارۆکا، قومری و کچەکا وێ و ئەحلام محەمەد ئەمین شەهید دبن.
سەرۆك ب خوە ل تانا شه‌هید و برینداران تێت و دبیتە شاهدێ ڤێ چاما مەزن و ئەو بخوە پڕچکێن خوین و گوشتێ وان شەهیدان ب دیوارا ڤە دبینیت و گەلەك خەمگین دبیت. پشتی ڤێ چامێ ب سالەکێ یاسین دووتازایی لیرەکێ ڕستکا نەسرینا شه‌هید دووسەد مێترا دووری جهێ شەهیدبوونا وێ دبینیت.
ژبلی یونسی هەردوو کوڕێن مام یاسینی، ئیدریس و حسێن ژی دبنه‌ پێشمەرگە و یاسین بخوە ژی دبیتە بەرگری مللی.
ل ئەنفالێن 1988 مام یاسین ب ماڵ ڤه‌ ئاوارەی تورکیا و پاشی ئیرانێ دبن و ل ئوردیگایێ خوێ و پاشی ل ئورمیێ ئاکنجی دبن.
ل ساڵا 1995 یونسێ کوڕێ وی ل شەقلاوا شەهید دبیت، وی ده‌می هێشتا ماڵا وان ل ئیرانێ بوو، بۆ تازیا کورێ خوە دگەل خێزان و بووکا خوە تێنه‌ کوردستانێ. پشتی هینگێ ب مالڤه‌ ڤەدگەڕنه‌ کوردستانێ و ل دهۆکێ ئاکنجی دبن.
مام یاسین دووتازایی نوکە ل دهۆکێ دژیت و ئه‌و د ژیێ 90 سالیێ دایە خودان مۆرالەکێ بلندە و شانازیێ ب خەبات و شەهیدێن خوە دکەت.