عبدالله به‌کر ئاڤده‌ل (ئه‌بو عادل) ئه‌و قاره‌مانــێ خــودانێ دیــرووکه‌کــا درێژ و ژبیرکری
سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێتکرنا دیرووکا شۆڕشێ د بەردەوامیا کارێ خوە یێ مەیدانی دا، ل رێکەفتی 13/4/2023 دیدارەکێ دگەل پێشمەرگێ دێرین عەبدوللا بەکر ئاڤدەل سازدکەت و دیرووکا خەباتا وی مینا بەلگەنامەیەکا گرنگ تۆماردکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
عەبدوللا بەکر ئاڤدەل یێ ناسیار ب (ئەبو عادل) ل ساڵا 1957 ل گوندێ کێڤلا یێ سەر ب دەڤەرا سێمێلێ ڤە هاتیە سەر دنیایێ. ژ بەرکو مالا بابێ عەبدوللای ل ناڤ شۆڕشێ بوو، دەلیڤا چوونا قوتابخانێ بۆ وی چێنەبوویە، لێ پشتی هینگێ وی بخوه، خوه هیکریه خواندن و نڤیسینێ. بەکرێ بابێ عەبدوللای ل دەستپێکا شۆڕشا ئەیلۆلێ مالا خوە دبەتە گوندێ لیناڤا و هەتا سالا 1970 ل وێرێ دمینن.
ئێکەم شەهیدێ بێ گۆڕ
مەحمودێ برایێ عەبدوللای دگەل دەستپێکرنا شۆڕشا ئەیلۆلا مەزن پەیوەندیێ ب هێزێن پێشمەرگەی دکەت و دگەل بارزانیێ نەمر دچیتە دەڤەرا ئاکرێ، لێ ئەو چ جارا ناڤه‌گەڕیتەڤە مال، چونکی ئەو ل ده‌ڤه‌را شۆش و شەرمنا شەهیددبیت و هەتا نوکە ژی مالباتا وی نزانیت کانێ گۆڕا وی ل کیڤە یە.
ل ده‌مه‌کی کو برایێ دیێ عبدالله‌ی ل هێزا دهۆکێ پێشمه‌رگه بوو، ئه‌و ژی ل دوماهیا ساڵا 1974 دچیته ده‌ڤه‌را باڵه‌کایه‌تی و ل حاجی ئومه‌ران دبیته پێشمه‌رگه هه‌تا شکه‌ستنا شوڕشێ ل ئادارا سالا 1975. پشتی شکەستنا شۆڕشێ، ئه‌و ژی مینا ب هزاران پێشمەرگێن دەڤەرێ چەکێ خوە ڕادەستی حکومه‌تا ئیراقێ دکەت و ئێدی ل باژێرکێ سێمێلی درێژیێ ب ژیانا خوە یا ئاسایی ددەت.
پاشی حکومه‌تا ئیراقێ ل ساڵا 1976 وی دکێشیته له‌شکه‌ریا نه‌چاری، لێ بابێ وی پێخوەش نینە، کو ئەو لەشکەریێ بۆ دوژمنی بکەت، لۆما وی هانددەت کو پەیوەندیێ ب پێشمه‌رگه‌ی و شوڕشا گولانێ بکەت. لێ هه‌ر چه‌وا بیت، ئه‌و ئیداره دکه‌ت و ل ساڵا 1979 ژیانا هه‌ڤژینیێ ژی پێکتینیت. پاشی ل ساڵا 1980 ل ژێر گڤاشتنێن بابێ خوه، ل سنوورێ لژنا دهۆکێ په‌یوه‌ندیێ ب پێشمه‌رگه‌ی دکه‌ت.
ڕۆژا ئێکێ یا پێشمه‌رگاتیێ جاش بخێرهاتنا عبدالله‌ی دکه‌ن!
عەبدوللا بەکر ئاڤدەل، ده‌مێ ڕۆژا ئێکێ ل گوندێ زێوا شه‌فیقی په‌یوه‌ندیێ ب شەهید محەمەد سالح بۆتی و پێشمه‌رگێن دگه‌ل دا دکه‌ت، ئه‌و دچنە گوندێ بێسکێ و هه‌ر بشه‌ڤ ژ گوندی ده‌ردکه‌ڤن دا کو بچنه چیای خوه هشارده‌ن. لێ ل ده‌رکه‌فتنێ ئه‌و و هه‌ڤالێن خوه دکەڤنە بۆسەیا مەفرەزەیەکا جاشێن ئیستخباراتا دوژمنی یا سەر ب شێخ سەلام دەرگەلی و حکمەت نەجمانی ڤە. لێ بخۆشحالی ڤه ئه‌و بێزیان ژ بۆسه‌یا جاشان ڕزگار دبن و شه‌ڤا پاشتر خوه دگه‌هیننه به‌ر ڕووبارێ خابووری و پاشی خوه دگه‌هیننه چیایێ مه‌تینا.
وی ده‌می هه‌رکه‌سه‌کێ په‌یوه‌ندی ب شوڕشێ دکر، پێدڤی بوو چووبا باره‌گایێ لقا ئێکا پارتی ل کۆماته‌ی و پشتی ده‌ربازکرنا قۆناغه‌کا ڤه‌کۆلین و چاڤدێریێ، ئه‌گه‌ر هه‌موو مه‌رجێن پێشمه‌رگاتیێ ل ده‌ف هه‌ربان، ژ نوو دهاتنه ڤه‌گوهاستن بۆ ده‌ڤه‌ره‌کێ. لێ ژ بەرکو عەبدوللا بەکر پێشمەرگێ شۆڕشا ئەیلۆلێ بوو و ژ بنەمالەکا کوردپەروەر و خودان شەهید بوو، ئه‌و نه‌هاته هنارتن بۆ کۆماته‌ی و هه‌ر ئێکسه‌ر لژنا دهۆکێ ئه‌و کره پێشمه‌رگه.
ئێکەمین چالاکیا لەشکەری
ژ به‌ر کو وی دەمێ عەبدوللای پەیوەندی ب شۆڕشی کری، هه‌ژمارا پێشمه‌رگێ لژنا دهۆکێ یا کێم بوو. لۆما ئەو پێشمەرگە هەمی پڕانیا جاران پێکڤەبوون. چالاکیێن وان یێن له‌شکه‌ری ژی بارا پتر بۆسە بوون، کو ل پێشیا هێزێن دوژمنی ددانان.
پێشمه‌رگێن لژنا دهۆکێ، کو پێکدهاتن ژ چه‌ند مه‌فره‌زه‌یه‌کان ب سه‌رپه‌رشتیا؛ شەهید محەمەد حەمدی، خالد کۆچەر، شه‌هید تاهر زێوەیی، شەهید محەمەد سالح بۆتی و زێرەڤان کۆڤلی، ئه‌و ل زستانا سالا 1981 بۆسه‌یه‌کێ ل نێزیکی گوندێ رەشێورێ، ل پێشیا هێزێن دوژمنی ددانن و عبدالله ژی، بۆ ئێکه‌مین جار ل شوڕشا گولانێ، پشکداریێ د ڤێ چالاکیێ دا دکه‌ت. هێزێن پێشمەرگەی د ڤێ چالاکیێ دا، هەژمارەکا سەربازێن دوژمنی دکەنە ئارمانج و 8 سەربازا ژ وان دکوژن و هەژمارەکا دی ژی برینداردکەن و پاشی ئه‌و خوه ڤه‌دکێشنه دەڤەرێن چییایی.
عەبدوللا بەکر ئاڤدەل دگەل هەڤالێن خوە یێن پێشمەرگە بەردەوامیێ ب چالاکیێن خوە یێن لەشکەر ل دژی رژێمێ ددەت. ئەو ل سەر ڕییا مانگێشکێ، ل ناڤبه‌را گوندێن به‌ڕۆشکێ و کورێمێ، بۆسه‌یه‌کێ ل به‌ر سیخوڕ و جاشێ دوژمنی عه‌زۆ کورێمه‌ی ددانن. لێ گەلەك مخابن، ب شاشی ڤه تۆمبێله‌کا خه‌لکێ سڤیلێ گوندی دکەڤیتە وێ بۆسەیێ و دوو ژ وان تێنه شه‌هیدکرن، کو ئێك ژێ عەبدوللایێ برایێ عبدالستار کورێمەیی بوو و یێ دی ژی هەر مرۆڤەکێ وان بوو. 7 که‌س ژی بریندار دبن، کو ئێک ژ وان مختارێ گوندی بوو.
شه‌ڕ و هه‌واره ل دووڤ شوفێرێن ترکا
دیسان عەبدوللا پشکداریێ د دانانا بۆسەیەکا دی دا دکەت، کو ل سەر ڕێیا نیڤدەولەتی زاخۆ- سێمێل، ل پێشیا هەژمارەکا بارهەلگرێن تورکی هاتبوو دانان. هێزێن پێشمەرگەی د وێ چالاکیێ دا 16 بارهەلگرێن تورکی د سۆژن و 18 شۆفێران ژی دیلدکەن. ڤێ چالاکیێ ژی دوو ئارمانج هه‌بوون: ئێک: وی ده‌می ئه‌و ڕێکا ناڤبه‌را ترکی و ئیراقێ شاده‌ماره‌کا ئابووریا حکومه‌تا ئیراقێ بوو. پێشمه‌رگه‌ی دڤیا وێ شاده‌مارێ ئاسه‌نگ بکه‌ت. یا دووێ ژی: ژ بۆ هندێ بوو کو نووچه‌یێن شوڕشێ ل ناڤ میدیایێن جیهانێ بێنه به‌ڵاڤکرن. چونکی دوژمنی دۆرپێچه‌کا دژوارا میدیای دانابوو سه‌ر شورشێ.
پشتی ڤێ چالاکیێ هێزێن دوژمنی ب له‌شکه‌ر، جاش و فڕۆکه و هه‌موو جۆرێن شیانێن خوه یێن له‌شکه‌ری و ئیستخباراتی، هێرشه‌کا مه‌زن و کێوماڵه‌کا (تمشیط) به‌رفره‌هـ ل ده‌ڤه‌رێ ده‌ستپێدکه‌ن. پێشمه‌رگه ژی خوه دکه‌نه دوو گرۆپ. گرۆپه‌ک ل ده‌ڤه‌را لێفێ و ڕووگه‌رمی دمینیت و گرۆپێ دی شوفێرێن ترکی دبه‌ت، دا کو خوه بگه‌هیننه چیایێ مه‌تینا و ل وێرێ خوه ئاسێکه‌ن و بپارێن. لێ دوژمن هه‌موو ڕێکا دگریت و ده‌ڤه‌رێ تژی له‌شکه‌ر و جاش و سیخوڕ دکه‌ت. ل چوونێ، ل جهه‌کی پێشمه‌رگه ب شوفێڕ ڤه دکه‌ڤنه ناڤ بۆسه‌یا دوژمنی و شه‌ڕ ده‌ستپێدکه‌ت. دڤی شه‌ڕی دا دوو شوفێر تێنه کوشتن و پێشمه‌رگه حسنی گولی ژی بریندار دبیت. ئێدی هه‌ر 16 شوفێرێن ماین ژی دکەڤنە دەستێن هێزێن دوژمنی.
عەبدوللا بەکر ل ساڵا 1982 دگەل عاید دەرگەلی و عیسا زێوەیی پشکداریێ د چالاکیا کانی سپیێ دا دکەت، ل ده‌شتا دووبانێ. ئەو د وێ چالاکیێ دا هەژمارەکا پۆلیسێن هاتن و چوونێ ژ چەكدکەن، سێ دەمانجێن وان ژی دگەل خوە دبەن.
داستانا گوندێ گەڤەڕکێ ل شواتا 1982
ل شواتا ساڵا 1982 عەبدوللا دگەل عاید دەرگەلی، شه‌هید دلۆڤان بێسکی، شەهید فەرەج ئەلندکی و کۆمه‌کا دیا پێشمه‌رگێن چه‌له‌نگ، ب سەرپەرشتیا عیسا زێوەیی، شه‌ڤه‌کێ خوه به‌ردده‌نه ناڤ باژێڕێ دهۆکێ و د ناڤ تاخێ بەڕۆشکێ ڕا خوە دگەهیننە تاخێ خەستێ. ئارمانجا وان ئەوە کو ل سەنتەرێ باژێرێ دهۆکێ چالاکیەکا له‌شکه‌ری ئەنجامبدەن. ئەو هێز ل تاخێ خەستێ ب ڕۆکێتێن بازۆکا و ئاربیجی و چه‌کێ سڤک، هێرشێ دکه‌نه سه‌ر بنگه‌هێ له‌شکه‌ریێ دوژمنی ل ناڤ گۆڕستانا کرستیانان و پاشی دڕێکا خوه ڤه‌کێشانێ ژی دا بەڵاڤۆکێن شۆڕشێ بەڵاڤدکەن. ئێدی هه‌موو هێزێن دوژمنی یێن له‌شکه‌ری، جاش، ئه‌من، ئیستخبارات و سیخوڕ، به‌ڵاڤ دبنه ناڤ دهۆکێ و دۆرێن دهۆکێ و دکه‌ڤنه دووڤ هێزا پێشمه‌رگه‌ی. پێشمه‌رگه ژی خوه ڤه‌دکێشنه سه‌ر ڕووبارێ دهۆکێ ل بن تاخێ خه‌ستێ و د ڕێکا شندۆخا ڕا خوه دگه‌هیننه گه‌ڤه‌ڕکێ، ب وێ ئارمانجێ کو هنده‌ک چه‌کدارێن (جیش الشعبی) یێن دوژمنی ل وی گوندی ژ چه‌ک بکه‌ن. لێ د وی ده‌می دا کو ئه‌و ل ناڤ گوندی نه، هێزه‌کا مه‌زنا دوژمنی ژ کۆماندۆ، جاش، ئیستخبارات، ئه‌من و هه‌تا به‌رپرس و کادرێن حزبی ژی یێن حزبا به‌عس، گوندێ گه‌ڤه‌ڕکێ دۆرپێچ دکه‌ن و دکه‌ڤنه ناڤ گوندی و ئێدی شه‌ڕه‌کی دژوار، مال ب مال و خانی بۆ خانی، ده‌ستپێدکه‌ت. دڤی شه‌ڕی دا هه‌ژماره‌کا مه‌زن ژ دوژمنی تێته کوشتن، کو ئێک ژ وان ئه‌حمه‌د عه‌زیزێ به‌رپرسێ حزبا به‌عس یێ دهۆکێ بوو. هه‌روه‌سا ئێک ژ بریندارێن دوژمنی ژی جاشه‌کی ئیستخباراتێ یێ هه‌ره پیس و خرابێ دهۆکێ ڕه‌مه‌زان بابۆخکی بوو.
عبدالله دبێژیت: ماله‌کێ پێنج هه‌ڤالێن مه تێڤه بوون. هێزه‌کا مه‌زنا دوژمنی دۆرێن وێ مالێ دگریت و ژ هه‌رچار ئالیان وان دده‌ته به‌ر گوللێن ئاربیجیان. ژ وان پێنج پێشمه‌رگا سێ ژێ ئێکسه‌ر شه‌هید دبن. مسلح گولی ژی هه‌ردوو ڕانێن وی هاتنه شکاندن، لێ ئه‌و ل سه‌ر ده‌ستا د کونا جهێ گوللا ئاربیجیێ ڕا ده‌ردکه‌ڤیت و خوه دگه‌هینیته ناڤ باغێن و دارێن گه‌ڤه‌ڕکێ. ئێک ژی ژ به‌ر برینێن خوه یێن گران دمینیته دناڤ شه‌هیدا دا.
مخابن دڤی شه‌ڕی دا چار پێشمه‌رگه شه‌هید دبن کو ئه‌و ژی ئه‌ڤه بوون: ایوب پشتگری، کوڕێ ده‌یکا حه‌لیما و برایێ سێ شه‌هیدان، عبدالله کانیکی، ته‌حسین تاهر پیرموسی و ئیسلام پیره‌فاتی. مخابن ئیسلام پیره‌فاتی ب برینداری که‌فته ده‌ستێ دوژمنی و پشتی وی به‌رخوه‌دانه‌کا مه‌زن ب برینداری کری ل هه‌مبه‌ری دوژمنی، ئه‌و ل باره‌گایێ لیوایا له‌شکه‌ری، ب ئه‌شکه‌نجێ هاته شه‌هیدکرن. ئه‌و ل ده‌مێ ئه‌شکه‌نجه‌دانێ دبێژیته دوژمنی: ئه‌ڤرۆکه ئه‌ز خودانێ دوو مه‌زنترین پله‌یێن شه‌ره‌ف و شانازیا مه؛ ئێک: من ب ڤێ تبلا خوه مه‌زنترین دوژمنێ گه‌لێ کوردستانێ ل دهۆکێ ئه‌حمه‌د عه‌زیز یێ تۆپاندی و پله‌یا دووێ ژی ئه‌ز دێ بمه شه‌هیدێ کوردستانێ.
پێشمه‌رگه مسلح گولی ژی ب برینداری مابوو. گوندیا ئه‌و ڤه‌شارتبوو و شه‌ڤا پاشتر ده‌ربازکربوو و گه‌هاندبوو ناڤ پێشمه‌رگه‌ی.
هێزا پێشمه‌رگه‌ی یا کو پشتی شه‌ڕی خوه ڤه‌کێشای، دبیته دوو گرۆپ. گرۆپه‌ک به‌ره‌ڤ باشوور ڤه بۆ چیایێ زاوا خوه ڤه‌دکێشن، کو عبدالله ژی لگه‌ل وی گرۆپی بوو و گرۆپێ دی ژی، دبن ماڵتایێ ڕا ده‌رباز دبن و ل جهێ زانکۆیا دهۆک به‌ره‌ڤ زڕکا ڤه خوه ڤه‌دکیشن و ئه‌و د ڕێیا خوه دا هێرشی سه‌ر بنگه‌هێ دوژمنی یێ قه‌سرکێ ژی دکه‌ن، ل هنداڤی زڕکا و پاشی به‌ره‌ڤ چیای ڤه خوه ڤه‌دکیشن.
عەبدوللا و هەڤالێن خوە کو خوه ڤه‌کێشابوونه چیایێ زاواز ل باشوورێ دهۆکێ، ئه‌و ل وێرێ ل شکه‌فته‌کێ خوه هشاردده‌ن. هه‌ر ئێک ژ وان ته‌نێ چه‌ند فیشه‌که‌کێن ماین و عبدالله‌ی ژی نانه‌کا لگه‌ل هه‌ی. هه‌ڤالێ وان ئه‌سعه‌د گه‌لناسکی ژی، د شه‌ڕی دا پێ وی خه‌لیا بوو، ئه‌و ژی نه‌دشیا بدروستی بڕێڤه بچیت. پشتی دبیته ڕۆژ دوژمن ب هه‌لیکۆپته‌را له‌شکه‌ر و جاشان به‌ردده‌ته چیایی و هنداڤی وان ژی دگرن. لێ دوژمن ب سه‌ر وان هه‌لنابیت. پشتی کو هه‌لیکۆپته‌ر و له‌شکه‌ر خوه ژ چیای ڤه‌دکێشن، ئه‌و ژی جهێ خوه دگۆڕن و تێنه شکه‌فتا گه‌لیێ ب ئاڤ، ل هنداڤی تاخێ ڕه‌زا یێ نوکه. پاشی ب شه‌ڤ دناڤ ڕه‌زا ڕا ئه‌و خوه دگه‌هیننه گوندێ ئێتووتێ، لێ ژ به‌ر کو دوژمنی هه‌موو دۆرێن دهۆکێ یێن تژی له‌شکه‌ر، جاش و سیخوڕ کرین، که‌س نه‌وێریت خوه ل وان بکه‌ته خودان. ئێدی ئه‌و خوه دگه‌هیننه گوندێ ئه‌ڤریکێ و ل ماڵا حسۆ ئه‌ڤریکی دبنه مێڤان.
حسۆ ئه‌ڤریکی مه‌رده مێرێ ته‌نگاڤیان
عەبدوللا بەکر ئاڤدەل د ڤێ دیدارێ دا دبێژیت: مالا حسۆ ئەڤریکی، مالەکا ناندەهـ، کوردپەروەر و شوڕشگێڕ بوو. هەر چەندە ئەم ژ ئه‌نجامێ شه‌ڕ و برس و ڕێکا دوور، گەلەك دبێسەروبەر بووین ، لێ حسۆی گەلەك رێز ل مە گرت و خوارن بۆ مە ئینا. ئەو شەڤا دووێ یە ئەم نەنڤستینە. ئەم چ ژ هەڤالێن خوە یێن دی ژی نزانین. پشتی حسۆی سەروبەرێ مه دیتی، وی گۆتە مه: وه‌سا دیاره هوون یێن ژ شەڕەکی دهێن! پاشی وی گۆت: هوون نە هەڤالێن وان هەر چار شەهیدێن شڤێدی نه؟! پشتی ڤێ پسیارا حسۆی ژ نوو مه‌زانی کو هه‌ڤالێن مه یێن شه‌هید بووین. پاشی حسۆی گۆتە مە: هوین بنڤن، ئەز دێ زێرەڤانیێ ل هەوە گرم.
پشتی حسۆ ئەڤریکی دزانیت کو ئەو هەڤالێن وان هەر چار شەهیدانە، دبێژیتە وان: ئه‌ز دێ رحا خوە دانمه سەر ڕحا وە. پێشمه‌رگه دنڤن و حسۆ ژی زێره‌ڤانیێ ل وان دگریت. دگەل زەلالبوونا دنیایێ 8 فرۆکەیێن هەلیکوپتەر ل دوور گوندی دزڤرن. حسۆ دبێژیتە وان: هەر دەمێ دەورا فرۆکەیان ژ گوندی دووردکەت، هوون خوە ب نهالا گوندی دا بەردەن و پاشی قەستا چییای بکەن و پاشی ئه‌ز ژی دێ ل چیای گه‌همه وه. ئەو ژی ئێك ئێکە خوە ب نهالێ دا بەرددەن و قەستا چییایێ پشتا ئەڤریکێ دکەن. پشتی عەبدوللا و هەڤالێن خوە ژ گوندی دەردکەڤن ب 10 خولەکان، ئەو فرۆکە سەربازان بەرددەنە خوارێ و دکه‌ڤنه ناڤ گوندی و مالێن گوندی ئێک ئێکه دپشکنن. پشتی هێزێن دوژمنی خوە ژ گوندی ڤەدکێشن، حسۆ ئەڤریکی کەرێ خوە ژ خوارنێ باردکەت و ل سه‌ر بارێ وی سواردبیت و قەستا چیای دکەت.
پێشمه‌رگه خوارنا خوە دخۆن و حسۆ ژی ڤەدگەریتەڤە مال، لێ حسۆ جاره‌کا دی ل ده‌مێ رۆژئاڤابوونێ دچیتەڤە دەف وان و دگەل وان دچیت هەتا کو وان دگه‌هینیته گوندێ ئێمینکێ و وان دسپێریته هێزا بەرگری مللیا گوندێ ئێمینکێ و ڤەدگەڕیتەڤە مال. به‌رگری مللی ڕێبه‌ریا وان دکه‌ن تا کو ل جادا دهۆک-زاویته ده‌رباز دکه‌ن و دچنه گوندێ بەرێ بهار و پشتی هینگێ ل گوندێ بۆتیا هەڤالێن خوە عیسا زێوەیی، عاید دەرگەلی، شه‌هید دلۆڤان، یوسف….هتد دبینن. وان هەڤالا هزرکربوو کو عەبدوللا و هەردوو هەڤالێن خوە یێن دی ژی یێن هاتنە شەهیدکرن.
زیانێن دوژمنی د ڤی شەری دا ل گۆرەی پێزانینێن رێکخستیێن پارتی د ناڤ باژێرێ دهۆکێ دا، پتر ژ 30 کوشتی و هەژمارەکا مەزنا بریندار بریندارابوون، لێ مخابن 4 پێشمەرگە ژی شەهیددبن.
پشتی ڤێ چالاکیێ ئەمنا دهۆکێ یا حکومه‌تا ئیراقێ هەمی زەلامێن خەلکێ گوندێ گەڤەرکێ یێن د سەر 18 سالیێ دا دگریت و وان گەلەك ئەشکەنجەددەت.
ڕێکخراوا شه‌هیدێن گه‌ڤه‌ڕکێ
پشتی ڤێ چالاکیێ و هه‌ر ل سالا 1982 ڕێکخراوه‌کا نوو یا پێشمه‌رگه‌ی ل لژنا ناڤچا دهۆکێ تێته دامه‌زراندن بناڤێ ڕێکخراوا شه‌هیدێن گه‌ڤه‌ڕکێ. عبدالله ژی دبیته ئه‌ندامێ ڤێ ڕێکخراوێ و فەرماندێ مەفرەزەکا پێشمەرگەی دناڤ ڕێکخراوێ دا.
وه‌کی ئه‌م دزانین هه‌ر ل سالا 1974 ده‌شتا سێمێل/دووبانێ هاته عه‌ره‌بکرن و کورد ژێ هاتنه ده‌رێخستن و حکومه‌تا ئیراقێ عه‌ره‌ب ئینانه سه‌ر ئه‌رد و گوندێن وان. گوندێ بالقوسێ ژی ئێک ژ وان گوندێن عه‌ره‌بکری بوو. خاله‌کا پولیسێن دوژمنی ل نیزیک ڤی گوندی هاتبوو دانان، ژ بۆ پاراستنا عه‌ره‌بێن ته‌عریبێ. عبدالله و هه‌ڤالێن خوه ل سالا 1983 هێرشی سه‌ر وێ هیزا دوژمنی دکه‌ن و هه‌ژماره‌کا چه‌کان وه‌ک ده‌ستکه‌فت دگرن. هه‌ر ل ساڵا 1983 هێزه‌کا پێشمه‌رگه‌ی ژ لقا ئێک چوونه قه‌ندیلی ژبۆ پاراستنا هێزێن به‌ره‌یێ (جود) ژ هێرشێن ئێکه‌تی نیشتمانی کوردستان. ل گۆره‌ی گۆتنا عبدالله‌ی ئه‌ڤ هێزا لقا ئێک نێزیکی 700 پێشمه‌رگا بوو. ڕێکخراوا شه‌هیدێن گه‌ڤه‌ڕکێ ژی ئێک ژ وان ڕێکخراوان بوو، کو عبدالله ژی دگه‌ل دا بوو.
عەبدوللا و هەڤالێن خوە نێزیکی 6 مه‌ها ل قەندیلی دمینن و جاره‌کا دی ل زڤستانا ساڵا 1983 ڤەدگەڕنه‌ڤه ده‌ڤه‌را به‌هدینان. ئەو هه‌ر ل سەر ڕیێا خوە، ل ده‌ڤه‌را سیدەکان چالاکیەکێ ژی ل دژی سوپایێ دوژمنی ئەنجامددەن. ل هه‌مان ساڵێ هێزێن دوژمنی هێرشه‌کێ دکه‌نه سه‌ر باسکێ شاوریکێ، بانه‌سۆرا و ئۆزمانا، ل ده‌ڤه‌را مانگێشکێ. عبدالله و هه‌ڤالێن خوه پشکداریێ د به‌رسینگرتن و لێدان و شکاندنا هێرشا دوژمنی دا دکه‌ن.
4 ساڵان دووری مال و زاڕۆکان
دەمێ عەبدوللای ل ساڵا 1980 پەیوەندی ب شۆڕشێ کری، وی زارۆکەك بتنێ هه‌بوو، ب ناڤێ عادل. وی هه‌ر ژ سالا 1980 هه‌تا 1984 نه مال و نه زاڕۆکێن خوه نه‌دیتن. ماڵ ل کێڤڵا بوو و ئه‌و ژی به‌رده‌وام ل کار و ئه‌رکێ پێشمه‌رگاتیێ بوو. لێ پشتی 1984 وی مال و زاڕۆکێن خوه ئینانه ده‌ڤه‌رێن ڕزگارکری.
کاک عەبدوللا بەکر ئاڤدەل ل ناڤبەرا سالێن 1984 و 1985 پشکداریێ د هەژمارەکا دی یا چالاکیێن لەشکەری دا دکەت وەکی؛ بەرسینگگرتن و شکاندنا هێرشا مه‌زنا دوژمنی بۆ سەر لژنا ناوچا دهۆکێ ل ساڵا 1984، کو ڤی شه‌ڕێ مه‌زن 9 ڕۆژان ڤه‌کێشا. عەبدوللا بەکر ئاڤدەل د ڤێ دیدارێ دا رۆلێ خەلکێ دەڤەرێ بلند دنرخینیت و دبێژیت: ڕاستە ئەم د چەپەرێن شەڕی دا بووین، لێ خەلکێ مە پشت و پەنایێ مە بوو، رۆژ نەبوو خوارن و ڤەخوارن و دەرمان ژ نیڤەکا دهۆکێ و ژ ده‌ڤه‌رێ هه‌میێ بۆ مە نەهاتبان. ڤێ چەندێ مۆرالێ پێشمه‌رگه‌ی گەلەك گەلەك بلندکر و ئەم ب هاریکاریا مللەتێ خۆ د ڤی شەڕی دا بسەرکەفتین. دیسان رۆلێ هێزێن بەرگری مللی وەکو هێزەکا یەدەک و هەردەم د ئامادەباشییێ دا، بلند دنرخینیت و دبێژیت: نە مێرینیا وان و نە ژی قوربانیێن وان ژ یێن پێشمەرگەی کێمتر نەبوون. به‌ڵگه ژئ ئه‌وه شه‌هیدێن مه یێن ڤی شه‌ڕی پێشمه‌رگه، به‌رگری مللی و خه‌لکێ سڤیلێ گوندان بوون.
ژ چالاکیێن دیێن کاک عبدالله‌ی؛ بەرسینگرتن و شکاندنا هێرشێن دوژمنی بۆ سەر گوندێ کورێمێ، هه‌ر ل بهارا سالا 1984، دانانا بۆسەیه‌کێ ل به‌ر هێزێن دوژمنی ل ناڤبەرا گوندێن سێجێ و کێڤلا. هه‌لبه‌ت هه‌روه‌کی به‌ری نوکه ژی مه ئاماژه پێکری؛ پشتی حکومه‌تا ئیراقێ ده‌شتا دووبانێ عه‌ره‌بکری، وان ده‌ست ب پرۆژێ چێکرنا به‌نداڤا دهۆکێ کر، ژ بۆ ئاڤیکرنا ده‌شتا دووبانێ بۆ عه‌ره‌با. وان تونێله‌ک ژ ده‌رێ به‌نداڤێ کولا و دبن کێلیا فرعونی را ئینا و ل ده‌ف شاخکێ ده‌رێخست و ژ وێرێ ژی جوه‌کا گه‌له‌کا مه‌زن د سه‌ر ده‌شتا دووبانێ ڕا کێشا ژ بۆ کێشانا ئاڤا به‌نداڤێ بۆ ئاڤیکرنا ده‌شتا دووبانێ بۆ عه‌ره‌بێن ته‌عریبێ. هه‌لبه‌ت مه ژی دڤیا به‌رده‌وام ئه‌م ڕێ ل ته‌عریبکرنا کوردستانێ بگرین. وی ده‌می ژ بۆ کێشانا ڤێ جوێ هنده‌ک ئه‌ندازیار و شاره‌زایێن پاکستانی دهاتنه سه‌ر وی پرۆژه‌یێ جوێ، کو گه‌هه‌شتبوو نێزیکی گوندێ سێجێ. ڕۆژانه زریپۆشه‌کا له‌شکه‌ری و دوو تۆمبێلێن ئیڤایێن تژی له‌شکه‌ر، وه‌ک زێره‌ڤانێن ڤان ئه‌ندازیارا ب جوێ ڤه دهاتنه نێزیکی گوندێ سێجێ. مه ژی بۆسه‌یه‌ک ل ناڤبه‌را هه‌ردوو گوندێن کێڤڵا و سێجێ دانا و هێزا دوژمنی مه ئێخسته بن ئاگرێ چه‌کێ خوه و هه‌ژماره‌کا باش مه ژێ کوشتن و هه‌ژماره‌کا چه‌کی ژی وه‌ک ده‌ستکه‌فت مه گرتن.
عەبدوللا ل دوماهیا ساڵا 1986 پشکداریێ د بەرسینگگرتنا هێرشا مەزنا دوژمنی بۆ سەر لژنێن دهۆکێ و زاخۆ دا دکەت، هێزێن پێشمەرگەی چه‌ندین رۆژان ب بەردەوامی د شەڕی دا دمینن و هێرشێن ئێك ل دووف ئێکێن دوژمنی دشکێنن.
دیسان ئه‌و هه‌ر ل ساڵا 1986 دگەل رێکخراوا شەهیدێن گەڤەرکێ، پشکداریێ د دانانا بۆسەیەکێ دا دکەت ل سەرتەنگێ، سه‌ر ڕێکا دهۆک-سێمێل. د وێ چالاکیێ دا دوو سیخورێن سەر ب ئیستخباراتا دوژمنی ڤە دگرن و دوو کلاشینکۆفا و دەمانجەکێ ژی وه‌ک ده‌ستکه‌فت دگرن.
دایکا ره‌به‌ن نه گه‌هشت ب کوڕێ خوه ببیت و د ڕێدا جانێ خوه دا
ل ساڵا 1985 دوژمن هه‌وه‌کا نوو ل دژی مالباتێن پێشمه‌رگه و به‌رگری مللی ده‌ستپێدکه‌ت. هه‌ر ما‌لباته‌کا که‌سه‌ک ژێ پیشمه‌رگه یان به‌رگری مللی بیت، ژن و زاڕۆک و پیر و کالێن وی مالباتێ دگرن و ده‌ستێ خوه دداننه سه‌ر مال و خانی و هه‌بوونا وان و وان ژی دهاڤێژنه دتومبێله‌کا له‌شکه‌ری دا و دبه‌ن دهاڤێژنه جهه‌کی نیزیکی ده‌ڤه‌رێن ڕزگارکری، دا کو وان ژی ل سه‌ر شوڕشێ بکه‌نه بار و پشتی. ژ خوه ئه‌گه‌ر زه‌لامێن گه‌نج د وێ مالباتێ دا هه‌بن، وان دگرن و دهاڤێژنه زیندانان.
هه‌ر لگه‌ل ڤێ هه‌وا به‌ربه‌ری، حکومه‌تا ئیراقێ برایێ عبدالله‌ی یێ کو کارمه‌ندێ ڤێته‌رنه‌ری بوو ل سێمێلێ، ئه‌و گرت و ده‌رێخست و ده‌ستێ خوه ژی دانا سه‌ر خانیێ وی. هه‌روه‌سا دایک و بابێن عبدالله‌ی ژی گرتن و ئینان هاڤێتنه نێزیکی گوندێ بانه‌سۆرا ل ده‌ڤه‌را مانگێشکێ.
پشتی کو زه‌بانیێن دوژمنی دایك و بابێ عەبدوللای یێن پیر و بێچاره ژ تۆمبێلێ دهاڤێژنه سه‌ر جادێ و به‌رێ چه‌کێ خوه دده‌نه وان و ب گه‌ف دبێژنێ: هۆسا هه‌ڕن، ئاماژێ به‌ره‌ڤ گوندێ بانه‌سۆرا ڤه دکه‌ن و ب قه‌شمه‌ری ڤه دبێژنێ هه‌ڕن: بگه‌هنه کوڕێ خوه عبدالله بارزانی! هه‌ردوو د پیرن و گه‌له‌ک د بێچاره‌نه. ئێکجار گرتن و ترس و گه‌ف و ڕه‌فتارێن کرێتێن زه‌بانیێن به‌عسیا ژی ئه‌و گه‌له‌ک شه‌پرزه کرینه. هێدی هێدی دکەڤنە ڕی و قەستا گوندێ بانەسۆرا دکەن. لێ گەلەك مخابن ئه‌و ناگه‌هنه ناڤ گوندی و هێشتا ل دانگا گوندی دایکا غه‌مبار و بێچاره دکەڤیتە ئەردی و دلێ وێ ژ لێدانێ رادوەستیت و دبیته شه‌هیدا ده‌ستێ زۆڵم و هۆڤاتیا داگیرکه‌ران.
بابێ پیر و بێچاره ژی، تشته‌ک ژ ده‌ستا ناهێت کو بۆ هه‌ڤژین و هه‌ڤخه‌ما خوه یا ساڵان تشته‌کی بکه‌ت، یان وێ ژ مرنێ ڕزگار بکه‌ت. تنێ ئه‌و ل وی چوولی و ل وێ به‌ته‌نێ چه‌ند ڕۆندکه‌کا ب سه‌ر وێ دایکا کو نه‌گه‌هه‌شتی کوڕێ خوه ببینیت، دڕێژیت. پاشی ته‌رمێ وێ دزڤڕینیت و به‌رقیبله دکه‌ت و ده‌رسۆکا خوه ب سه‌ر دادده‌ت و ل هنداڤی ته‌رمێ وێ ڕۆندکا بۆ وێ و بۆ خوه و بۆ وه‌ڵاتێ داگیرکری و ل بن زۆلما هۆڤا دبارینیت. پشتی هینگێ هنده‌ک گوندی ب سه‌ر وان هه‌لدبن و دچن ته‌رمێ دایکا بێ مراد ڕادکه‌ن و دبه‌نه گوندی. سادق گه‌لناسکی کو به‌رپرسێ ڕێکخراوه‌کا پێشمه‌رگه‌ی بوو و ل وێ ده‌ڤه‌رێ بوو، پشتی کو وی نووچه‌یێ شه‌هیدبوونا ڤێ ده‌یکێ زانی، ئه‌و هنده‌ک پێشمه‌رگا دهنێریته بانه‌سۆرا ل هه‌وارا وان و ته‌رمێ دایکێ دگه‌ل زه‌لامێ وێ، ژ وێرێ دئیننه گوندێ شاوریکێ.
ل وی دەمی عەبدوللا یێ ل ئه‌رکێ پێشمه‌رگاتیێ ل مشارا پشتا گه‌لیێ دهۆکێ و هایا وی ژ وان ڕوودانان هه‌مووا نینه. پشتی ئه‌و تێته ئاگه‌هدارکرن، هه‌تا ئه‌و ژ پشتا گه‌لیێ دهۆکێ دگه‌هیته شاوریکێ، ته‌رمێ ده‌یکا وی هاتبوو ڤه‌شارتن، مخابن وی دایکا خوه نه بساخی و نه ژی مری نه دیت و ئه‌و کول ما ددلێ وی دا.
عەبدوللا پیرە بابێ خوە دبەتە مالا خوە ل گوندێ زێوێ. بابێ وی ده‌مەکی ل دەف وی دمینیت، پشتی هینگی عەبدوللا وی ب قەچاخی دهنێریتە دەف برایێ خوە ل دهۆکێ.
دڤێت دوژمن د کوردستانێ دا ئارام نه‌بیت
ل زڤستانا ساڵا 1987 و ده‌ستپێکا وێ ساڵێ، د ده‌مێ سه‌رما و به‌فر و باهۆزێ دا، دوژمنی ب هێزه‌کا مه‌زنا له‌شکه‌ر و جاش و تانگ وتۆپێن گران و فڕۆکا هێرش کره سه‌ر باره‌گایێن هه‌ردوو لژنێن شێخان و ئاکرێ، ل ده‌ڤه‌را چه‌مانکێ. ژ بۆ پشتەڤانیا هێزێن پێشمەرگەی ل هەردوو لژنەیێن شێخان و ئاکرێ و بەرسینگگرتنا هێرشا دوژمنی بۆ سەر وان دەڤەرا، عبدالله دگەل هێزەکا پێشمەرگەی یا 80 کەسی ل ژێر فەرماندەیا سەید نایف بەرەف دەڤەرا شێخان و ئاکرێ دکه‌ڤنه ڕێ.
وی دەمی ناڤتەنگەکا بەفرێ یاکەتیە ئەردی. دەمێ ئەو هێز دگەهنە گوندێ سپیندارێ ل دەڤەرا بەرواری ژێریا، هێرشا سوپا و جاشێن دوژمنی ژ ئالیێ سواراتووکا ڤە بەرەف گوندێ سپیندارێ ڤە دەستپێدکەت. هەر چەنده خەلکێ گوندی داخوازێ ژ هێزێن پێشمەرگەی دکەن کو ل هەمبەر هێزێن دوژمنی شەڕی نەکەن، نەکو دوژمن پشتی ڤەکێشانا هێزێن پێشمەرگەی گوندێ وان بسۆژیت، لێ هێزێن پێشمەرگەی ل نێزیک گۆڕستانا گوندی بۆسەیەکا مکوم ددانن و دربەكی کوژەك ل وێ هێزا دوژمنی ددەن. ژماره‌یه‌ک جاش تێنه کوشتن و 12 ژی تێنه دیلدکەن. ل ڕه‌ڤێ جاش دکه‌ڤنه هه‌ڕی و به‌فرێ و نێزکی 40-50 کتێن پێلاڤێن وان ل قادا شەری دمینن و ئه‌و پێخواس دڕه‌ڤن.
هه‌ر ل سالا 1987 عبدالله لگه‌ل هێزه‌کا پێکهاتی ژ چار ڕێکخراوێن لژنا دهۆکێ وب سه‌رپه‌رشتیا به‌رپرسێ لژنێ فتاح گولی، بۆسه‌یه‌کێ ل سه‌رته‌نگێ سه‌ر ڕێکا سێمێل-دهۆکێ، ل به‌ر مه‌فره‌زه‌کا جاشێن ئیستخباراتا ئیراقێ ددانن. ئه‌و مه‌فره‌زه ناهێت، پاشی سێ تۆمبێلێن له‌شکه‌ریێن ئیراقێ، دوو ئیڤا و جێبه‌ک دکه‌ڤنه بۆسه‌یا وان و ئه‌و هێرش دکه‌نه سه‌ر و هێزا دوژمنی ژناڤ دبه‌ن و 17 کالاشینکۆفان و ڕه‌شاشه‌کا بیکه‌یسی وه‌ک ده‌ستکه‌فت ژ دوژمنی دگرن.
ل ساڵا 1987 پشتی حکومه‌تا ئیراقێ بڕیاردای کو گوندێن وان ده‌ڤه‌رێن دکه‌ڤنه بن کۆنترۆلا پێشمه‌رگه‌ی هه‌میا بسۆژن و وێران بکه‌ن و ژیانێ لێ نه‌هێلن. ئێدی پێشمه‌رگه‌ی چالاکیێن خوه ل دژی هێزێن دوژمنی ده‌هـ به‌رامبه‌ر کرن و ڕۆژانه دربێن گه‌له‌ک کوژه‌ک ل دوژمنی ددان. ئێدی عەبدوللا ژی دگەل هەڤالێن خوە یێن پێشمەرگە ب بەردەوامی بۆسەیا ل پێشیا هێزێن هێرشبەرێن دوژمنی ددانن و ڕۆژانه هێرشێن دوژمنی دشکێنن و دربێن مه‌زن لێدده‌ن.
عەبدوللا بەکر ئاڤدەل ل ڕۆژا 11/1/1988 پشکداریێ د داستانا بناڤودەنگا دێرەلووکێ دا دکەت. هێزێن هەرسێ لژنەیێن شێخان و دهۆك و ئاکرێ ژ لایێ گارەی ڤە بەرەف دێرەلووکێ دچن. هەر 10 پێشمەرگە ژ لژنەیەکێ هێزەکا هەڤپشك پێکدئینن، بەرپرسێ هێزا دهۆکێ سەدیق سەعدی زاویتەیی بوو. پشتی کو هێزێن پێشمەرگەی دێرەلووکێ ئازاددکەن و هەمی ئارمانجێن خوە پێكدئینن، ل دەمێ خوە ڤەکێشانێ، ئەو کەل و پەلێن نەشییاین دگەل خوە ببەن، ب تی ئێن تی دتەقینن و دەستکەفتیێن خوە ژی ل سەر ملێن جاشێن دیل دبەن.
عەبدوللا د ڤێ دیدارێ دا دبێژیت: هینگێ ژلایێ چەکی و هەژمارا پێشمه‌رگه‌ی و شیانێن له‌شکه‌ری و مۆرالێ پێشمەرگەی ڤە، مە شیانێن ئازادکرنا دهۆکێ هەبوون. بڕاستی ژی ئه‌گه‌ر ل وێ ساڵێ ئه‌نفالان ده‌ستپێنه‌کربا و ده‌ڤه‌رێن مه ب کیمیاوی نه‌هاتبانه بۆمبارانکرن و ئه‌و کۆمکوژی نه‌کربان، ئێدی مه شیانا گرتنا باژێڕان هه‌بوو.
ئه‌نفال و ده‌ربه‌ده‌ری، سه‌رهلدان و زڤڕین
ل ئەنفالێن ڕەشێن 1988 عەبدوللا ب مال و زارۆکێن خوە ڤە، خوه گه‌هینیته کەمپا دیاربەکرێ. پشتی سەرهەلدانێ ئەو زارۆکێن خوە ل دیاربەکرێ دهێلیت و ب قەچاخی دهێتە کوردستانێ و ده‌ست ب کارێ خوه یێ پێشمه‌رگاتیێ دکه‌ت. پاشی پشتی 7-8 مه‌هان ئه‌و مال زارۆکێن خوە ژی دئینیتە کوردستانا ئازاد و ل سێمێلی ئاکنجی دبن. عبدالله ل سه‌ر کارێ خوه یێ پێشمه‌رگاتیێ به‌رده‌وام دبیت و دبیته فه‌رماندێ سریێ. هه‌تا ساڵا 1994 پاشی هەر ب پلا فەرماندێ سریێ بۆ فەوجا 24 دهێتە ڤەگوهازتن. ل قۆناغا پشتی سه‌رهلدانێ ژی عبدالله پشکداریه‌کا کارا د به‌رسینگرتنا هێرشێن پ ک ک دا دکه‌ت ل دژی کوردستانا ئازاد. دیسان پشکداریێ د شه‌ڕێن دژی تروریستێن داعش ژی دکه‌ت بۆ سه‌ر کوردستانێ.
ئه‌و ل ساڵا 1996 تێته ڤه‌گوهاستن بۆ ئاسایشا سێمێلێ و هەتا ساڵا 2021 ل سه‌ر وی کارێ خوه بەردەوامدبیت.
کاک عەبدوللا به‌کر ئاڤده‌ل پشتی 42 ساڵێن خه‌بات و پێشمه‌رگاتیێ، ئه‌و ل ساڵا 2021 ب پلا کومیسەر و ب موچەیه‌کێ 478 هزار دینارێن ئیراقی دهێتە خانەنشینکرن. نوکه ژی ل سێمێلێ دژیت.
