قومری خانا سندی ژنـــه‌ک ژ ڕۆناهـــیا خـــودێ
سەنتەرێ کۆماتە یێ ده‌کۆمه‌نکرنا دیرووکا شوڕشێ د بەردەوامیا کار و چالاکیێن خوە دا ل رێکەفتی 12/3/2024 ل باژێرێ زاخۆ هەڤدیتنەکێ دگەل خەباتکەرا دێــرین و رێکخســـتیا ناڤــخۆ و هەڤژینا شەهید سمایل پشۆ، خانما قومری عیسا عەبدوللا ئەنجامددەت و دیرووکا خەباتا وێ و پشکەکێ ژ دیرووکا خەباتا هەڤژینێ وێ و مالباتا وێ تۆماردکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
قومری عەبدوللا عیسا ل ساڵا 1952 ل گوندێ زێوکا دەڤەرا زاخۆ هاتیە سەر دنیایێ.
زەلامێ وێ سمایل پشۆ ل ساڵا 1951 ل گوندێ گوندک و جەلالا ل دەڤەرا زاخۆ هاتیە سەر دنیایێ.
قومری خان ژ بەر نەبوونا قوتابخانێ و بارێ گرانێ ژیانێ و داب نەریتێن کەڤنەشووپیێ، نەشیایە خوە فێری خواندن و نڤێسینێ بکەت.
راستە ئه‌و نەچوویە قوتابخانێ و فێری خواندن و نڤێسینێ نەبوویە، لێ ئەو دەرچوویا قوتابخانا کوردایەتیێ وخۆڕاگریێ بوویە و دگەل ئێش و ئازار و دەردەسەریێن مالباتەکا شۆڕشگێر و کوردپەروەر دا مەزن بوویە و خزمەتا دۆزا گەل و وەڵاتی دبیتە پشکەکا هه‌ری مه‌زنا ژیانا وێ.
قومری خان ل ساڵا 1970 ژیانا هه‌ڤژینیێ دگەل شەهید سمایل پشۆی پێکدئینیت وپشتی شکەستنا شۆڕشا ئەیلۆلێ ل ساڵا 1976 دگەل زەلامێ خوە دبیتە ئەنداما رێکخستنا نهێنیا پارتی دیموکراتی کوردستان، ل گەل رێکخراوا ئادار و پاشی ژی لگه‌ل ڕێکخراوا پێشکه‌فتن.
ده‌ستپێکێ ڕێکخراوا وان ئادار بوو، به‌لێ پشتی ئه‌ندامێن وێ زێده دبن و چالاکیێن وان ژی زێده دبن، ئه‌و ڕێکخراو دبیته 4 ڕێکخراو. ڕێکخراوا ئادار مه‌لا عه‌لیێ چه‌لکی دمینیت به‌رپرسێ وێ، ڕێکخراوا قه‌ده‌مخێر شه‌هید مه‌لا ره‌مه‌زان بهه‌شتی دبیته به‌رپرسێ وێ و ڕێکخراوا مهاباد ژی عبدالخالق بابیری دبیته به‌رپرسێ وێ. ڕێکخراوا قومری خانێ و هه‌ڤالێن وێ ژی دبیته پێشکه‌فتن و شه‌هید خدر مه‌حمود هرۆری دبیته به‌رپرسێ وێ.
قومری خان لگەل زەلامێ خوە و هەڤالێن خوە یێن دی، گەلەك چالاکیا ل دژی رژێما داگیرکه‌را ئیراقێ ئەنجامددەن. سنوورێ چالاکیێن وان ژ زاخۆ هەتا بەغدا ڤەدگریت. ژ بەرکو گۆمانا دوژمنی ل سەر ژنان کێمتر بوو ژ بۆ کارێ سیاسی، لۆما پشکا پتر یا چالاکیێن ناڤخۆ و نەخاسمە بەڵاڤکرنا بەڵاڤۆکان ل بنگه‌هێن دوژمنی و جهێن هەستیار، قومری خان پێ ڕادبیت.
که‌سێن تاوانبار ب به‌ڵاڤۆکێن شوڕشێ تێنه ترساندن
نووژداره‌کێ عه‌ره‌ب ل باژاڕێ مۆسل پشتی کو زانی نه‌خۆشه‌کا وی ژنا پێشمه‌رگه‌یه‌کی یه، ل گۆره‌ی پێزانینان ئه‌و نووژدار وێ ژنا پێشمه‌رگه‌ی ب ده‌رزیه‌کێ دکوژیت. ڕێکخراوا پێشکه‌فتن بڕیارێ دده‌ت کو وی نووژدارێ تاوانبار بترسینیت و گه‌فه‌کێ لێ بکه‌ت. لۆما خانما قومری به‌ڵاڤۆکێن شوڕشێ دبه‌ت و ل کلینیکا وی ل مۆسل به‌ڵاڤ دکه‌ت و جاره‌کا دی دزڤڕیته‌ڤه زاخۆ. ڤێ چه‌ندێ ژی ترسه‌کا مه‌زن ئێخسته دلێ نووژدارێ تاوانبار و دوژمنی ل مۆسل، لۆما وی کلینیکا خوه ژ وێرێ ڕاکر و خوه به‌رزه‌کر.
شەهید سمایل پشۆ ل جێگرێ رێڤەبەرێ ئەمنا رژێمی ددەت
ل ساڵا 1977 سمایل پشۆیێ هه‌ڤژینێ قومری خانێ ب هەڤپشکی دگەل کەسەکی ب ناڤێ سالح نانپێژیەك ل زاخۆ هەبوو. جارەکێ ئەحمەد تاهر کو جێگرێ ڕێڤەبەرێ ئەمنا زاخۆ یا دوژمنی بوو، زاڤایی خوە دهنێریته نانپێژیا وان ژبۆ کڕینا نانی. ئه‌و ژی ب دفنبلندی و بێی کو رێزێ ل وی خەلکێ ل سرایێ ڕاوەستیای بگریت، داخوازا نانی ژ شەهید سمایلی دکەت، لێ شەهید سمایل دبێژیتە وی: تۆ ژی وه‌کی هەمیا ل سرایێ ڕاوەستە و نانێ خوه وه‌رگره. ئەو ژی ڤێ چەندێ ب لێدان ل کەسایەتیا خوە و خەزوورێ خوه دزانیت و ئێكسەر قەستا ئەحمەد تاهرێ خەزوورێ خوە دکەت و دبێژیته وی کو؛ سمایل پشۆی ئه‌و کرێت کریه ل به‌رامبه‌ر خه‌لکی. ئێدی ئەحمەد تاهرێ جێگرێ ڕێڤه‌به‌رێ ئه‌منێ بخوە دچیتە نانپێژیێ، دا تولا خوە و زاڤایێ خوە ژ شەهید سمایلی ڤەکەت. ئه‌و دگه‌هیته وێرێ و وەکو نەریتێ بەعسیا یێ هەردەم، دەست ب گۆتنا ئاخفتنێن سەقەت و کرێت دکەت. شەهید سمایل بخوە یێ ژ وان دلکوله و ل هێجه‌ته‌کێ دگه‌ڕیت، لۆما ئەو ناکەتە نەمەردی و کفنێ خوە د سەرێ خوە د ئالینیت و دەستێ خوە ل شیشکەکا ئاسنی ددەت و دکەڤیتە سه‌ر که‌له‌خێ جێگرێ رێڤەبەرێ ئەمنا رژێمێ و لێدده‌ت. سمایل پشۆ وی دهاڤێتە ئەردی و دلێ خوە ل وی هووندکەت، کەس ژی نەوێریت مایێ خوە د شەڕێ وان بکەت، یان وان ژێكڤەکەت.
وی دەمی، نە لێدانا جێگرێ رێڤەبەرێ ئەمنێ، بەلکو هەر ئاخفتنەکا زڤر بەرامبەر، هەر ڕەشەکەکێ ئەمنا رژێمێ بەرامبەری بڕیارا خوەکوشتنێ بوو، لۆما شەهید سمایل دهێتە گرتن و دبه‌نه ئه‌منا زاخۆ. ئه‌و ل وێرێ گه‌له‌ک دهێتە ئەشکەنجەدان. لێ هه‌ر ل وێرێ ئه‌و سۆزێ دده‌ت کو ده‌هـ قات ئه‌و تولا ڤێ ئه‌شکه‌نجێ ژ ڕه‌شه‌کێن دوژمنی ڤه‌که‌ت. خالێ وی پشتی گه‌له‌ک بزاڤێن مه‌زن و گه‌له‌ک به‌رتیلا وی ژ ده‌ستێن ئه‌منا زاخۆ ڕزگار دکه‌ت
ئه‌منا به‌عسیا بڤێ چه‌ندێ ژی ناڕاوه‌ستیت، لێ ئه‌و ژبەر هەڵویستێن سمایل پشۆی یێن کوردەواریێ و دژایەتیا وی یا بەردەوام ل دژی داگیرکەرێن کوردستانێ، نانپێژیا وی دپەقینیت و ژ ئەنجامێ وێ پەقینێ هەڤالێ وی عەبدولرەحمان خەمۆ برینداردبیت.
به‌ره‌ڤ چیا و پێشمه‌رگاتیێ
ل ساڵا 1979 ئێدی شەهید سمایل پشۆ زێده‌تر ته‌حه‌ملا بنده‌ستی و زۆڵم و زۆرداریا داگیرکه‌ران ناکه‌ت و ئه‌و بڕیارێ دده‌ت کو ببیته پێشمه‌رگه و ئێدی ب ئازادی ده‌ستی ل دوژمنی بوه‌شینیت. لۆما ئه‌و پەیوەندیێ ب شۆڕشێ دکەت و دبیتە پێشمەرگە، پاشی قومری خان ژی دگەهیتە وی ل ناڤ شۆڕشێ.
ل ساڵا 1980 رێکخستنا وان یا نهێنی ئاشکەرادبیت و ل رۆژا 25/2/1981 رژێما بەعسا فاشی خدر مەحمود هرۆری به‌رپرسێ ڕێکخراوا وان یان پێشکه‌فتن، لگەل 8 هەڤالێن وی یێن دی ل مۆسل سێداره‌دده‌ن. کو ئه‌و ژی ئه‌ڤه بوون:
خدر مه‌محمود هرۆری به‌رپرسی ڕێکخراوێ
تاهر تاهر هرۆری
سەعید سەعید هرۆری
عەبدوللا ئەحمەد هرۆری
ئەمین رەشۆ خه‌یات (محمه‌د ڕه‌شید سلێڤانەیی)
هادی سلێمان هرۆری
وەیسی حەسەن هرۆری
سالح گێندەل سندی
عادل تاها هرۆری
شەهیدکرنا هەڤالێن سمایل پشۆی و قومری خانێ یێن رێکخستنێ مۆرالێ وان سارناکەن، بەلکو وان ژبۆ ئەنجامدانا چالاکیان ل دژی دوژمنی پتر هانددەت. ئێدی پشتی سمایل دبیته پێشمه‌رگه، ئه‌من و ڕه‌شه‌کێن دوژمنی ل ناڤ زاخۆ ئارامیێ نابینن. چونکی هەر مه‌هێ وی و هه‌ڤالێن خوه، بكێماتی 4-5 دربێن کوژەك دادوەشاندنە بنگەهێن دوژمنی ل سەنتەرێ باژێرێ زاخۆ. زێده‌باری بنگه‌هـ و ڕه‌بیه‌یێن دوژمنی ل ده‌رڤه‌ی باژێڕێ ژی.
مه‌زنترین نشته‌رگه‌ریا نووژداری ل به‌ر فانۆسێ د خانی جه‌میلا بێشیلی ڤه
ل ڕۆژا 28/12/1981 سمایل پشۆ لگەل هێزێن پێشمەرگەی هێرشی سەر بنگەهێن دوژمنی ل چیایێ گابنێرکی ل دەڤەرا کانیماسێ دکەن. ل وێ هێرشێ شێلکەکا گوللەیێن دوژمنی ب زکێ سمایل پشۆی دکەڤیت و زک و ڕووڤیکێن وی کونکون دکەت.
قومری خان د ڤێ دیدارێ دا دبێژیت: برینا سمایلی گەلەکا گران بوو، هەڤالێن وی ب داربەستێ وی دبەنە مالا جەمیلا بێشیلی ل گوندێ بێشیلێ، ل ده‌ڤه‌را به‌رواری باڵا. ل دەستپێکێ دختۆر کەمال بەرواری، کو تازه وێ ڕۆژێ گه‌هه‌شتبوو شوڕشێ، ئه‌و دگەهیتە سەر تەرمێ وی، لێ وی چ پێدڤیێن نووژداری لگه‌ل نه‌بوون. پشتی هینگێ دختۆر رزگار، کو ئەو بخوە ڤیتەرنەربوو، ژ کۆماته‌ی ژ باره‌گایێ لقێ تێت و دگەهیتە دەف وی. ئەو دبینن کو چ رێك نینن کو سمایلی ژ مرنێ رزگارکەن، ژبلی ئەنجامدانا نشتەرگەریێ، لێ نە خەستەخانە هەیە و نە ئاموورێن نشتەرگەریێ و نە ژی دەرمان و پەنجا پێدڤی. ئەو نەچار دبن ل پشتا سۆپا دارا و ل به‌ر فانۆسکێ، ل مالا جەمیلا بێشیلی، ل گۆرەی شیانێن ل بەردەست، بێ پەنج زکێ شەهید سمایلی ڤەکەن و رووڤیکێن وی ئەوێن گوللەیێن دوژمنی سمتین ببڕن و پاشی جاره‌کا دی پێکڤه بدروون و جارەکادێ بکەنەڤە د زکێ وی دا و پاشی پیستێ زکێ وی بدوورینەڤە. ئەڤ نیشتەرگەریە نێزیکی 7 دەمژمێران ڤەدکێشیت.
دختۆر رزگار نووژدارێ ڤێته‌رنه‌ری، د. کەمال بەرواری جێگرێ نووژداری و خالد هیرۆیێ په‌رستار پشکداریێ د ئەنجامدانا وێ نشتەرگەریێ دا دکەن. ب ڤی ئاوایی دختۆرێن شۆڕشێ شیان ب ئاوایەکێ دەمکی ژیانا شەهید سمایل پشۆی ژ مرنێ رزگاربکەن.
قومری خان دبێژیت: دبیت ڤەگێرانا چیرۆکا نشتەرگەریا سمایلی ب دەڤی یا ب ساناهیه، لێ بڕاستی ئه‌و بخوه ئەفسانەیەکا کێم وێنەیا خۆڕاگریا شەهید سمایل بوو و چیرۆکا وێرەکی و سەرکەفتنا ئیرادەیا دختۆرێن شۆڕشێ بوو ل هەمبەر ئاستەنگێن مەزن. هزربکە نیشتەرگەریەکا 7 دەمژمێری د خانیەکێ ئاخێڤە، ل پشتا سۆپێ، ل بەر رۆناهیا فانۆسێ، بێی کارەب و دەرمان بهێتە ئەنجامدان، دەمێ دختۆرا بێ پەنج زکێ شەهید سمایلی ڤەدکر، شەهید سمایل ل شوونا ئاخ و نالینان ڕاهێلیت، وی ب بەردەوامی سوحبەت دبەر نیشتەرگەریێ ڕا بۆ دختۆران دکرن و هێشتا وی دەستدلێ وان ددا.
شەهید سمایل پشۆ سێ مه‌ها ل مالا جەمیلا بێشیلی دمینیت، هەتا جارەکا دی ڕادبیتەڤە سەرخوە.
قومری خان دەربارەی هەلویستێ جەمیلا بێشێلی دبێژیت: جەمیلا بێشیلی ژنەکا ب سەد ژنا بوو، ئەو ژنەکا قەهرەمان، کوردپەروەر و مه‌رد بوو. وێ خزمەتەکا گەلەك مەزن پێشکەشی پێشمەرگەی و شۆڕشێ کریە، مالا جەمیلا بێشیلی مالا کوردستانێ بوو. هەتا مرنێ ئەز قەنجیا جەمیلایێ و وان نووژدارێن فیداکارێن شوڕشێ ژبیر ناکەم.
پشتی برینا شەهید سمایلی خوە لێکددەت، محەمەد موسا، سمایل سمایل و هەژمارەکا دی یا هەڤالێن وی یێن پێشمەرگە هاریکاریا وی دکەن و وی دبەنە مالا وی ل گه‌لیێ شیڤئەرمنیا ل ده‌ڤه‌را زاخۆ. پشتی چەند رۆژان، برینێن شەهید سمایلی هەوددەنەڤە و خوین و ئاڤ ژبرینێن وی دهەڕکن. گەلەك هەڤالێن وی سەرەدانان وی دکەن و داخوازێ ژ وی دکەن کو بۆ چارەسەریێ بچیتە سوریێ.
به‌ره‌ڤ سوریێ بۆ چاره‌سه‌ریێ
پشتی هینگێ شەهید عەمەرێ لەعلێ، شەهید سمایل پشۆی ب قەچاخی د ڕێیا باکوورێ کوردستانێ ڕا دگەل خوە دبەتە سوریێ و ل شامێ دختۆر سەر و ژنوی زکێ وی ڤەدکەنەڤە و هەژمارەکا نشتەرگەریا بۆ وی ئەنجامددەن و ڕووڤیکێن دەستکرد بۆ وی ل شوونا رووڤیکێن وی یێن کونکون ددانن.
دەمێ شەهید سمایل پشۆ، چیرۆکا برینداربوونا خوە و چەوانیا ئەنجامدانا نشتەرگەریا خوە بۆ دختۆرێن سوری ڤەدگێڕیت، ئەو حێبەتی دمینینن و دبێژن نشته‌رگه‌ریه‌کا ب ڤی شێوه‌ی جارا ئێکێ یه ئه‌م دبهیزین.
پشتی چارەسەریا شەهید سمایل پشۆی ل سوریێ ب هاریکاریا کوردێن رۆژئاڤا دهێتە کرن، ئەو جارەکا دی ڤەدگەریتە ڤە کوردستانێ. هەر چەندە دختۆرا گۆتبوو وی، کو دڤێت ئەو ل مالێ روونیت و بێهنا خوە ڤەدەت. دیسان گۆتبوو وی کو چێنابیت ئەو ژ چار کیلویا گرانتر چ تشتا هەلگریت، لێ ئه‌و وەکی بەرێ، شەش ساجۆرێن فیشەکا دهاڤێته پشتا خوە و کلاشینکۆفا خوە ژی ب ملێ خوە ڤە دکەت و مل ب ملێ هەڤالێن خوە یێن پێشمەرگە دەست ب چالاکیێن لەشکەری دکەت.
ل ساڵا 1983 و پشتی هێرشا له‌شکه‌رێ ترکی بۆ سەر بارەگایێن پارتی ل دەڤەرێن سنووری، شەهید سمایل پشۆ مالا خوە ژ گه‌لیێ شیڤئەرمنیا دبەتە گوندێ باجلێ ل ده‌ڤه‌را مانگێشکێ، ل به‌ر ڕووبارێ خابووری. حەز و ڤیانا شەهید سمایلی بۆ کورد و کوردستانێ و ژیانا پێشمەرگاتیێ، وەکر کو ئەو شیرەتێن دختۆرێ خوە جیبجی ناکەت. چونکی ئەو شەهرەزایی ڕێیا چوون و هاتنا سوریێ ژی ببوو، ئێدی ئەو، زێدەباری پشکداریا وی د چالاکیێن لەشکەری دا، جاروباران چەکی ژی ژ سوریێ بۆ شۆڕشێ دئینیت. ڤێ چەندێ وەکر برینێن وی جارەکا دی هەوبدەنەڤە، ئەو ژی نەچاردبیت، جارەکا دی ژبۆ چارەسەریێ بچیتەڤە سوریێ.
کاروانێ شه‌هیدان
پشتی شەهید سمایل ل ساڵا 1984 ژ بۆ چارەسەریێ دچیتەڤە سوریێ، حکومه‌تا ئیراقێ ل هاڤینا وێ ساڵێ، بهێزه‌کا مه‌زنا جاش و له‌شکه‌ران هێرشه‌کا مه‌زن و بەربەڵاڤ دکەتە سەر دەڤه‌رێن رزگارکریێن زاخۆ و دهۆکێ. وی دەمی حاجیێ برایێ شەهید سمایلی کو ئه‌و ژی پێشمه‌رگه بوو و ل گوندێ باجلێ ل بێنڤه‌دانێ بوو. ده‌ما ده‌نگێ شه‌ڕی تێت، ئه‌و ئێکسەر رادبیتە سەر خوە وکارێ چوونا شەڕی دکەت. هەر چەندە خانما وی دبێژیتە وی: مانه تۆ یێ ل بێنڤه‌دانێ؟ لێ ئەو دبێژیته خانما خوه: چەوا ئاگر ل سەر سەرێ ژن و زارۆكێن کوردا بباریت و ئەز د مالێ دا ڕوونم!. حاجی داخوازا هنده‌ک نانی ژ هەڤژینا خوە دکەت، دا کو بکه‌ته د چانکێ خوه دا و بچیته شه‌ڕی. لێ وان چ نان ل مالێ نەبوو، خانما وی دچیتە مالا قومری خانێ و پسیاردکەت، ئەگەر نانەك هەبیت، دا حاجی دگەل خوە ببەتە جهێ شەڕی. قومری خان دبێژیت: مە ب تنێ نانەك ل مالێ هەبوو، حاجی نیڤەکا وێ نانێ هاڤێتە دەڤێ خوە و نیڤا دی ژی دکەتە د چانکا خوەدا و ساجۆرێن خوە دهاڤێتە پشتا خوە و تڤەنگا خوە ژی دهاڤێتە ملێ خوە و بەرەف به‌ره‌یێن شه‌ڕی ل ده‌ڤه‌را باسکێ ئۆزمانا دکه‌ڤیته‌ڕێ. لێ بەری ئەو بگەهیتە جهێ شەڕی، دوژمن وی دبینیت و وی دهنگێڤیت و ب گرانی برینداردبیت. هەڤالێن حاجی وی ب پیکابەکێ دگه‌هیننه گوندێ باجلێ. قومری خان و هەڤژینا وی و خەلکێ گوندی ل وی کۆمدبن. سەربەست زاخۆیی په‌رستارێ شۆڕشێ بوو ژبۆ چارەسەریا وی دگەهیتە دەف وی. حاجی زارۆکەکێ ساڤا هەبوو، ئەو بەری شەهیدببیت دبێژیتە خانما خوە: تە ئێمانەت زارۆکێن خوە و بلا ئەز گوری کورد و کوردستانێ بم و ل ئێڤاریا وێ رۆژێ حاجی ب ئێکجاری ژ دنیایێ باردکەت و دگەهیتە کاروانێ نەمرا.
وی ده‌مێ کو حاجی د سه‌که‌راتا شه‌هیدبوونێ دا بوو، کۆمه‌کا هه‌ڤالێن ویێن پێشمه‌رگه ژی لگه‌ل هاتبوون ئه‌و ئینابوو گوندێ باجلێ. قومری ده‌مه‌کی گازی وان پێشمه‌رگا دکه‌ت و دبێژیتێ: گه‌لی برایێن پێشمه‌رگه هوون چ دکه‌ن ل ڤێرێ؟ ئێک ژ وان ژی دبێژیتێ: مانه ئه‌مێ لگه‌ل حاجی هاتین، مه ئه‌وێ ئینای! قومری دبێژیتێ: ئێ ته‌مام وه ئه‌و ئینا، ڤێجا نوکه هوون چ دکه‌ن ل ڤێره؟ ئه‌و ژی دبێژیتێ: قومری خان تۆ یا دبینی هند نه‌مایه ئه‌و دێ شه‌هید بیت. مانه ئه‌گه‌ر ته‌مام بوو دڤێت ئه‌م وی بسپێرینه ئاخێ؟ قومری دبێژیتێ: د ڕۆژه‌کا وه‌کی ئه‌ڤرۆ دا، کو فه‌رمانه ل سه‌ر سه‌رێ پێشمه‌رگه‌ی و گوند و ژن و زاڕۆکێن مه، کارێ وه ڤه‌شارتنا ته‌رما نینه. کارێ وه شه‌ڕ و لێدانا دوژمنی یه. ڕابن گه‌لی برا. ئه‌ڤه مه نانێ په‌حتی دێ چانتکێن وه تژی نان و ئاڤ که‌ین و هوون هه‌ڕن ل هه‌وارا برایێن خوه، فه‌رمانه ل سه‌ر سه‌رێ وان ل چه‌په‌رێن شه‌ڕی. هه‌رده‌ما خودێ ئێمانه‌تێ خوه ژ حاجی ستاند ئه‌م ژن دێ وی سپێرینه ئاخێ، هوون خه‌ما وی نه‌خۆن. پێشمه‌رگه ژی ڕادبن به‌رێ خوه دده‌نه به‌ره‌یێن شه‌ڕی و پشتی حاجی ژی ته‌مام دبیت قومری و ژنێن دیێن گوندی و لگه‌ل هنده‌ک پیره‌مێرا کو دگوندی دا مابوون، ته‌رمێ شه‌هید حاجی دسپێرنه ئاخێ.
پشتی شەهید سمایل پشۆ بۆ جارا دووێ چارەسەریا خوە ل سوریێ دکەت، ئەو ڤەدگەریتەڤە کوردستانێ و ژ نوو دزانیت کو حاجیێ برایێ وی یێ شەهیدبووی. خەلك بۆ بەهیداریێ دچنە مالا شەهید سمایل و دەست دلێ وی ددەن وهەوڵددەن خەماوی ڤەڕەڤینن، لێ شەهید سمایل ب مۆرالەکێ بلند پێشوازیێ ل شەهیدبوونا برایێ خوە حاجی دکەت و دبیژیتە بەهیدارێن خوە: ئەو پێشمەرگێن شەهیددبن، هەمی برایێن منن و خوینا حاجی ژ یا کەسێ ژ وان بهاتر نینە. دەمێ مە ڕێیا شۆڕش و پێشمەرگاتیێ گرتی و چەك ب ملێ خوە ڤە کری، مە هینگێ شەهیدبوون یا هەلبژارتی و شەهیدبوون دڕێیا کورد و کوردستانێ دا سەرفەرازی و خەلاتەکێ مەزنە و ب بەر هەمی کەسا ناکەڤیت. ئه‌ز هیڤیدارم ڕۆژه‌کێ ئه‌ز ژی ببمه خودانێ ڤی خه‌لاتێ مه‌زن.
شەهید سمایل پشتی شەهیدبوونا حاجیێ برایێ خوه، دگەل شه‌هید محمەد شەفیق، شه‌هید سمایلێ محێ و هەژمارەکا پێشمەرگا چالاکیەکا مەزن ل ناڤ سەنتەرێ باژێرێ زاخۆ ئەنجامددەن.
شه‌هیدێ دووێ یێ کاروانێ سه‌رفرازیێ
قومری خان دبێژیت: شەهید سمایل پشۆ ل ساڵا 1985 دچیته سوریێ ژ بۆ ئینانا چه‌کێ شوڕشێ. ئەو هندەك پارا قەردکەت و ژبۆ پاراستنا ژیانا خوە دەمانجەکێ دکڕیت. شەهید سمایل ژبۆ کرینا دەمانجێ دچیتە مالا دۆستەکێ خوە ل قامشلۆ، ئیسلامێ برایێ وی ژی دگەل وی دچیت. شەهید سمایل ل وێ مالێ دەمانجەکێ دکڕیت. هەر چەندە وی دەمانجە ژێکڤەکربوو و لێکدابووڤە و ل حسابا خوە چ گوللە ل بەر دەمانجێ نەهێلاینە، لۆما ئەو دەمانجێ ددانیتە بەر کێلەکا خوە. د وان دەما دا زارۆکەك دەمانجا وی دهەلگریت و یاریا پێ دکەت. شەهید سمایل داخوازێ ژ وی زارۆکی دکەت کو دەمانجێ دانیتە جهێ وێ، لێ زارۆک بەرێ دەمانجێ ددەتە سینگێ سمایلی و تلا خوە ل سەر لۆلەبکا وێ دشدینیت، ئێدی گولله‌یه‌ک ژ ده‌مانجێ ده‌ردکه‌ڤیت و ب نیڤەکا دلێ سمایلی دکەڤیت و سمایل ژی شه‌هید دبیت.
پشتی گوللە ب سینگێ سمایلی دکەڤیت و بەری شەهیدببیت، ئیسلامێ برایێ وی، کونترۆلێ ژ دەستددەت و وەکو کارڤەدانەکا بلەز هەوڵددەت وی زارۆکی بکوژیت، لێ سمایل دەستێ وی دگریت و دبێژیتە وی: چ گوننەها وی زارۆکی نینە و ئەڤە ئەز ب ساخیا خوە ل وی بووریم و نابیت پشتی مرنا من کەس تلا خوە بۆ وی درێژکەت. سمایل پشۆ ل 17/7/1985 ل قامشلۆ ب دەستێ زارۆکەکی و ب شاشێ دهێتە شەهیدکرن و جەنازێ وی ل قامشلۆ دهێتە ڤەشارتن.
قومری خان دبێژیت: من ئاگەهـ ژ شەهیدبوونا سمایلی نینە. لێ ڤەگەڕیانا وی ژ سوریێ گیرۆدبیت.
بەری ئیسلام ژ سوریێ ڤەگەڕیت، دەنگۆیێ شەهیدبوونا سمایلی دگەهیتە خەلکێ گوندێ باجلێ. ژنتیا قومری خانێ ژ خەلکی گوهلێ دبیت کو سمایلێ ل سوریێ شەهیدبووی، خەبەر دگەهیتە قومری خانێ، ئەو خوە ل بەر خەبەرێ شەهیدبوونا سمایلێ هەڤژینێ خوە ناگریت و ئێك بەژن ب ئەردی دکەڤیت و ژ هۆشدچیت.
هەر چەندە سمایل سمایل هەوڵددەت ل بەر وێ بکەتە به‌رخه‌ون و بۆ وێ سووند ژی دخۆت، کو سمایلێ زەلامێ وێ یێ ساخە، لێ قومری خان دبێژیتە حسنیێ تیێ خوە تازیێ دانن، چونکە ئەگەر سمایلێ ساخ با، نوکە ئەو ڤەگەڕیاباڤە مالا خوە.
5 زارۆك کو دوو ژ وان کەڕ و ڵالن، بێ سەمیان و بێ داهات د دەستێ قومری خانی دا دمینن. هەر چەندە گەلەك خەلك داخوازێ ژ قومری خانێ دکەن کو ل سەر خاترا زارۆکێن خوە بچیتە زاخۆ، لێ ئەو سۆزێ ددەت کو ئەو پشتی شەهیدبوونا زەلامێ خوە و تیێ خوە، سەرێ خوە بۆ دوژمنێن کوردستانێ نەچەمینیت. ئه‌و د به‌رسڤا وان که‌سێن دبێژنێ زاڕۆکێن خوه ببه زاخۆ دا، دبێژیت: ئه‌ز دێ زاڕۆکێن خوه ب گیایێ چوول و چیا خودان که‌م و ناڤێ ڕاده‌ستبوونێ نائینمه سه‌ر ماڵباتا شه‌هید و پێشمه‌رگا.
قومری خان زه‌ندکا هه‌لدکه‌ت و شوونا دوو شێره شه‌هیدان دگریت
پشتی شەهیدبوونا سمایلێ هەڤژینێ قومری خانێ، لژنا ناوچا زاخۆ 300 دیناران وەکو هاریکاری بۆ وێ دبەن. قومری خان ل شوونا وان پارا خەرجکەت، ئەو 200 دیناران ددەتە ب هەسپەکی و تڤەگا سمایلێ زەلامێ خوە د ستویێ خوە ددانیت و ب قەچاخی، لگه‌ل هنده‌ک پێشمه‌رگه و به‌رگری مللیان، ب شه‌ڤ د سەر بۆسەیێن دوژمنی ڕا خوه دگه‌هینیته کۆمه‌ڵگەها بێرسڤێ یا کو ل بن کۆنترۆلا دوژمنی بوو، ب وان 100 دینارێن ماین، هندەك کەل و پەلا ژ بێرسڤێ دکڕیت و ل سەر پشتا هەسپێ خوە دئینیتە باجلێ و د خانیکێ خوە یێ بچووك ڤە دکانکەکێ ڤەدکەت و وان کەل و پەلا دفرۆشیت دا دەبارا ژیانا زارۆکێن خوە پێ بکەت. ئێدی چه‌ند تشتێن وێ یێن دکانێ کێم دبن، ئه‌و ب شه‌ڤ تڤه‌نگا خوه د هاڤێژیته ملێ خوه و ب شه‌ڤ د سه‌ر بۆسه‌یێن دوژمنی ڕا، جار دچیته بێرسڤێ و جار ژی دچیته باتیفا، تشتا بۆ دکانا خوه یا بچووک دکڕیت و د شه‌ڤا خوه دا ڤه‌دگه‌ڕیته‌ڤه گوندێ باجلێ. قومری خان جار و باران هەسپێ خوە ژ کەل و پەلان باردکەت و دگەل کوڕکێ خوە یێ 10 سالی دهنێریتە مالێن ناسیارێن خوە ل گوندێن دەوروبەر، وەکی مالا محمەد میرزا ل گوندێ گوندکۆسەی و مالا سمایلێ عەبۆش ل کەرپتێ و بڕییا وان و هاریکاریا وان کەل و پەلێن خوە دفرۆشیت دا هندەك پارا ژبۆ پێدڤیاتیێن مالا خوە دابینبکەت
ئێدی قومری خان دبیتە دایك و باب و ملێ خوە ددەتە بەر بارێ چاندنا دەخل و دانی و پێداویستیێن دی یێن ژیانێ، ئەو ژبۆ کڕینا ئازۆقێ پێدڤی بۆ زارۆکێن خوە، نەچاربیت رێکێن دوور و هێلێن سنوورێن دەستکرد ببڕیت و دگەل زەلاما بچیتە کاروانا.
د سەر ڤێ رەوشا قومری خان کەتیە تێدا، لێ ئەو ناهێلیت دەرگەهێ مالا شەهید سمایل پشوی بهێتەگرتن، دەمێ پێشمەرگە دهاتنە گوندی، ئەو دچوو پێشیا وان و ئەو دئینانە مالا خوە و خوارن و ڤەخوارن ددانە وان و جلکێن وان دشووشتن و بێجامە ژی ب دەستێن خوە بۆ وان ددوروین. قومری خان هەتا ئەنفالێن ساڵا 1988 ل سەر ڤێ کەدێ بەردەوامدبیت.
کاروانێ شه‌هیدان یێ به‌رده‌وامه
ل ساڵا 1988 و بەربەرکی ئەنفالان، حاجیێ برایێ قومری خانێ و جەرگیسێ کوڕمەتێ وێ و هەڤالێن وان ئیدریس و عەبدال ل بنێ باژێڕکێ باتیفێ دکەڤنە بۆسەیەکا دوژمنی. جەرگیس شەهیددبیت. حەجی و عەبدال ژی برینداردبن. عەبدال ب برینداریڤە دکەڤیت دەستێ دوژمنی و پشتی هینگێ وی گولله‌باران دکه‌ن. ئیدریس بتنێ دمینیتە ساخ و ئەو حاجیێ برایێ قومری خانێ ب برینداری رزگاردکەت.
ده‌مێ ل هاڤینا ساڵا 1988 ئه‌نفالێن ڕه‌ش ده‌ستپێدکه‌ن، وی ده‌می ئیسلامێ تیێ قومری خانێ دئەرکێ خوه یێ پێشمه‌رگاتیێ دا بوو، حاجیێ برایێ وێ ژی ژی ب برینداری ڤە دچیتە لژنا زاخۆ.
پشتی فرۆکەیێن دوژمنی گه‌له‌ک گوند و ده‌ڤه‌رێن کوردستانێ ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان کیمیاباران دکه‌ن. ئێک ژ وان جها ژی گوندێ تویکا بوو ل ده‌ڤه‌را زاخۆ کو ب چەکێ کیمیاوی هاته بۆمبارانکرن و 14 پێشمەرگه د ئه‌نجامدا شه‌هید دبن. حاجی ل تانا شەهیدان دچیت و هاریکاریێ د ڤەشارتنا جەنازەیێن وان دا دکەت.
پشتی هینگێ ئەو هەوڵددەن درێیا دیهێ و کانی بەڵاڤێ ڕا خوه بگه‌هیننه ده‌ڤه‌را به‌رواری باڵا و ل وێرێ بەرەف سنوورێ باکوورێ کوردستانێ بچن، لێ ئەو ب رێڤە دبینن کو خەلکێ ڤەدگەڕیت. ئەو خەلك وان ئاگەهداردکەت کو هەمی ڕێ هاتینە گرتن. قومری خان و کەس و کارێن خوە ژی نەچاردبن ڤەگەڕنەڤە و قەستا جادا ناڤبەرا بێرسڤێ و باتیفا بکەن. به‌لکی بشێن ل وێرێ ده‌رباز ببن و خوه بگه‌هیننه سنوورێ باکوور. لێ به‌ری ئه‌و بگه‌هنه جادا زاخۆ-باتیفێ و ل گوندێ سه‌رسیلاڤکا دکه‌ڤنه ده‌ستێ جاش و له‌شکه‌رێ دوژمنی. برینێن حاجی هێشتا دکولن و ئاڤ و خوین ژێ دهات.
دوژمن وان دبەتە هیزاوا و ژن و زەلاما ژێك جودادکەت، پشتی هینگێ ژن و زارۆکان دبەنە کەلها نزارکێ ل دهۆکێ.
قومری خان دبێژیت: د کەلها نزارکێ ڤە، خەلك و نەخاسمە زەلام گەلەك ئەشکەنجەددان، زارۆك و زەلام ب بلۆکا دکوشتن. ژ ئەنجامێ ئەشکەنجەدانا هۆڤانە، زەلامەک دکەڤیتە بەر سینگێ من و هەڤژینا شەهید سمایل تەعبیر، وی زەلامی ئاڤ ژ مە خواست، من سەرێ زەلامی دانا سەر پیێ خوە و ژنکا سمایل تەعبیر ژی ئاڤێ ددەتێ. ژ ئەنجامێ وێ هاریکاریێ رەشەکێن ئەمنێ ب سۆنده وکێبلا ل سه‌ر و پشتا مه دده‌ن و مه هه‌ردووکا گه‌له‌ک ئه‌شکه‌نجه دده‌ن، لێ مه هەر ئاڤێ دا وی زەلامی. به‌لێ رەشەکێن ئەمنێ ئه‌و ژ ده‌ستێن مه ئیناده‌ر و پێن وی گرتن و ل سه‌ر پشتێ خڕاند و بر. پشتی هینگێ مه نه‌زانی کانێ ئه‌و شه‌هیدکر یان چ لێکر!
قومری خان د بەردەوامیا دیدارا خوە دا دبێژیت: ئەو چەند رۆژە وی خەلکێ د وێ کەلهێ ڤە ئاهێ خودێ نەخواریە، دایکێن زارۆکان نەچاردبوون، تیڤلێن شووتیا ژ ناڤ گلێشی بینە دەرێ و بدەنە زارۆکێن خوە.
رۆژا پاشتر رژێم قومری خان و وان ژن و زارۆکێن دگەل وێ هاتینە گرتن، بەرەف زیندانا سەلامیێ ل مۆسل دبەن. وان ل وێرێ ل سه‌ر 22 هۆلێن زیندانێ دابه‌ش دکه‌ن.
قومری خان دبێژیت: ئه‌م ل وێرێ دمینین، هەتا ڕۆژا 6/9/1988. دیار بوو کو ئه‌م ژی ل وێ زیندانێ ل سرایێ بووین کو مه ژی ببه‌نه ژێریا ئیراقێ و ل بیابانێ بساخی بنئاخ بکه‌ن. لێ پشتی لێبوورینا ڕۆژا 6/9/ 1988 ئێدی ئه‌م زڤڕاندینه به‌حرکێ ل نێزیک هه‌ولێرێ. قومری خان دبێژیت: ده‌مێ تومبێلێن مه گه‌هه‌شتینه هه‌ولێرێ خه‌لکێ هه‌ولێرێ ڕێکا تۆمبێلان گرت و نه‌هێلا ده‌ربازببن هه‌تا کو ئه‌و خوارن و ڤه‌خوارنان نه‌ده‌نه مه. هه‌ر ل سه‌ر وێ جادێ خه‌لکێ هه‌ولێرێ هه‌می جۆرێن خوارن و ڤه‌خوارنان بۆ مه ئینان و تۆمبێلێن مه تژی کرن و پاشی ڕێ ڤه‌کر کو مه ببنه به‌حرکێ
ل وێرێ ئه‌م هاڤێتینه ناڤ ستری مشکا، بێ خوارن و ڤەخوارن، بێی چادر و نڤین، بێی ئاڤ و کارەبا، لێ جارەکا دی خەلکێ هەولێرێ ل مه بوونه ڤه خودان و هەمی پێداویستیێن ژیانێ بۆ خەلکێ مه دابینکرن.
قومری خان دبێژیت: هه‌ر وی ده‌مێ ل ئه‌نفالان دوژمنی ئه‌م گرتین، زه‌لام ژ مه جوداکرن و برن. ئەو بوو و پشتی هینگێ ژی دیار بوو کو ئه‌و هه‌می شه‌هیدکربوون. ژ وان ژی حسنی پشۆیێ تیێ من و هەر سێ برایێن من حاجی و خەلیل و ئەمین.
به‌ری سه‌رهلدانێ ب ده‌مه‌کی کێم ئێدی خه‌لک دشێت ژ به‌حرکێ ده‌رکه‌ڤیت. قومری خان ژی مالا خوە دبەتە زاخۆ. لێ ئەمنا زاخۆ بەلا خوە ژ وێ ڤەناکەت و وێ ب بەردەوامی گازی دکه‌نه ئەمنێ و ڤه‌کۆلینێ دگه‌ل دکه‌ن.
جارەکێ دەمێ قومری خان تێته گازیکرن بۆ ئەمنا زاخۆ، ئەو ل بەر دەرێ ئه‌منێ (شەفیق مامێزدینی) یێ سیخوڕێ ئه‌منێ دبینیت، شەفیق دبێژیتە قومریێ: بێ هیڤی بە کو تۆ جارەکا دی مالا خوە بببینیە ڤە!!
ده‌ما قومری خان دچیتە دەف رێڤەبەرێ ئه‌منێ ئه‌و دبێژیته وێ: زه‌لامێ ته چ کاره‌کێ باش بۆ ئیراقێ نه‌کریه. ئه‌و ژی دبێژیتێ: زه‌لامێ منێ شه‌هید بووی، ته چ ژ وی دڤێت؟ ما هوون به‌لا خوه ژ شه‌هید و مریا ژی ڤه‌ناکه‌ن؟ پاشی دبێژیته وی: دبیت ئه‌وی چ بۆ ئیراقێ نه‌کربیت. لێ هه‌تا ئه‌و شه‌هید ژی بووی چ ژ ده‌ستێ وی هاتیه وی یا بۆ کوردستانێ کری و یا گرنگ ژی ئه‌وه. ئه‌و ژی دبێژیتێ: مه‌ره‌ما ته ئه‌وه کو شه‌ڕێ ل دژی مه کری؟ قومری خان ژی دبیژیتێ: به‌لێ، نه به‌س شه‌ڕکریه، به‌لێ بسه‌دان شه‌ڕێن قاره‌مانانه یێن ل دژی وه‌کرین و ئه‌و و برایێن خوه و برایێن من ژی هه‌موو د ڤێ ڕێ ژی دا شه‌هیدبوونه، کو ئه‌ڤه سه‌رفرازیه‌کا مه‌زنه بۆ مه. ئه‌ڤه ڕاستیا مه یه و ئه‌م داگێڕانێ ژێ ناکه‌ین و پێ د سه‌ر بلندین. ڤێجا ئه‌گه‌ر ته بڤێت من ژی بکوژی، تۆ یێ بێمنه‌تی و ده‌ستێ ته ژ ته ڕا.
ل ده‌رکه‌فتنێ ژی جاره‌کا دی سیخوڕێ ئه‌منێ شه‌فیق مامێزدینی گه‌فا ل قومریێ دکه‌ت و ئه‌و ژی دبێژیتێ: تۆ ب حکومه‌تا خوه ڤه یێ بێمنه‌تی.
سه‌رهه‌لدان و ئازادی
پشتی سەرهەلدانێ قومری خان مالا خوە دبەت باژێڕکێ باتیفا. لێ ل وێرێ ئاگر بەردبیتە له‌شێ وێ و ئه‌و دوو مه‌ها ل سەر تەنشتێ دمینیت، پشتی ساخ بوونێ ئه‌و ڤەدگەڕنەڤە زاخۆ.
دگەل کۆچا ملیۆنی قومری خان و زارۆکێن خوە دچنە ئێکمالا مەرگەهێ ل باکوورێ کوردستانێ و پاشی وان دبەنە کەمپا سلۆپی. هەر چەندە دەلیڤا چوونا ژدەرڤە بۆ قومری خانێ چێتبیت، لێ ئەو ڤەدگەریتەڤە کوردستانا ئازاد، پشتی ڤه‌گه‌ڕێ ژی ئه‌و جاره‌کادی دەست ب کار و چالاکیێن خوه یێن ڕێکخستنا حزبی دکەت و رۆلەکێ مەزن د هەلبژارتنێن ساڵا 1992 دا دگێریت.
ل ساڵا 1993 تیێ وێ ئیسلام ژی تێتە شەهیدکرن. ب ڤی رەنگی تۆڤێ زەلاما د مالا قومری خانێ دا نامینیت، زەلامێ وێ و هەر سێ تیێن وێ و هەر سێ برایێن وێ، که‌وات 7 شه‌هید ژ مالباتا وێ گیانێ خوه گۆری دۆزا کوردستانێ دکه‌ن.
قومری خان دبیتە سەمیانا هەر 5 زارۆکێن خوە، زارۆکێن هەر 6 شه‌هیدێن دی ژی.
سه‌میانی و سه‌ره‌گوهیا زارۆکێن 7 شه‌هیدان بارێ قومری خانێ گه‌له‌ک گران دکه‌ت و ئێدی ئەو خوە ل بەر وی بارێ گران ناگریت و جەلتە ل مێشکێ وێ ددەت ڕەوشا وێ یا ئابووری ژی گەلەك تەنکدبیت و وێ شیانێن چارەسەریێ نامینن و کەس ژی هاریکاریا وێ ناکەت. ئێدی قومری خان دەست ژ کارێ حزبی بەرددەت و نەچاردبیت پارچا خوە یا ئه‌ردێ شه‌هیدان بفرۆشیت و بچیتە سوریێ چارەسەریا خوە بکەت. پشتی هینگێ کوڕێ وێ وەلید ل گومرکا ئیبراهیم خەلیل تێته دامه‌زراندن.
زارۆکێن قومری خانێ ژ بەر ژیانا چیا و ناڤ شۆڕشێ نەشیاینە بچنە قوتابخانێ. قومری خانێ ئه‌و گه‌له‌ک ب هه‌ژاری و ده‌ستکورتی خودان کرن و مه‌زن کرن. پشتی هینگێ ژی وێ زارۆکێن خوە و یێن هه‌ر 6 شه‌هیدێن دی ژی مەزن کرن و زه‌وجاندن و ئێخستنه سه‌ر ڕێکا ژیانێ.
قومری خان نوکە ژی دگەل زارۆکێن خوە ل زاخۆ دژیت.
