پێشمه‌رگێ دێرین عیسا ئه‌حمه‌د شه‌مۆ
-پشکا دووێ –
دووەم چالاکــی و ئێکـــەم شــەهیــدێ شــۆڕشا گــولانێ ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان
پشتی ئه‌نجامدانا ڤێ چالاکیێ، ئێدی باوەریا وان ب عیسای دهێت و زێرەڤانیێ ژی پێ دگرن. ئه‌و بڕیارێ دده‌ن کو چالاکیه‌کا دی ژی ل دژی دوژمنی ئه‌نجامبده‌ن. ئەو ژبۆ ڤەدیتنا ئارمانجەکا لەشکەرێ ئیراقێ بڕیارێ دده‌ن کو بچنه پشتا گوندێ بازنگیرا ل گه‌لیێ پساغا. ئەو ل وێرێ جهێ بۆسه‌یه‌کا دی ده‌ستنیشان دکه‌ن و رۆژا پاشتر سپێدێ زوو بۆسەیا خوه ددانن.
(عیسا دهه‌ڤدیتنا خوه دا نا‌بێژیت کانێ ئه‌ڤ چالاکیه کیژ ڕۆژێ هاتیه ئه‌نجامدان. لێ د رۆژناما (صدی خه‌بات) ژماره1 یا چریا ئێکێ ل ساڵا 1976، هاتیه کو ل ڕۆژا 27/6/1976 دا هاتیه ئه‌نجامدان. هه‌ر دیسان د په‌رتووکا ڕیڤه‌به‌ریا گشتیا ئه‌منا ئیراقێ، یا بناڤێ ( دراسة عن ترکیا وموقفها من المسآلة الکردیة) لاپه‌ڕي 71 دا، دیسان 27/6/1976 هاتیه –سه‌نته‌رێ کۆماته-)
دمژمێر 8.40 سپێدیێ 9 سەربازێن ئیراقێ دگەل دوو هێستران دکه‌ڤنه بۆسه‌یا وان. رەبیەکا دوژمنی ل نێزیکی وان بوو. ئەو دوو پێشمەگێن خودان چه‌کێ برنۆ ل پشت خوە دهێلن ژ بۆ مژوولکرنا وێ ڕه‌بیێ. عیسا دبێژیت: به‌ری ته‌قه ده‌ستپێبکه‌ت من سەربازەك دیت، کلاشینکۆفەکا دوو دەستك یا ڤێ و یێ ل بەر سیبەرا دارمازیەکێ راوەستیایە، وی دەلنگێن خوە کربوونە د بەر گۆرا خوەڕا. من گوهلێ هەیە یێ دبێژیته هه‌ڤالێ: (هذه المنطقة کلش حلوة) ئانکو ئەڤ دەڤەرە گه‌له‌کا جانە. هەڤالێ وی لێ ڤه‌گێرا و گۆت: پا تۆ نزانی سێڤ و خۆخێن وان چەند دخۆشن.
ده‌ستێ من ژی یێ ل سه‌ر جه‌له‌بکا تڤه‌نگێ و چاڤێ منێ بستێرێ ڤه. من د دلێ خوه دا گۆتێ: ئه‌رێ سێڤ و خۆخێن ده‌یکا ته‌نه، عه‌ره‌بێ گۆن ڕه‌ش. سۆز بیت ئه‌ز وێ جوانیێ و وان سێڤ و خۆخا د دفنێن وه دا بینم.
عیسا به‌رده‌وام دکه‌ت و دبێژیت: ئه‌ز و مه‌حمود ل ده‌ڤێک بووین. ده‌مێ ته‌قێ ده‌ستپێکری، مه هه‌ر ئێکسه‌ر هه‌ردوو سه‌ربازێن ڕاستا خوه ئێخستن و مه چه‌کێ وان ژی ڕاکر. مه هزرکر کو هەڤالێن مه ژی سه‌ربازێن راستا خوه یێن بێخش کرین.
ئێکەمین شەهیدێ شۆڕشا گولانێ ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان
ده‌مێ مه ژێهه‌ل قه‌ستا هه‌ڤالێن خوه کری، محەمەد ڕەبەنکی گازی من کر و گۆت: مەهمەدێ برازایێ مەحمود و موسای بریندارە. من گۆته وی: هەولبدە وی ببە سەر ڕیا ڤەکێشانا مە و دەنگی ژێ نەئینە، جارێ بلا مەحمود و موسا نەزانن.
سەربازەکی د بەر دارەکا هەلهەلۆکێ ڕا یێ خوە ئاسێکری، حەمید فەقە بێجوهی و موسا و دربازێ خه‌لو و پێشمەرگەکێ دی ژووردا هاتن، هەرچەندە ئەو ل سەر وی سەربازی دزالن، لێ وی سه‌ربازی ته‌قه ل وان کر و حەمیدێ بێجوهی بریندارکر.
دوماهیێ عیسا خوه نێزیکی وی دکه‌ت و نارنجۆکه‌کێ دهاڤێتێ، ئەو سەرباز دگەل پەقینا نارنجۆکێ بلندبیت و ژووردا ب ئەردی دکەڤیت. عیسا دچیت چەکێ وی ژی ڕادکەت و دئینیت.
هێزێن پێشمەرگەی د ڤێ چالاکیێ دا 9 سەربازێن دوژمنی دکوژن و 9 پارچەیێن چەکی ژی وەکی دەستکەفت ڕادکەن، لێ مخابن د ڤێ چالاکیێ دا هێزێن پێشمەرگەی دوو برینداران ددەن و هەردوو ژی خەلکێ باکوورێ کوردستانێ بوون. ناڤێ ئێکی حه‌مید فەقە بێجوهی بوو و یێ دی ژی مەهمەد عیسا رۆبۆسکی بوو، برازایێ موسا و مه‌حمود ڕۆبۆسکی. مخابن هەتا پێشمەرگا مەهمەد عیسا رۆبۆسکی گه‌هاندیه جهێ خوه ڤه‌کێشانێ، ئه‌و ژ گرانیا برینێن خوە شەهیددبیت و شه‌رەفا ئێکەم شەهیدێ شۆڕشا گولانێ ل دەڤەرا بەهدینان ب بەر وی دکەڤیت.
هێزێن پێشمەرگەی جەنازێ شەهید مەهمەدی ل سەر پشتا هێسترەکا رویس سواردکەن، و دەست و پیێن وی ب شووتکێن خوە، دبن زکێ هێسترێ ڕا گرێددەن، لێ جەنازە خوە ل سەر پشتا هێسترا رویس ناگریت. پێشمەرگە هندەك چلی دکەن و ب شووتکێن خوە وی چلی دکەنە بەندەك و د هاڤێن سەر پشتا هێسترێ و جەنازێ شەهید مەهمەدی دداننه سەر بەندەکا و گرێددەن و دبەنە زۆما کوورانشێ یا عەمەرێ ساڵح. ل وێرێ د هنێرنە د دووف دایکا شەهیدی و مرۆڤێن وی یێن دی ڕا ل رۆبۆسکێ، جەنازێ وی ل زۆما کوورانشێ دشۆن و ب ئامادەبوونا هەردوو مامێن وی مەحمود و موسای ڕاده‌ستی ئاخا کوردستانێ دکەن. حەمیدی ژی د هنێرنە گوندێ بێجوهێ.
رۆژا پاشتر پێشمەرگێن وێ مەفرەزێ دچنە زۆما عەبدوللایێ محۆی. ئەبو عنتەر و ئەبو نەوالێ برایێ وێ ل وێرێ بوون. ئەو سمینارەکێ ل سەر دەستپێکرنا شۆرشێ پیشکەشی خەلکێ زۆمێ دکەن. شەڤا پاشتر حکومه‌تا ئیراقێ خەلکێ وان زۆم و گوندان ئاگەهداردکەت کو وان دەڤەرا بەردەن و بچنه ناڤ حکومه‌تێ. چونکی حکومه‌تێ بڕیارا دای هه‌موو گوندێ شه‌ریتا سنووری کاڤل بکه‌ت و خه‌لکێ وان ڕاگوهێزیته ده‌ڤه‌رێن بن کۆنترۆلا خوه. هه‌ما بێژه خه‌لکێ وان زۆمان هه‌میا بڕیاردان کو په‌یوه‌ندیێ ب شوڕشێ بکه‌ن و نه‌چنه بن کۆنترۆلا دوژمنی.
مەفرەزا پێشمەرگەی بەردەوامیێ ب گەڕێن خوە ددەت
پشتی شه‌هید بوونا هه‌ڤالێ وان مه‌همه‌د ڕۆبۆسکی، ساڵح قاسم، محەمەد نیعمەت ژی په‌یوه‌ندیێ ب مه‌فره‌زا وان دکه‌ن. مه‌حمود ژی دچیته ڕۆبۆسکێ ژ به‌ر به‌هیا برازایێ خوه، لێ مه‌فره‌زه به‌رده‌وامیێ دده‌ته گه‌ڕا خوه. ئه‌و دچنه گوندێ زاویتە یێ ده‌ڤه‌را گۆییان، ل سەر سنووری. حکومه‌تا ئیراقێ رەبیەك یا دانایە ڕاستا زاویتە و ئاڤا گویزێ. ڕه‌بیه تازه یا دانای و هێشتا سەربازان جهێ خوە چێنەکریە. پێشمەرگە ڤێ چەندێ ب دەلیڤە دزانیت دا دربەکێ ل دوژمنی بدەن.
عیسا 8 پێشمه‌رگا دگه‌ل خوه دبه‌ت و هه‌می خوه چلی دکه‌ن و خوه دگه‌هیننه ده‌ف ڕه‌بیێ. ئه‌و ل وێرێ ته‌قێ ل زێره‌ڤانێ ڕه‌بیێ دکه‌ن و دکوژن و ته‌قێ ل ڕه‌بیێ ژی دکه‌ن. دوژمن ژی ب دژواری وان دئێخیته بن ئاگرێ چه‌کێ خوه. لێ ئه‌و بێ زیان ڤه‌دگه‌ڕیان و چوونه گوندێ زێڤیا.
سه‌ره‌دانا سه‌رکردایه‌تیێ و ڤه‌گوهاستن بۆ مه‌فره‌زه‌یه‌کا دی
پشتی عیسای و هەڤالێن خوە د ئێکەم گەڕا خوە دا و ل ده‌ستپێکا شوڕشا گولانێ 3 چالاکیێن لەشکەری د کوردستانێ دا ل دژی بنکە و بارەگایێن دوژمنی ئەنجامداین و 15 پارچەیێن چەکی وەکو دەستکەفت ڕاکرین، ئێدی وی دڤیا کو خوە ب سەرکردایەتیێ بدەتە نیاسین. ئه‌و دچیتە گوندێ بێرمانێ، پاشی دچیتە کەزانکێ، ل وێرێ حەمید شه‌ریف، عبداللە ساڵح و عەمەرێ لەعلێ دبینیت.
ئه‌و لگه‌ل وان هه‌رسێا دچیته سەرکردایەتیێ و جەوهەر نامق و کەریم شنگالی دبینن کو هەر ئێکی ژ وان کەپەنەکێ هاڤێتیە سەر ملێن خوە یێن دگەل پەزی دچن. حەمید شه‌ریف، عیسا ئەحمەد شەمۆی ب وان ددەتە نیاسین. جەوهەر و کەریم ژی ئاگەهداری چالاکیێن مەفرەزا وان بوون.
هه‌ر ل وێرێ، ل سه‌ر داخوازا حه‌مید شه‌ریفی، عیسا دچیه دگه‌ل مه‌فره‌زا وی.
جەوهەر نامق ژی رەزامەندیێ ل سەر داخوازا حەمیدی نیشاددەت کو عیسا بچیته دگه‌ل. ئێدی عیسا دگەل مەفرەزەیا حەمید شه‌ریفی قۆناغەکا نوو یا خەباتا پێشمەرگاتیێ دەستپێدکەت.
دگه‌ل مه‌فره‌زا نوو
پشتی وان چالاکیێن عیسای دگەل هەڤالێن خوە یێن گۆیی ئەنجامداین و دەنگڤەدانەکا باش ل پاش خوە هێلای، مۆرالێ هەمی پێشمەرگا بلنددبیت و حەزدکەن ب زووترین دەم ئەو ژی چالاکیێن لەشکەری ل دژی بنکە و بارەگایێن سوپایێ دوژمنی ئەنجامبدەن.
ژبۆ ئەنجامدانا چالاکیەکا لەشکەری مەفرەزەیا حەمید شه‌ریف ل مه‌ها 7/1976 گەڕەکێ دبەنه دەڤەرا سەناتێ. ئەو ل پێشیێ دچنه گوندێ نیره‌هێ یێ باکوورێ کوردستانێ. پاشی دچنه دەشتە تەخێ و سەناتێ ل باشوورێ کوردستانێ. ئەو ل وێرێ بۆسەیەکێ ل پێشیا هەژمارەکا سەربازێن له‌شکه‌رێ ئیراقێ ددان و د ئەنجامدا 6 سەربازان دکوژن و چەکێ وان ژی ڕادکەن.
( ل گۆره‌ی ڕۆژناما (صدی خه‌بات) ژماره 1 مه‌ها چریا ئێکێ 1976، ئه‌ڤ چالاکیا عیسا به‌حس دکه‌ت وه‌سا دیاره ل رۆژا 7/8/1976 هاتیه ئه‌نجامدان –سه‌نته‌رێ کۆماته-)
هەتا نوکە هەژمارا وان چەکێن کو عیسای و هه‌ڤالێن خوه یێن پێشمەرگەی د چالاکیێن خوەدا بدەستئێخستین دبنە 21 پارچە چەك. ئه‌ڤه ژی بۆ وی سه‌رده‌می ده‌ستکه‌فته‌کێ گه‌له‌ک باش و مه‌زن بوو.
مەفرەزەیا حەمید شه‌ریف پشتی ڤێ چالاکیێ دچیتە گوندێن بلکا و جلبیا یێن باکوورێ کوردستانێ. پشتی ڤێ چالاکیێ خەلك رێزەکا مەزن ل پێشمەرگەی دگریت. ئەو 7 رۆژا ل وان گوندا دمینن، خەلکێ وان گوندا هەر رۆژ و پەزەکی بۆ وان ڤەدکوژن.
حکومه‌تا ئیراقێ دەست ب وێرانکرنا گوندێن سنووری دکه‌ت و خه‌لکێ وان ژی ده‌ربه‌ده‌ر دکه‌ت
پێشمەرگێن مەفرەزەیا حەمید شه‌ریفی، پشتی ڤێ چالاکیێ د ناڤبەرا دەشتەتەخێ و سەناتێ دا دەربازبن، و دچنە بنێ پەرەخێ، ئارمانجا وان ئەوە بچنە دپەرەخێ دا.
ئەو ل دووف رۆناهیا ئاگرەکی دچن، ده‌ردکه‌ڤیت ئاگرێ شڤانێن دەڤەرا مچۆلیا. حەمید و موسای ئەو ناسدکرن. ئەو شڤان وان ئاگەهداردکەن کو حکومه‌تا ئیراقێ یا دەست ب وێرانکرنا گوندێن وان کری و خه‌لکێ وان ژی رادگوهێزنه ده‌ڤه‌رێن بن کۆنترۆلا خوه، پەرەخێ ژی ئێك ژ وان گوندایە. عیسا بڕێیا وان شڤانا دزانیت کو گوندێ وان ژی یێ هاتیە وێرانکرن و سۆتن.
ئه‌و نه‌چاردبن به‌رێ خوه بده‌نه گوندێ باجوایێ، کو گوندەکێ کرستیانایه. لێ ئەو گوندی ژی هاتبوو چوولکرن و وێرانکرن. ئەو ل گوندی قازانکەکێ دبینن، پشتی هینگێ هندەك ئاری و هندەك ماشا د ناڤا مالێن خەلکی دا پەیدا دکەن و دگەل خوە دبەن و خوە ددەنه چییای. ئەو ل چوولی بزنەکا ڤەقەتیای ژی دبینن، ئەو وێ بزنێ ڤەدکوژن و گۆشتێ وێ دکەلینن و دخۆن.
دووەم چالاکیا لەشکەری لگه‌ل مه‌فره‌زا نوو، قازانا پارا بوو نه یا خوارنێ
عیسا دگەل هەڤالێن خوە یێن مەفرەزەیا حەمید شه‌ریفی سەردکەڤنە پەرەخێ و بەرەڤ ستەڤلانێ و جیمێ و شه‌ڕانشێ دچن.
ئەو ڕۆژا 18/8/1976 ل ناڤبەرا پەرەخێ و جیمێ ل سه‌ر جادێ بۆسەیەکێ ددانن. پیکاپەك ژ ڕەخێ بهێرێ ڤە بەرەف ئالیێ وان ڤە دهێت. 9 سەربازێن چەکدار یێن تێدا. دەمێ پیکاب دگەهیتە بەر مەودایێ چەکێ پێشمەرگەی، هەمی پێکڤە ئاگری لێ دبارینن و هەر 9 سەربازان دکوژن. دوو ژ وان کوشتیان پلا ئێکی نه‌قیب و یێ دی ژی ملازم بوو. زێدەباری حەمید شه‌ریف و عیسای، عەبدوللا ساڵح، هەردوو برایێن حەمیدی، تەمەر و موسا، هەروەسا کازم و محەمەد د ڤێ چالاکیێ دا پشکدارن.
عیسا، کازم، عەبدوللا ساڵح و موسا دچنه د پیکاپێ دا، ئەو 2 دەمانجێن تەکارۆف و ٨ کلاشینکۆفان ڕادکەن.
قازانەكا مەزن د پیکابێ دا بوو، هەر چەندە عیسا دەرێ قازانێ ژی ل سەر رادکەت و دبینیت کو 2 تەلیسێن تژی د قازانێ دانە، لێ ئەو هزردکەت سەمۆنە نە، دیسا دەرێ قازانێ ددانیتە سەرڤە و پشتی چەکێن خوە ڕاکرین، حەمید شه‌ریف ژی گازی وان دکەت، دا زوی خوە ژ جهێ شه‌ڕی ڤەکێشن، بەری هێزێن دوژمنی بگەهنه وێرێ.
پشتی هینگێ پێزانین دگەهنه وان کو ئەو هەردوو تەلیسێن د قازانێ دا، هه‌موو پاره بوون و مووچەیێن لیوایا لەشکەری بوون.
هێزێن پێشمەرگەی پشتی ڤێ چالاکیێ دچنه مارسیسێ و رۆژا پاشتر دچنە دەف هه‌ڤالێن سەرکردایەتیێ ل زۆمێن قوشیریا. ئەو سەرکردایەتێ ل سەر تاوانێن ڕژێما ئیراقێ ئاگەهداردکەن، کو وان ده‌ست ب وێرانکرنا گوندان و ده‌ربه‌ده‌رکرنا خه‌لکی کریە و ئێدی پێشمەرگەی چ ژێدەرێن ژیانێ و جهێن حەواندنێ نەماینە. لۆما ئێدی ب زەحمەتە ئەو بێی هاریکاریا خەلکی بشێن چالاکیێن لەشکەری ئەنجامبدەن. جەوهەر نامق و کەریم شەنگالی ژی دبێژنە وان: دڤێت شوڕش هه‌موو ئاسته‌نگ و پیلانێن دوژمنی ژناڤببه‌ت و پێدڤیە پێشمه‌رگه خوە دگەل کاودانێن نوو بگونجینن. ژ نوکه و وێڤە ئازۆقەی و کەل وپەلێن پێدڤی دگەل خوە ببەنە هشاران و د کون و شکەفتێن دەڤەرێ دا ڤەشێرن و پشتبەستنێ ل سەر خوە بکەن.
هه‌روه‌سا جەوهەر نامق ژبۆ کڕینا ئازۆقەی و کەل و پەلێن پێدڤی هندەك پارا ددەتە حەمید شه‌ریف. حەمید شه‌ریف و هەڤالێن خوە دچنە نیره‌هێ، ئەو هندەك نیسك، برنج، ئار، شەکر و چا، روون و هندەك بەتەنیا دکڕن و دگەل خوە دبەنە گەلیێ پسئاغا و د هندەك شکەفت وکونێن وان گەلی و نهالا دا ڤەدشێرن.
ژ چیا بۆ ده‌شتێ
ئێدی پشتی دوژمنی گوندێن سنووری وێرانکرین، مه ژی د دووڤ خه‌لکێ خوه دا، خوه به‌ردا ده‌شتێ. پشتی ئه‌م ژ سه‌رکردایه‌تیێ زڤڕین مه درێژیێ ب گەڕا خوە دا و ئه‌م بەرەف دەشتێ ڤە چووین بۆ گوندك و جەلالا. پاشی دچینە مالا ئەمینێ حەجی مستۆی ل دەحلکی. پشتی هینگێ بەردەوامیێ ب گەرا خوە ددەین و دچینە گوندێ سۆرینکێ ل دەڤەرا قەسرۆکێ.
ل وێرێ مه بۆسەیەکێ ل پێشیا 2 سەربازان دانا و هه‌ردوو هاتنه کوشتن و چه‌کێن وان مه ڕاکرن و ئه‌م چووینه گه‌لیێ پساغا. ل وێرێ مه بڕیارێ دا کو ل گەلیێ قەسرۆکێ چالاکیەکێ ئەنجامبدەین. ژ بۆ هندێ ژی دچینه پشتا باره‌گایێ لیوا قەسرۆکی و ژ وێرێ دچینه دووڕیانا مێرگەشیشێ و شیشێ. ژ هەژی گۆتنێ یە کو هەژمارا پێشمەرگێن مەفرەزەیا مه ژ 15-20 پێشمەرگانە، زوهێر بامەرنی ژی ڤێ گەرێ دگەل مه بوو.
عیسا دبێژیت کو: ئه‌و بۆسه‌یا خوه ل جهه‌کی ئاسێ ددانن و دوو تۆمبێلێن زیلێن تژی سەرباز ژ شیشێ ڤە تێن دا بچنە لیوا قەسرۆکێ. پێشمەرگە د چەپەکا ئاسێ دا ل هنداڤی جادێ، دکەڤنە د حالەتێ ئامادەباشیێ دا، سەرێ جادێ تەحتە و بنێ جادێ ژی نهالەکا کوورە، پێش و پاشێن جادێ ژی دگرتینە. دەمێ زیل دگه‌هنه نێزیکی هێزێن پێشمەرگەی، هەمی پێشمەرگە پێکڤە دەسترێژیێ لێ دکەن، بێی کو دوژمن بگه‌هیت ئێک فیشەك د ڕوویێ پێشمەرگەی دا بتەقینیت. هێزا پێشمەرگەی د ڤێ چالاکیێ دا نێزیکی 40 سەربازێن دوژمنی دکوژن.
عیسا دبێژیت: ئەو هەردوو پێشمەرگێن زێرەڤان، وەکو پێدڤی ب ئەرکێ خوە ڕانابن، ئەو ژبۆ پاراستنا گیانێ خوە ددەنه بەر بەرەکی، لۆما ئەو دەڤەرێ نابینن.
ده‌مه‌کی ئه‌م هند دبینین کو هێزه‌کا دوژمنی ژ باره‌گایێ لیوا قه‌سرۆکێ گه‌هه‌شته سه‌ر سه‌رێ مه. لۆما ئه‌م ئێدی نه‌گه‌هه‌شتین چه‌کێ سه‌ر که‌له‌خێن دوژمنی ڕاکه‌ین و مه خوه پاشڤه کێشا.
ئەگەر ئەڤ هێزە زوی هاتبا دیتن، دا پێشمەرگە گەهن چەکێ وان سەربازێن د هەردوو زیلان دا راکەن. پێشمەرگە ژبۆ پاراستنا گیانێ خوە بڕیارا خوەڤەکێشانێ ددەن بێی کو هیچ دەستکەفتیەکی راکەن. ئەڤ چالاکیە ل مه‌ها 8/1976 هاتە ئەنجامدان.
عیسا دگەل هەڤالێن خوە یێن مەفرەزێ ڤەدگەرنه گەلیێ پسئاغا، ل ناڤبەرا مارسیسێ و ئەلانشێ بێهنا خوە ددەن و پشتی هینگێ دچنە سەرکردایەتیێ ل ناڤبەرا بێرمانێ و کۆماتەی.
به‌رپرسێ پێشمه‌رگه‌ی بریندار دبیت
پێشمەرگێن مەفرەزەیا حەمید شه‌ریف دەست بگەڕەکا دی بۆ دەڤەرێ دکەن، محەمەد موسا، حەجیێ برایێ وی، یوسف عەلی و حسۆیێ حەمایلێ ژی دگەهنه وان. ئەو دچنە دەشتەتەخێ. ل ناڤبەرا دەشتەتخێ و بەهنوینەی مینەك دبن پیێن وان دا دپەقیت، حەمید شه‌ریف، یوسف عەلی و یوسف دەحلکی برینداردبن. ئەو برینداران ل ئاڤا هیزلی دەربازدکەن و دبەنە گوندێ جلبیا یێ باکوورێ کوردستانی. پاشی وان برینداران ب ڕێیا مەحمود گەرگەری و عەبدولرەحمان گوندکی بۆ چارەسەریێ دهنێرنه سوریێ دختۆری.
هاتنا شه‌هید حه‌مید حه‌فزلا بۆ کوردستانێ
د ڤان هەیامان دا شەهید حەمید حەفزوللا، دگەل دوو برایێن عیسای ژ ئیرانێ هاتنە کوردستانێ. شەهید حەمید حەفزوللا داخوازێ ژ جه‌وهه‌ر نامق دکەت داکو عیسای بدەتە دگەل مەفرەزا وی، لێ جه‌وهه‌ر نامق داخوازایا وی رەتدکەت. ژ بەر کو بەرپرسێ مەفرەزەیا پێشمەرگەی حەمید شه‌ریف بریندارە، پێشمەرگێ وێ مەفرەزێ ژی ل وان گوندێن دەڤەرێ بەلاڤدبن. ئەو نێزیکی مه‌هەکێ ل وان گوندا دمینن.
به‌رپرسێن نوو
ده‌مه‌کی عبدولرەحمان ساڵح، مەجید رزگاری و دکتۆر کەمال کەرکووکی ژ سوریێ دگه‌هنه سه‌رکردایه‌تیێ ل کۆماته‌ی. سەرکردایەتی داخوازێ ژ موسا شه‌ریفی دکەت کو دگەل عەبدولرەحمان ساڵح بچیتە دەڤەرا بەرواری بالا. موسا شه‌ریف، عیسای ژی دگەل خوە دبەت و ئه‌و دگه‌ل شه‌هید عبدالرحمن سالح دچن.
ئێدی ل ساڵا 1977 موسا شه‌ریف بەرپرسیاریا لەشکەری یا مەفرەزێ وەردگریت و عەبدولرەحمان ساڵح ژی دبیتە بەرپرسێ سیاسیێ مەفرەزێ. سەرکردایەتی ژی جەوزەل گەرەگوهی، عەبدوللایێ حەلێ ڕێوانی، سەید نوری چه‌مسه‌یدی و قەهار ژی دگەل وان دهنێریت و ئه‌و ده‌ست ب گه‌ڕه‌کا نوو دکه‌ن بۆ ده‌ڤه‌را به‌رواری باڵا. ئەو دچنە گوندێ چەلکێ و ل مالا سەید محەمەدێ برایێ ئەحمەد چەلکی دبنە مێڤان، رۆژا پاشتر دچنە بەر رووبارێ نهنهکی، پاشی دچنه گوندێ بازێ. دڤێ گەڕێ دا جەوزەل گەرەگەهی ڕێبەریێ بۆ وان دکەت، چونکە ئەو ل وێ دەڤەرێ شەهرەزایە.
ئەو درێژیێ ب گەڕا خوە ددەن و دچنە کانیبەلاڤێ، ل وێرێ غازی زێباری، ئەبو عنتەر، محۆ گەودا، ئۆسمان قاسم، محەمەد میرزا و سلێمان بەندی دبینن. غازی و ئەبو عنتەر، سلێمان بەندی ژی ددەنە دگەل مەفرەزا موسا شه‌ریف و عەبدولرەحمان ساڵح و داخوازێ ژ وان دکەن کو گەڕا خوە ببەنە دەڤەرا سندیا. ئه‌و به‌رێ خوه دده‌نه وێ ده‌ڤه‌رێ. ل ناڤبەرا کەرپتێ و باگولاتکێ سلێمان بەندی وان دهێلیت. وه‌کی عیسا دبێژیت؛ ئه‌گه‌رێ چوونا سلێمان به‌ندی ئه‌و دسپلین و بێنفرەهی و تەحەملا وان کاودانێن سەخت و دژوار بوو، لۆما سلێمان بەندی د خوەڕا نەدیت دریژیێ دگەل وان بدەت.
عیسا دگەل هەڤالێن خوەیێن پێشمەرگە کو هەژمارا وان 9-10 پێشمەرگانە، بەردەوامیێ ب گەڕا خوە ددەن. کادرەکێ پارتیا کۆمونیستا ئیراقی ژی دگەل وان دایە. ئەو وی کادری ل گۆڤکێ ڕاده‌ستی مالا حەجی ئیبراهیم دکەن.
مەفرەزا پێشمەرگەی دچیتە کەرپتێ، پاشی دچیتە گوندێ زێوکێ ب رەخ بۆسەلێ ڤە. پشتی هینگێ ئەو د باکوورێ بۆسەلێ و بێرسفێ ڕا دچنە سێدارکا، پاشی ل پشتا نۆردینا خوە هشارددەن و رۆژا پاشتر دچنە مالا ئەمینێ حەجی مستەفای ل گوندك و جەلالا. ئەمین پێشمەرگێ شۆڕشا ئەیلوولێ بوو و کەسەکێ جهێ باوەریێ بوو. عەبدولرەحمان ساڵح پۆستەکێ شۆڕشێ ڕاده‌ستی ئەمینی دکەت و دبێژیتە وی کو ئەو دێ چنە چیایێ کێڕەی و دێ رۆژا پاشتر ڤەگەڕن دا بەرسڤا پۆستێ خوە وه‌رگرین.
مەفرەزه دچیته کێڕەی. ڕه‌بیه‌کا دوژمنی ل پشتا په‌ره‌خێ هه‌بوو. دناڤبه‌را باره‌گایێ سریه‌کێ و ڕه‌بیه‌کا دی دا بوو. ئه‌و بڕیارێ دده‌ن کو هێرشی وێ ڕه‌بیێ بکه‌ن.
عیسا ئەحمەد شەمۆ د ڤێ دیدارێ دا دبێژیت: عەبدولرەحمان ساڵح جارائێکی بوو دگەل مەفرەزەکا چەکدار یا پێشمەرگەی بکەڤیتە د کوردستانێ دا. وی دڤیا ڤێ دەرفەتێ ب کاربینیت و چالاکیه‌کا له‌شکه‌ری ئه‌نجامبده‌ت. ئەو ل ئێڤاری ل ئاڤێ و جادێ دەربازدبن و دچنە ناڤبەرا دەشتەتەخێ و قەسرۆکێ دا، سەید نوری و عەبدوللا رێوانی (عەبدلایێ حەلێ) ژی دگەل وان دانە.
موسا شەریف، عەبدولرەحمان ساڵح و عیسا دچنە چاڤنێریێ، پشتی ئەو ڤەدگەڕن، پێشمەرگەی ل گۆرەی پلانا شه‌ڕی، ل جهێن ستراتژیك بەلاڤدکەن. ژ هەژی گۆتنێ یە کو ئەڤە ئێکەم جارە ئاربیجیەکا ژمارە 2 کەتیە د دەستێ پێشمەرگەی دا. عیسا دچیت دا پێشمەرگەی ببەتە جهێ شه‌ڕی، برایەکێ خوە و جه‌هوه‌رێ برایێ عەزۆ عەزۆ و پێشمەرگەکێ دی دگەل چەکێ بڕنۆیا د گەلی دا دهێلن ، ژبۆ مژوولکرنا بارەگایێ سریێ و رەبیا دی و پێشمەرگێن دی ژی دگەل خوە دبەت. عیسا و موسا پێشمەرگەی بەلاڤدکەن و دداننه جهێن وان.
ل دەستپێکێ عیسا دوو گوللێن ئاربیجییێ بەرددەتە ڕه‌بیێ، یا ئێکێ دسەرڕادچیت و یا دووێ ب ڕه‌بیێ دکەڤیت. پێشمەرگە چاڤەرێی فەرمانا هێرشێ نە. د وان گاڤادا یوسف دبێژیتە عیسای کو هەڤالێن وان بڕیارا خوەڤەکێشانێ یا دای و یێن دزڤرن.
مه‌یدان تژی دبیت ژ شه‌هید و برینداران
عەبدولرەحمان ساڵح، موسا شه‌ریف و هەڤالێن وان، د وێ ڕێیا کو وان پێشوەخت ژبۆ خوەڤەکێشانێ دەستنیشانکری نازڤرن، بەلکو ئەو ڕێیەکا کورتتر دگرن و دکەڤنه ناڤ توڕه‌کا مینان و سێ مین ب وان ڤە دپەقن.
پشتی دەنگێ پەقینا مینان هاتی، بارەگایێ سریێ و هەردوو رەبیا ئاراستەیێ ئاگرێ چەکێ خوە ددەنە وێ سەمتا مین لێ پەقین. گوللەبارانا دوژمنی ل سەر وان نیڤ دەمژمێرێ ڤەدکێشیت.
عیسا ل گۆرەی پلانا پێش وەخت د دریا خوەڤەکێشانێ ڕا دزڤریت، ئەو بڕیڤە سەید بەهائەدین دبینیت، لێ ئەو نزانیت کا چ چێبوویە، پاشی یاقۆبێ بلکی دبینیت و پسیارا موسای دکەت، یاقوب رێیا موسا تێدا چووی نیشا عیسای ددەت، عیسا گازی موسای دکەت. موسا ب دەنگەکێ دامایی بەرسڤا وی ددەت و جهێ خوە نیشا وی ددەت.
عیسا دچیتە دەف موسای، دبینیت کو سەچمەکا ب لاما وی کەتی، لێ ژ رەخێ دی دەرنەکەتیە. عیسا داخوازێ ژ یاقوبی دکەت دا موسای ببەتە سەر ڕێیا خوەڤەکێشانێ، پاشی رەشید دبینیت، ئەو ژی بریندارە، یوسف عەلی ژی بریندارە. عیسا وان برینداران بۆ ڕێیا خوەڤەکێشانێ دهنێریت.
سەید نوری و عەبدوللا ڕێوانی ژی خوە ژ جهێ شەڕی ڤەکێشاینە. کەس چ ژ عەبدولرەحمان ساڵح نزانیت. حەسەن بۆسەڵی و ساڵم کۆچەر ژی دگەل عەبدولرەحمان ساڵح دیارنینن.
عیسا ئەحمەد شەمۆ، سەید نوری چەمسەیدی و عەبدوللا رێوانی دگەل خوە دبەت و قەستا جهێ مینا دکەن دا تشتەکی ژ چارەنڤێسێ هەڤالێن خوە بزانن. ئەو ل دەستپێکێ ب سەر جەنازێ حەسەن بلکی هەلدبن و دبینن و کو ئەو یێ شەهیدبووی، پاشی عەبدولرەحمان ساڵح دبینن، ئەو ژی بگرانی یێ بریندارە، ساڵم ژی بریندارە، حەسەنی ژی ل پشتا تەراشەکێ دبینن، ئەو ژی بریندارە.
حەسەن، ساڵم، یوسف، موسا و عەبدولرەحمان بریندارن و حەسەن بلکی ژی شەهیدبوویە. بەرپرسێ لەشکەری و یێ سیاسی هەردوو بریندارن، ئێدی پەرپرسیاری دکەڤیتە ستۆیێ عیسای.
عیسا و هەڤالێن خوە نەشێن بریندارا و چەکێ وان ڕزگار بکه‌ن
عیسا، سەید نوری و عەبدوللا ڕێوانی و 3 برایێن عیسای، بریندارا ڕادکەن و دچن. پشتی 6 دەمژمێران ژ نوو ئه‌و دگەهنە ڕەخێ پەرەخێ.
ژ بەرکو ئەو نەشێن برینداران و چەکێ وان دگەل خوە ببەن، عیسا پێشنیاردکەت کو عەبدولرەحمان ساڵح و 2 بریندارێن دی کو برینێن وان دگران بوون ل جهەکی بهێلن و چەکێ وان ببەن و بچن دا ڕۆژا پاشتر هاریکاریێ بینن و بهێن وان ژی ببەن.
بەری عیسا و هەڤالێن خوه بڕێبکەڤن، عەبدولرەحمان ساڵح ب دلەکێ تژی کەسەر دبێژیتە عیسای: پۆستەکێ دبەریکا من دا، بینەدەر و دگەل خوە ببە، ئەگەر هاتوو ئەز کەتمه دەستێ دوژمنی ژی، دا نهێنیێن شۆڕشێ ئاشکرانەبن. عیسا ژی وی پۆستی ژ بەریکا عەبدولرەحمان ساڵحی دئینیتەدەر. عیسا دبینیت کو گڕکا ل عەبدولرەحمانی و وەکی شڤا دئاڤێ دا یێ دلەرزیت، عیسا چاکیتێ خوە ژ بەر خوە دکەت و دهاڤێتە سەر وی و خاترا خوە ژێ دخوازیت و دگەل هەڤالێن خوە یێن دی ددەتە ڕێ. دگه‌ل ڕۆن بوونا سپێدێ ئه‌و دگەهنە ناڤبەرا پەرەخێ و باجوایێ.
عیسا ل وێرێ دبێژیتە جه‌وهه‌ری و سەید بەهائەدینی، بلەز خوە بگەهیننه ئالۆشێ و 4 دەوارا دگەل خوە بینن و زوو بزڤڕن. ئەم ژی دێ ل ڤان دەرا خوە هشارده‌ین هەتا ل مە دبیتە شەف، پاشی دێ دووڤ هه‌رسێ بریندارێن خوه دا چین، ئەگەر ساخ مابن دا دگەل خوە بینین.
پشتی کو دبیته شه‌ڤ عیسا و سەید نوری و عەبدوللا د دووڤ بریندارا دا دچن، عیسا ب بەری هەڤالێن خوە دکەڤیت، دا کو ئەگەر بۆسەیەکا دوژمنی ژی د رێ دا هه‌بیت ئەو بتنێ بکەڤیتێ. ئه‌و بەری هەڤالێن خوە دگەهیتتە جهێ عەبدولرەحمان ساڵح لێ هێلاین، لێ بتنێ چاکیتێ وی ل وێرێ مابوو.
عیسا چاکیتێ خوە ڕادکەت و ته‌ماشە دکەت، دبینیت کو چاکیتێ وی ژبەر گوللا و سەچما یێ کونکون بووی. ئێدی ئه‌و دزانیت کو دوژمنی عبدالرحمن سالح یێ گولله‌بارانکری و پاشی ته‌رمێ وی ژی یێ بری. پشتی هینگێ ئه‌و دچنە جهێ کو ته‌رمێ حەسەن بلکی لێ هێلای، لێ ته‌رمێ وی ژی ل وێرێ نه‌مابوو. شوونا پۆستالێن سەربازێن دوژمنی ل وێرێ ددیارن، لۆما ئه‌و دزانن کو دوژمنی هەرسێ بریندار یێن شەهیدکرین و جەنازەیێن وان و لگه‌ل یێ شه‌هید حه‌سه‌نی ژی یێن برین.
هەژمارا شەهیدێن پێشمەرگەی د ڤێ چالاکیێ دا دبنە 4 شه‌هید کو ئەو ژی: عەبدولرەحمان ساڵح، حەسەن بۆسەلی، حەسەن بلکی و ساڵح کۆچەر بوون، کو مخابن ته‌رمێن هه‌میا دوژمنی برن. دیسان 4 پێشمه‌رگێن دی بریندار دبن، کو ئەو ژی: یوسف، رەشید، موسا شه‌ریف و بەهائەدین بوون.
پشتی عیسا و هەڤالێن خوە ژ هەڤالێن خوە بێهیڤی دبن، ئه‌و دچنە گوندێ نیره‌هێ، ل ده‌ڤه‌را گۆییان. ل وێرێ ئۆسمان قاسم و سەید عەزۆ ژ بێجهێ ل تانا وان هاتینە وێری.
هه‌ڤالێن وان ل هه‌وارا وان تێن لێ ئه‌و ژی دکه‌ڤنه توڕا مینان
حەمید شه‌ریف ل گوندێ بلکا بوو، خەبەر دگەهیتە وی، کو هه‌ڤالێن وان هنده‌کێن شه‌هید بووین و هنده‌ک ژ دبریندارن و ئێک ژ برینداران ژی موسایێ برایێ ویه. ئه‌و و برایێن خوه و هنده‌ک ژ خه‌لکێ گوندێ بلکا ڕادبن دا کو د هه‌وارا شه‌هید و برینداران بچن. عیسا و هەڤالێن خوە ژی ل کاودینێ چاڤەڕێی هاتنا حەمید شه‌ریفی وان دکەن.
د دەمەکی دا نووچه دگەهیتە عیسای و هه‌ڤالێن وی، کو حەمید و برایێن خوە ژی کەتینە ناڤ توڕه‌کا مینان و حەمید و برایێن وی سەلمان و تەمەر و شه‌ریف، دگەل کەسەکی خه‌لکێ گوندێ بلکا، هه‌رپێنج برینداربووینە. ژ بەر کو برینێن وی هه‌ڤالێ خه‌لکێ بلکا د گرانبوون، هەر زوو وی دهنێرنه بلکا. حەمید، تەمەر، شه‌ریف و سەلمان ژی ب برینداری ڤە خوە دگەهیننە کاودینا. پاشی عیسا و هەڤالێن خوە ژ ترسێن هاتنا هێرشا دوژمنی، نەچاردبن کو بریندارێن خوە ببەنە گوندێ زراڤکێ یێ ده‌ڤه‌را گۆییان.
رۆژا پاشتر گەلک کەس ل هه‌وارا وان تێن و هەردوو جوینێن برینداران ژی بڕێکا هه‌ڤالێن ڕێکخستنێن باکوورێ کوردستانێ دبەنە باژێرێن باتمان و ئامه‌دێ بۆ چاره‌سه‌ریێ.عیسا و هەڤالێن خوە یێن دی ژی دچنە نیره‌هێ و پاشی دچنە کۆماتەی دەف سەرکردایەتیێ.
عیسا ل کۆماتەی جه‌وهه‌ر نامق دبینیت، جه‌وهه‌ر ل سەر هێلانا برینداران خوە گەلەك ژ عیسای تۆڕە دکەت و گەفێن کوشتنێ و دەرکرنێ ل وی دکەت و دبێژیتێ: بتنێ تۆ پێشمەرگەیه‌کێ قەهرەمان نەبای دا نوکە تە گوللەبارانکەم. سەید بەهائەدین، سەید نوری و عەبدوللایێ حەلێ ژی بزاڤێ دکه‌ن کو جه‌وهه‌ری ئارام بکەن و ڕەوشا ئەو کەتینه تێدا بۆ وی رۆن و زەلالبکەن، لێ جه‌وهه‌ر قایل نابیت. جه‌وهه‌ر نامق ل سەر ڤێ بێخەمیێ عیسای سزادده‌ت و 3 مه‌ها وی سڕ (تجمید) دکەت.
شەڕێ هەکاریێ
ده‌م ده‌ستپێکا مه‌ها خه‌زیرانا 1978 بوو. هەر چەندە دەمێ سڕکرنا عیسا ئەحمەد شەمۆی هێشتا بدوماهی نەهاتبوو ده‌مێ ڤی شه‌ڕی دناڤبه‌را پارتی و ئێکه‌تیێ دا ده‌ستپێکری، لێ دەما وی زانی کو هێزەکا مەزن یا ئێکەتیێ هاتیە دەڤەرا هەکاریێ بۆ سه‌ر هێز و باره‌گایێن پیشمه‌رگێ پارتی و شه‌ڕ و پێکدادان د ناڤبەرا وان و پێشمەرگێن پارتی دا چیبوویە، عیسا دەملدەست یوسف عەلی و برایەکێ خوە دگەل خوە دبەت و دچیتە بارەگایێ هەرێما ئێك ل کۆماتەی، سەید حەمید ل وێرێ بوو. عیسا ل وێرێ دزانیت کو جه‌وهه‌ر نامق ژی یێ به‌ره‌ڤ ده‌ڤه‌را شه‌ڕی ڤه چوووی.
عیسا و هەڤالێن خوە دچنە گوندێ ئارۆشی، و د ڕێیا گەلیێ تیارێ ڕا بزاڤێ دکه‌ن کو زوو خوە بگەهیننە جه‌وهه‌ر نامقی. ئەو دچن و وی ل گوندێ ڕۆندکێ دبینن.
پاشی ئەو لگه‌ل جه‌وهه‌ری دچنه گەلیێ تیارێ و ل وێرێ ماجد بەگێ چه‌لی دبینن. ل وێرێ عەلۆ دەشتانی ژی دگەهیتە وان. هه‌ر ل وێرێ ژی نووچه‌یێ دیلکرنا عەلی عەسکەری دگەهیتە وان.
پشتی هینگێ د. خالد، حسێن بابە شێخ و سوولاقە و 130 چەکدارێن ئێکەتیێ ژ لایێ ژیرکی و مام خوڕا و سێرتیا ڤە دهێنە دیلکرن. 30 کەس ژ وان خەلکێ دەڤەرێن میرا و هەسنان بوون. مەلا یەحیا، عبدالکریم، مەلا سەدیق بەنستانی و محەمەد گۆیی دگەل وان دیلا بوون. وان 30 کەسێن خەلکێ دەڤەرا بەهدینان ڕاده‌ستی عیسای و هه‌ڤالێن وی دکه‌ن. ئەو 100 ێن دی ژی ڕاده‌ستی مستەفا نێروەیی و عەریف یاسین دکه‌ن. عیسا وان دیلا دبەتە ناڤ گەودا و مام خوڕا و ل وێرێ وان ڕاده‌ستی حەمید خواستی دکەت. مخابن سوولاقە ل وێرێ ب دەستێ هندەك کەسا دهێتە کوشتن. عیسا نەڕازیبوونا خوە ل سەر کوشتنا سوولاقەی نیشاددەت، چونکی وەکو عیسا دبێژیت؛ ئەو کرستیانه‌کێ ده‌ڤه‌را زاخۆ بوو و دهەمان دەم دا بریندار ژی بوو. ل سەر هەلویستێ عیسای، راپۆرتەك بۆ جه‌وهه‌ر نامق دهێتە هنارتن. جه‌وهه‌ر نامق ژی خوە گەلەك ژ عیسای تۆڕەدکەت و دبێژیتە وی: تۆ چەوا بەڕەڤانیێ ژ دوژمنی دکەی؟ جه‌وهه‌ر ب وێ چەندێ ڕاناوەستیت، بەلکو وه‌ک سزا بڕیارێ دده‌ت کو عیسای دگەل دکتۆر کەمال ڤڕێکه‌ته دەڤەرا سۆران. هینگێ ئه‌و ده‌ڤه‌ر بۆ پێشمه‌رگێن پارتی وه‌کی دۆزه‌خه‌کێ بوو. چونکی ئه‌و ده‌ڤه‌ر ل بن ده‌سه‌ڵاتا ئێکه‌تیێ بوو. لۆما دڤیا ته شه‌ڕێ ئێکه‌تیێ و حکومه‌تا ئیراقێ هه‌ردوویان کربا و خوه ژ هێرشێن هه‌ردوویان ژی پاراستبا.
پاشی جه‌وهه‌ر ژ وێ بڕیارێ تێته خوارێ و عیسای ڕادسپێریت کو گرۆپه‌کێ پێشمه‌رگێن مه‌فره‌زا محه‌مه‌د خالد بۆسه‌لی بگه‌هینیته گه‌لیێ گۆسته‌ی، ل سێکۆچا سنووریا باکوور-باشوور و ڕۆژهه‌لات.
ئەو گرۆپێ پێشمه‌رگه‌ی پێکدهات ژ هەژمارەکا گەنجێن گوندێ تروانش. ژ وان ژی؛ نەوفەل عەلی تروانشی، محەمەد سەلیم قاسم تروانشی، ئەسعەد حەجی محەمەد سەلیم تروانشی، سەربەست عومەر تروانشی، سەبری ئەحمەد قاسم تروانشی، شەهید مجید حسێن تروانشی و بەدەل عەبدولرزاق هەلوەیی….هتد.
ده‌م زستانا ساڵا 1978 یه و وی ساڵی ژی ل وان چیا گه‌له‌ک به‌فرا که‌فتی. پشتی عیسا و هەڤالێن خوە دگەهنە وێرێ، ئه‌و ژ بەر نەبوونا جهی، ب فەرمانا سامی عەبدولرەحمان سێ خانیان ئاڤادکەن. هەر خانیەك بۆ مەفرەزەیه‌کێ. ئێک بۆ مەفرەزا سامی و ئێک ژی بۆ مەفەزا عیسای و خانیێ سیێ ژی بۆ مەفرەزا عومەر حسێنی.
-پشکا سیێ و یا دوماهیێ چاڤه‌ڕێی ڕوودانێن بالکێش و گرنگ بن-
