توفیق ئه‌بوزێد بلبێسی پێشـــمه‌رگه و خــه‌بــاتکـــه‌ره‌ک ژ باکـــوورێ کـــوردســتــانــێ
سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێنتکرنا دیرووکا شۆڕشێ، د بەردەوامیا بزاڤ و چالاکیێن خوە دا ل رێکەفتی 23/2/2024 دبیتە مێڤانێ پێشمەرگێ دێرین توفیق ئه‌بوزێد عه‌لی بلبێسی و دیدارەکێ دگەل وی سازدکەت و دیرووکا خەباتا وی مینا بەلگەنامەیەکا گرنگ تۆماردکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
توفیق ئه‌بوزێد عه‌لی بلبێسی، ل ساڵا 1961ێ ل گوندێ بلبێسێ یێ سه‌ر ب قه‌زا ئه‌لكی (بێشه‌بابێ) ل پارێزگەھا شەرنەخا باكوورێ كوردستانێ هاتیه سه‌ر دونیایێ. ل ده‌ستپێكێ ئه‌و ل جوله‌مێرگێ چوویه خواندنگه‌هێ و ده‌ست ب خواندنا خوه کریه و پاشی ژی ل ئامه‌د، ب پلا ھەرە باش، ئاماده‌یی بدوماهی ئینایه. ئێكەمێ پشكا زانستی بوو ل سەر ئاستێ پارێزگەھێ ل ئامادەیی یا عسمەت ئینۆنۆ ل ساڵا 1979-1980. پاشی ل كولیژا پزیشكی ل زانکۆیا كۆماری ل قوبرسێ هاته وه‌رگرتن. لێ ژ به‌ر کو کوده‌تایا له‌شکه‌ری ل ساڵا 1980 بسه‌ردا هات و بڕیارا گرتنا وی ده‌رکه‌ت، لۆما ئه‌و نه‌شیا بچیته زانکۆیێ.
د ژیێ 16 ساڵیێ دا بوویه ئه‌ندامێ پارتی دیمۆکراتی کوردستان
توفیق دبێژیت: ده‌مێ ل ساڵا 1961 شوڕشا ئه‌یلولێ ده‌ستپێکری، هنده‌ک که‌س ژ ده‌ڤه‌را مه گه‌هشتنه شۆرشێ و بوونه پێشمه‌رگه، وه‌كو عەلی حەجی عەلی، شێخموس كەرەڤان، حەسەن عوسمان، یوسف محەمەد، جەمیل یوسف و ھتد..
ل ساڵا 1977 ده‌مێ کو هێشتا توفیق خوانده‌کار بوو، ئه‌و بڕێکا هاشم ڕه‌مه‌زان ( ئه‌بو عنته‌ر) دبیته ئه‌ندامێ رێكخستنێن پارتی دیمۆكراتی كوردستان، کو وی ده‌می ئه‌بو عنته‌ر گه‌له‌ک شانه و ڕێکخراوێن ڕێکخستنێ ل ناڤ باکوورێ کوردستانێ چێکربوون. توڕێن وان ڕێکخستنان هه‌تا جوله‌مێرگێ و ئامه‌دێ ژی هاتبوونه ڕاچاندن. وی ده‌می رێكخراوا رۆناھی ل سەر دەستێ توفیق ئەبۆزێد و شەھید مەلا تەمەر پیرۆسی هاته دامه‌زراندن، كو یا گرێدای بوو ب رێكخستنا دەڤەرا فەڕاشینێ یا پارتی ڤه. رێكخراو بخوه ژی ڕاستەوخۆ گرێدای لقا ئێك بوو.
پشتی کۆنگرا نه‌هێ یا پارتی دیمۆکراتی کوردستان، توفیق دووباره په‌یوه‌ندیێ ب به‌رپرسێ نوو یێ لقا ئێک دکه‌ت ل کۆماته‌ی. ئه‌و ژی ڕێنمایان دده‌نه وی کو به‌رده‌وامیێ بده‌ته خواندنا خوه و ل سه‌ر کارێن خوه یێن ڕێکخستنێ ژی هه‌رێ به‌رده‌وام بیت. ئه‌و ژی وان ڕێنمایان بجی دئینیت و ل سه‌ر کار و خه‌باتا خوه به‌رده‌وام دبن. وی ده‌می چه‌پێن ترکا گه‌له‌ک بهێز بوون ل باکوورێ کوردستانێ و گه‌له‌ک کورد ژی دناڤ ڕێکخستنێن وان دا بوون. لۆما ل ئامه‌دێ توفیق و هه‌ڤالێن خوه ب دژواری دکه‌ڤنه بن گه‌ف و گڤاشتنێن وان ڕێکخستنان و گه‌له‌ک دژایه‌تیا وان تێته‌کرن، ژ به‌ر کو پارتی پارێزڤانا بنه‌مایێن نه‌ته‌وا کورد بوو و ئه‌و ژی ل دژی کوردایه‌تیێ بوون.
ده‌مێ ل ڕۆژا 12 ئه‌یلولا 1980 کوده‌تایا له‌شکه‌ری ل ترکی هاتیه‌کرن و له‌شکه‌ران ده‌ست دانایه سه‌ر ده‌سه‌ڵاتێ، گه‌له‌ك زه‌لام ژ دەڤەرا وان و ب تایبەت ژگوندێ وان هاتنه گرتن، کو خوانده‌کار ژی دناڤ دا بوون. ب تایبه‌ت ل وێ ده‌ڤه‌را وان ئه‌فسه‌ره‌کێ ترک ژی هاتبوو کوشتن، لۆما ئێکجار له‌شکه‌رێ ترکا زۆڵم و زۆریه‌کا دژوار ئێخسته سه‌ر گوندێ وان و ده‌ڤه‌رێ ب شێوەیەكێ گشتی. هنده‌ك ژ وان كه‌سان ژی هه‌تا ساڵا 1987 مانه د زیندانێ دا.
هه‌ڤالێ من ل بن ئه‌شکه‌نجا له‌شکه‌رێن ترکا شه‌هید بوو
توفیق دبێژیت: پارتی ل ساڵێن دوماهیا حه‌فتیان و ده‌ستپێكا هه‌شتیان، ل باكوورێ كوردستانێ هه‌تا راده‌یه‌كی یا ب هێز بوو و رێكخستنێن باش ژی هه‌بوون. به‌لێ ده‌مێ ل ساڵا 1983 هێرشا له‌شکه‌رێ ترکی هاتیه سه‌ر سنووری و‌باره‌گایێ لقا ئێک ژ كۆماته‌ی هاتیه ڤه‌گوهاستن بۆ زێوه ل سه‌ر ڕووبارێ زێی، ئێدی گه‌له‌ك ئاسته‌نگ بۆ كار و چالاکیێن ڕێکخستنێن پارتی یێن ناڤ باکوورێ کوردستانێ په‌یدابوون. توركیا ژی ده‌رگه‌هێ خوه ل سه‌ر باشوورێ کوردستانێ گرت و سنوور کۆنترۆل کر. ژ ڤێ ئه‌گه‌رێ ژی بۆ ده‌مێ سێ مه‌هان په‌یوه‌ندی دناڤبه‌را لقا ئێک و ڕێکخستنێن ناڤا باکوورێ کوردستانێ دا هاتنه بڕین.
توفیق به‌رده‌وام دکه‌ت و دبێژیت: پاشی پشتی وان سێ مه‌هێن ڤه‌قه‌تانێ جاره‌کا دی من و هه‌ڤالێ خوه یێ کادرێ ڕێکخستنێ مه‌لا ته‌مه‌ر محه‌مه‌د یوسف، مه په‌یوه‌ندی ب لقێ كر. کو هینگێ سه‌ید ساڵح و د. رزگار و حه‌بیب كه‌له‌ش ل وێرێ بوون. پشتی مه ڕه‌وشا ناڤخوه‌یی یا ڕێکخستنێن مه یێن باکوور بۆ وان شرۆڤه‌کری، ب ڕه‌زامه‌ندیا وان مه خوه ڤه‌گوهازته لژنا ئامێدیێ. ژ به‌ر کو ده‌ڤه‌رێن مه یێن باکوور د هه‌ڤسنوور بوون لگه‌ل سنوورێ لژنا ناڤبری.
وی ده‌می سه‌ید بۆرهان به‌رپرسێ لژنێ بوو و نێچیرڤان ئه‌حمه‌د ژی ئه‌ندامێ لژنێ بوو. پشتی ده‌مه‌کی مه هه‌ست کر کو مه بڕیاره‌کا شاشا دای، ژ به‌ر کو مه و لژنا ئامێدیێ پێک نه‌دکر و هنده‌ک تێکنه‌گه‌هشتن دناڤبه‌را مه و وان دا په‌یدابوون. ئێدی پشتی ڤێ چه‌ندێ ئه‌م نه‌چاربووین و مه بڕیاردا کو جاره‌كا دی ڤه‌گه‌ڕینه‌ڤه باكوورێ كوردستانێ. لێ ژ به‌ر کو ئه‌م ده‌مه‌کی ماینه ل باشوور و پاشی ڤهگهڕیاین، دبیت ژ به‌ر هندێ حکومه‌تا ترکی پێزانین ل سه‌ر مه وه‌رگرتبن. لۆما ژی ده‌ما ئه‌م ڤهگهڕیاین حکومه‌تا ترکی ئێکسه‌ر هه‌ڤالێ من مه‌لا ته‌مه‌ر و کۆمه‌کا دیا هه‌ڤالێن مه گرتن و برنه زیندان و ئه‌شکه‌نجه‌خانا بناڤوده‌نگا ئامه‌دێ.
مخابن مه‌لا ته‌مه‌ر بۆ ده‌مێ سێ ساڵان که‌فته بن ئه‌شکه‌نجه‌یه‌کا هۆڤانه و دوماهیێ ژی ب وێ ئه‌شکه‌نجێ هاته شه‌هیدکرن.
پشتی 12 رۆژان ژ ژیانا هه‌ڤژینیێ ئه‌ز چوومه شه‌ڕی
توفیق دبێژیت: ده‌مێ هه‌ڤالێ من هاتیه گرتن، ئه‌ز ژی نه‌چاربووم خوه ژ ده‌ستێ ترکا ڕزگاربکه‌م و بێمه‌ڤه باشوورێ کوردستانێ. ژ ئه‌گه‌رێ ڤێ چه‌ندێ ژی هه‌تا ساڵا 1986 کارێ مه یێ ڕێکخستنێ ل باکوور ڕاوه‌ستا و ده‌ستێ مه نه‌گه‌هه‌شته هه‌ڤالێن مه.
ئێدی ئه‌ز ل باشوور بوومه پێشمه‌رگه، ل ڕێکخراوا سه‌مه‌دار یا هێزا پشته‌ڤانیا (ئه‌سناد) لژنا ئامێدیێ. ل وێرێ، من لگه‌ل هه‌ڤالێن خوه یێن پێشمه‌رگه پشکداری د هه‌موو وان چالاکیێن پێشمه‌رگاتی دا کر، ئه‌وێن ل وێ ده‌ڤه‌رێ دهاتنه ئه‌نجامدان، وه‌کی: به‌رسینگرتنا هێرشێن دوژمنی بۆ سه‌ر گوندێن خشخاشا و گركا، داستانا سۆتكی و كانیماسێ. هه‌ر ل داستانا کانیماسێ توفیق و هه‌ڤالێن خوه، چه‌کێ خوه یێ گران بره (ناڤگرا) ل ناڤبه‌را هه‌ردوو گوندێن بێلیزانێ و بابیرێ و ل وێرێ هێزێن دوژمنی ل بێگۆڤا، بازیڤێ، چه‌قه‌لا و بریفکا تۆپباران دکرن.
توفیق دبێژیت: هیزا به‌رگری مللی ژی ڕۆله‌کێ به‌رچاڤ هه‌بوو د هاریکاریا پێشمه‌رگه‌ی دا، ب تایبه‌تی د وارێ لوژیستیک دا.
دیسان ئه‌و دبێژیت: ده‌مێ داستانا کانیماسێ ل شه‌ڤا 13-14/9/1987 هاتیه ئه‌نجامدان، ئه‌و 12 ڕۆژ بوو من شاهیا خوه کری و ژن ئینای. چونکی پشتی ئه‌ز هاتیمه باشوورێ کوردستانێ، ل ده‌ڤه‌را به‌رواری بالا، من ژنه‌ک خواست و شاهیا خوه کر. به‌لێ ل ده‌مێ شه‌ڕی من بووک هێلا ل مال و ئه‌ز چووم لگه‌ل هه‌ڤالێن خوه که‌فتمه د شه‌ڕی دا ل هه‌مبه‌ر دوژمنی.
چه‌ند ڕۆژه‌کا به‌ری داستانا کانیماسێ، دوژمنی هێرش کره سه‌ر گوندێ ئه‌ره‌دنا. ئه‌م ژی ل چیایێ مه‌تینا بسه‌رکه‌فتین و د هه‌وارا هه‌ڤالێن خوه چووین. لێ هه‌تا ئه‌م گه‌هه‌شتینه وێرێ ڕێکخراوا شرین یا لژنا ئامێدیێ به‌ری مه گه‌هه‌شتبوو مه‌یدانا شه‌ڕی و دوژمن شکاندبوو.
ئه‌نفالێن ڕه‌ش و له‌شکه‌ریا ترکا
ل رۆژا 28ی تەباخا 1988ێ مه ژی لگه‌ل بهزاران خه‌لکێ دی، مالێن خوه (ھەڤژین و كورێ خوه یێ ئێك مه‌هی) ل جادا بێگۆڤا-کانیماسێ ده‌ربازکرن و به‌ره‌ڤ سنوورێ باکوور ڤه برن. ل گوندێ كێستە برایێ من یێ بچویك ژ فەڕاشینێ د هه‌وارا من هاتبوو. من ھەڤژین و كورێ خوه ڕادەستی وی كرن و ئه‌ز پاشڤە زڤریمەڤە، د ھەوارا ھەڤالێن لژنا ئامێدیێ. بەلێ مخابن ئەز ئاسێ بووم و كەتمە دەستێن تركا. وان ئه‌ز گرتم و ئێخستمه بن ڤه‌کۆلینێ. لێ پتر وان دڤیا بزانن کانێ من په‌یوه‌ندیه‌ک لگه‌ل پ.ک.ک هه‌یه یان نه. ئێدی پشتی ئه‌و پشتراست بووین کو من چ په‌یوه‌ندی لگه‌ل وان نینه و پێزانینێن دی ژی ل سه‌ر من نه‌بوون، ئێدی وان ئه‌ز برمه له‌شکه‌ریا بزۆری، چونکی ب فه‌رمی ئه‌ز هه‌ڤوه‌ڵاتیێ ترکی بووم.
وان ئه‌ز برمه ئانتالیا و ئستەنبۆلێ و ل وێرێ من خزمه‌تا خوه یا سه‌ربازی کر، کو 18 مه‌هـ بوون (9مەھ ل ئانتالیا و 9 ژی ل ئستەنبۆلێ). هنده‌ک هه‌ڤالێن دی ژی کو به‌رێ ل باشوور بوون و ناسنامێن ترکی هه‌بوون، ئه‌و ژی ل وێرێ ل ده‌ف مه کربوونه سه‌رباز. ئێک ژ وان ژی شه‌هید محۆ گه‌ودا بوو، کو ل دەڤ من ل ساڵا 1989ێ ئەم د ئێك سەربازگەھدا بووین ل ئانتالیا. پاشی میتا ترکی ئه‌و ڕاده‌ستی هه‌والگیریا ئیراقێ کر و ئینا ئیراقێ شه‌هید کر. حكومەتا توركیا نە شییا چ بەلگەیێن یاسایی ل سەر من بگریت، ژ به‌ر کو من ناسناما ئیراقێ نه‌بوو، لۆما ئه‌و نه‌شیان من ڕاده‌ستی ئیراقێ بکه‌ن. بەلێ ئەو شیان شەھید محۆی ژ تركا وەرگرن ب ھێجەتا ھندێ، كو وی ناسناما عێراقی ھەبوو. لەوما ب فەرمی شەھید محۆ بۆ ھاتە رادەستكرن.
پشتی ڤێ ڕوودانێ، ب ھێجەتا وێ چەندێ كو ئەز مەترسی مە ل سەر ئاساییشا نەتەوەییا تركی، لەوما تركا ئەز ژ سەربازگەھێن لەشكەری دوورئێخستم و كرمە خزمەتكارێ پاقژكرنێ ل نەخۆشخانەیێن له‌شکه‌ریێن ئستەنبۆلێ بۆ ماوێ 9 مەھان.
دناڤبه‌را ترکا و پ.ک.ک دا ساڵه‌ک و شه‌ش مه‌هێن زیندانێ
پشتی من خزمه‌تا خوه یا له‌شکه‌ری بدوماهی ئینای، ئه‌ز هه‌ر مامه ل باکوورێ کوردستانێ. د ڤی ده‌می دا گه‌له‌ک جاران گلیا من ل ده‌ف میتا ترکی دهاته دکرن کو ئه‌ز ئه‌ندامێ پارتی دیمۆکراتی کوردستانم. من دزانی ژی کو پڕانیا ئه‌و که‌سێن گلیا من ل ده‌ف ترکا دکرن ئه‌ندامێن پ.ک.ک بوون. چونکی ئه‌و بده‌ستێن خوه نه‌دشیانه من، ڤێجا وان دڤیا من بده‌ستێ ترکا بێشینن. چه‌ند جاره‌کا ئه‌ز هاتمه گرتن. لێ بۆ ده‌مێن کورت بوو و جاره‌کا دی ئه‌ز دیسان ئازاد دکرم. ل بھارا ساڵا 1994ێ و ل سەر داخازا لقێ ئێك و ب مەرەما دیتنا كاك نێچیرڤان بارزانی ئەز ھاتمە باشوورێ كوردستانێ، بۆ گەنگەشەكرنا چەوانیا دووبارە دەستپێكرنا كارێ رێكخستنێ ل باكوور. پاشی و ل زڤرینا من ب ماوەیەكێ گەلەك كورت و ل ڕۆژا 11/5/1995 ئێدی ئه‌ز ب شێوه‌یه‌کی جدی هاتمه گرتن. ڤێ جارێ که‌سه‌کی سه‌ر ب پ.ک.ک ڤه کو زه‌لامێ میتا ترکی بوو و ناڤێ وی مه‌تین بوو. وی پێزانین دابوونه ترکا کو من هاریکاریا پ.ک.ک یا کری. ژ به‌ر هندێ ژی تومه‌تێن گه‌له‌ک گران دانه پاڵ من.
ئه‌م گرتین و برینه زیندانا باژێرێ موشێ. سێ مه‌هان كه‌سوكارێن مه نه‌دزانی ئه‌م ل كیرێ نه. پاشی پارێزه‌ره‌ك ب ناڤێ فه‌ره‌یدوون بۆ مه گرت کو خه‌لكێ ئامه‌دێ بوو. ئه‌ندامێ دەھاپێ، هه‌ڤالێ پ.ک.ک بوو. ئه‌وێن دگه‌ل مه ژی گرتین په‌كه‌كه بوون. ئه‌و هاتنه به‌ردان، به‌لێ ئه‌ز و دوو پسمامێن بابێ من، ئه‌م ماینه د زیندانێ دا. که‌واته ده‌ستێ په‌كه‌كێ لگه‌ل گرتنا مه هه‌بوو. ئه‌وان بخوه هه‌ڤالێن خوه دانه به‌ردان و ئه‌م دهێلاینه د ژوورڤه.
پشتی 80 رۆژێن ئه‌شکه‌نجه و ڤه‌کۆلینێ، ئه‌م ژ موشێ برینه ئامه‌دێ بۆ دادگه‌هكرنێ. ئێکی خه‌لکێ میردینێ ل سه‌ر مه بوو شاهید، لۆما 36 ساڵ حوكمێ زیندانێ بۆ مه دهاته خواستن. ئه‌م نه‌چاربووین مه پارێزه‌ره‌كێ دی یێ خه‌لكێ وانێ گرت. ئه‌و كابرایێ ئه‌م سه‌را وی هاتینه گرتن، ئه‌و بخوه هاته به‌ردان و ئه‌م هه‌ر ماینه د زیندانێ دا.
چه‌نده جاره‌کا ئه‌م ژ موشێ دئیناینه ئامه‌دێ بۆ دادگه‌هێ و دیسان دزڤڕاندینه‌ڤه موشێ. پاشی بهاریکاریا پارێزه‌رێ مه، 36 ساڵ كرنه 9 ساڵ و 11 مه‌هـ، به‌لێ ئه‌و حوکم ناهێته جێبه‌جێكرن. هۆسا ئه‌م چوار رۆژان ماینه ل وێرێ و پاشی برینه موشێ و ئه‌م پتر ژ هزار كه‌سان هاتینه ئازادكرن. هه‌می ل سه‌رێک ئه‌م ساڵه‌ک و شه‌ش مه‌ها ماینه دزیندانێ دا. ل مه‌ها شواتا ساڵا 1996 ئه‌م هاتینه ئازادکرن.
ترکا به‌لا خوه ژ من ڤه‌کر به‌لێ پ.ک.ک به‌لا خوه ژ من ڤه‌نه‌کر
توفیق دبێژیت: پشتی ئه‌ز ژ زیندانا ترکا ده‌رکه‌تیم، ئێدی پ.ک.ک نه‌هێلا ئه‌ز ئارام ڕوونمه خوارێ ل مالا خوه. وان به‌رده‌وام گه‌ف ل من دکرن و ئارێشه بۆ من چێدکرن. لۆما ئه‌ز نه‌چار بووم ڕۆژا 11/11/1997 ب ئێکجاری ژ باکوورێ کوردستانێ باربکه‌م و بێمه باشوورێ کوردستانێ. ئه‌ز هاتم و ل دهۆکێ ئاکنجی بووم و بوومه کادرێ لقا ئێکا پارتی.
ل هه‌مان ساڵێ ئه‌ز هاتمه ڤه‌گوهازتن بۆ لژنا ئامیدیێ ل بێگوڤا و هه‌تا ساڵا 1998ێ یێ به‌رده‌وام بووم. پاشی هاتمه ڤه‌گوهاستن بۆ لژنا پەیمان ل كانی ماسێ.
پاشی پشتی لقا هه‌شتا زاخۆ هاتیه دامه‌زراندن، ب سه‌رپه‌رشتیا ته‌مه‌ر ره‌مه‌زان، ئه‌م 38 كادر ب بڕیاره‌کا لقا ناڤبری، ژ كاری هاتینه لاداین.
پشتی ده‌مه‌کی ئه‌م هاتینه ڤه‌گه‌ڕاندن و دیسان ل کانیماسێ ده‌ست بکاربووینه‌ڤه.
ل ساڵا 2013 ل سنوورێ لقا ئێك هاتیه خانه‌نشینكرن
توفیق بلبێسی پشتی چه‌ندین ساڵێن خزمه‌تا ڕێکخستن، زیندان، پێشمه‌رگایه‌تی و ده‌ربه‌ده‌ریێ، ل ساڵا 2013 ل سنوورێ لقا ئێك هاتیه خانه‌نشینكرن و نوكه مووچه‌یێ خانه‌نشینیێ وه‌ردگریت.
ل ساڵا 2014 ژی د شه‌رێ داعش دا پشكداریا کری.
