محه‌مه‌د سه‌عید سوری
ئه‌ندازیارێ له‌شکــــه‌ریێ شوڕشا گولانــــێ و شه‌هــــــیدێ زینـــــــدی
ستافێ سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێنتکرنا دیرووکا شۆڕشێ ل ڕۆژا 4-2-2023 ل مالا پێشمەرگه و خه‌باتکه‌رێ دێرین محه‌مه‌د سه‌عید عه‌لی، ل باژێڕێ زاخۆ بوو مێڤان و هه‌ڤدیتنه‌كا گرنگ ل گه‌ل ئه‌نجامدا و دیرووکا خەبات و تێكۆشینا وی مینا بەلگەنامەیەکا گرنگ تۆمارکر و ژ ناڤچوونێ پاراست.
پێشمه‌رگه و خه‌باتكه‌رێ دێرین محه‌مه‌د سه‌عید عه‌لی، ناسیار ب محه‌مه‌د سه‌عید سوری ل ساڵا 1949ێ ل گوندێ پرێسیێ سه‌ر ب باژێرێ دێركێ یێ ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ ڤه هاتیه سه‌ر دونیایێ. ئه‌و نه‌چوویه قوتابخانێ، چونكی قوتابخانه ل گوندێ وان نه‌بوویه. د ده‌ما ڤێ پسیارێ دا، ئه‌و ب كه‌نی ڤه دبێژیت: من سێ به‌رخك هه‌بوون، ئه‌ز دچوومه به‌ر وان من دچه‌راندن. ئه‌و قوتابخانا من بوون.
پارتایه‌تیا وی ده‌می زێده‌تر مه‌سه‌لێن نه‌ته‌وه‌یی بوو
ل گۆره‌ی گۆتنێن کاک محه‌مه‌د سه‌عیدی، ده‌مێ ل ساڵا 1961ێ شوڕشا ئه‌یلولێ ل باشوورێ کوردستانێ ده‌ستپێكری، نووچه‌یێن ده‌ستپێکرنا شوڕشێ هه‌ر زوو دناڤ ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ ده به‌ڵاڤ بوون. هه‌رچه‌نده وی ده‌می ژیێ وی تنێ 12 ساڵ بوو، لێ دیسان ژی وی د خواست بچیته ناڤ شۆڕشێ. لێ وی نه‌دزانی کانێ دێ چه‌وا خوه گه‌هینیته ناڤ شۆڕشێ. پاشی وی ژ هه‌ڤاله‌کی خوه بهیست، کو وی خوه وه‌ک ئه‌ندامێ پارتی دیمۆکراتی کورد تۆمارکریه. ئه‌ڤه بوو ئه‌گه‌را هندێ کو ئه‌و ژی ئێكسه‌ر خوه وه‌ك ئه‌ندامێ پارتی تۆماربكه‌ت. ئه‌و به‌رده‌وام دبیت و دبێژیت: ناڤێ وی كه‌سێ ئه‌ز وه‌كو ئه‌ندامێ پارتی تۆماركریم، عومه‌رێ له‌علێ بوو. عومه‌رێ له‌علێ بخوه هه‌لبه‌ستڤانه‌کی ژێهات بوو. ئه‌و ماله‌كا ناڤدار بوون و هه‌ر ژ كه‌ڤن دا كوردپه‌روه‌ر بوون. گه‌له‌ک سترانێن هونه‌رمه‌ند محه‌مه‌د شیخۆی هه‌لبه‌ستێن وینه.
مام محه‌مه‌د سه‌عید دبێژیت: پارتایه‌تیا وی ده‌می زێده‌تر مه‌سه‌لێن نه‌ته‌وه‌یی بوون. کانێ دێ چه‌وا گه‌ل و وه‌ڵاتێ خوه ژ بن داگیرکه‌ریێ ده‌رێخین و ئازاد بین.
ل دۆرێن ساڵا 1968ێ وی دوو جاران خوه گه‌هانده باشوورێ كوردستانێ، دا کو ببیته پێشمه‌رگه. لێ ئه‌و ژ به‌ر بچووکاتیا ژیێ خوه نه‌هاته وه‌رگرتن و جاره‌كا دی هاتیه ڤه‌گه‌ڕاندن بۆ ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ. جارا دوویێ وان خوه گه‌هانده شه‌هید عیسێ سوار بخوه فه‌رماندێ هێزا زاخۆ، لێ دیسان ئه‌و نه‌هاتنه وه‌رگرتن و هاتنه ڤه‌گه‌ڕاندن بۆ مالێن وان؟
پێشمه‌رگاتی و ئه‌ندازیاریا له‌شکه‌ری
مام محه‌مه‌د سه‌عید دبێژیت: بۆ جارا سیێ و ل ساڵا 1970 ئه‌ز و برایێ عه‌مه‌رێ له‌علێ (محه‌مه‌د حه‌سه‌ن)، جاره‌كا دی هاتینه ڤه باشوورێ کوردستانێ و چووینه باره‌گایێ فه‌رماندێ هێزا زاخۆ عیسێ سوار ل ئه‌رمشتێ، ده‌ڤه‌را لێفێ. ل وێرێ مه عه‌مه‌رێ ته‌مه‌رێ موساڕه‌شی دیت، ئه‌و زه‌ڵامه‌کی لێکدای و پێشکێش بوو. ئه‌و بکاروبارێ پێشمه‌رگاتیێ بوو. گه‌له‌ک که‌یفا من پێ هات و پشتی من ئه‌و هۆسا دیتی، پتر عه‌شقا پیشمه‌رگاتیێ که‌فته دلێ من. من دیت ئه‌و هات و جگاره‌یه‌ك به‌ردایێ. براده‌ره‌كی گۆت من: ئه‌ڤه عه‌مه‌رێ موساڕه‌شی یه. من دیت کو ئه‌و مرۆڤه‌کی نه‌فس بچووک و جامێره. ئه‌م چووینه ده‌ف. مه خوه پێدا ناسکرن و مه داخواز ژێکر کو، ئه‌و داخوازێ ژ شه‌هید عیسێ سوار بکه‌ت کو مه وه‌ک پێشمه‌رگه وه‌رگریت. چونکی ئه‌ڤه جارا سیێ یه ئه‌م ل سنووری و دیجله‌ی دده‌ین و تێینه ڤی ئالی دا کو ببینه پێشمه‌رگه. وی جامێری ژی داخوازا مه بجی ئینا و چوو ده‌ف شه‌هید عیسێ، په‌سه‌ندا مه بۆ کر و وی ژی بڕیاردا کو ئه‌م بێینه وه‌گرتن وه‌ک پێشمه‌رگه. دڤێ کێلیکێ دا ده‌ما مزگینیا پێشمه‌رگاتیێ دایه مه، مه دکر ئه‌م بفڕین ژ که‌یفا دا. ڕاستی ڕۆژه‌کا دیرووکی بوو ژ بۆ مه.
ده‌مێ ئه‌م هاتینه وه‌رگرتن، ئێکسه‌ر ئه‌م داینه لگه‌ل هێزا پشته‌ڤانیا (ئه‌سناد) باره‌گایێ هێزا زاخۆ. پاشی هه‌ر ل باره‌گایێ هێزێ، ل ئه‌رمشتێ خوله‌کا فێربوونا مین و ته‌قه‌منیان بۆ مه هاته ڤه‌کرن. ئه‌و پێشمه‌رگێن وه‌کو مامۆستا ل ڤێ خولێ ئه‌م فێردکرین ئه‌ڤه بوون: محه‌مه‌د خالدێ بۆسه‌لی، یونسێ محه‌مه‌دێ ڕه‌شوی، ئه‌حمه‌د ره‌مۆ، حسێنێ سێقوپی و شاهین عیسی. هه‌ر چه‌نده خولا مه هندا بهێز نه‌بوو و ئه‌م باش فێر نه‌بووین ژی، لێ من گه‌له‌ک حه‌ز ل سه‌ر ڤی کاری هه‌بوو. لۆما ژی ئه‌ز وه‌ک پێشمه‌رگه‌یه‌کی ئه‌ندازیاریا له‌شکه‌ری و شاره‌زایێ مین و تهقهمهنیان ده‌ستبكاربووم. ئێدی من ده‌ست ب ڕاكرنا وان تێنتی و مینان كر یێن کو دوژمنی د ڕێیێن پیشمه‌رگه‌ی و خه‌لکی دا ددانان. ئه‌ز ل سه‌ر ڤی کارێ خوه به‌رده‌وام بووم هه‌تا ساڵا 1975.
مام محه‌مه‌د سه‌عید دبێژیت: ده‌ما کو ل بهارا ساڵا 1974 حکومه‌تا ئیراقێ خوه ئاماده دکر، کو جاره‌کا دی هێرشێ بکه‌ته‌ڤه سه‌ر کوردستانێ، ژ بۆ ڕێگری کرنێ ژ هێرشێن وان، مه وه‌ک یه‌که‌یا ئه‌ندازیاریا له‌شکه‌ری یا هێزا زاخۆ، توڕه‌کا مه‌زن و به‌رفره‌ها مینان، ل ده‌شتا دووبانێ و قۆنتارا هه‌ردوو چیایێن سپی و بێخێری، د ڕێکا هێرشێن له‌شکه‌رێ ئیراقێ دا ڕاچاند. هه‌ر ژ مه‌رینا بگره و هه‌تا دێره‌بوونێ و پێشابیرێ، مه مین ل سه‌ر هه‌موو ڕێکێن له‌شکه‌ری چاندن. ل گۆره‌ی پیزانینێن مه، د ده‌مێ هێرشان دا بۆ سه‌ر باژێڕێ زاخۆ، نێزیكی 370 ژ وان مینان ب له‌شکه‌رێ دوژمنی ڤه په‌قین و زیانه‌کا گه‌له‌ک مه‌زن گه‌هانده وان.
ئالیه‌کێ مه تانگ و له‌شکه‌رێ دوژمنی و ئالیێ دی دیجله و سنوورێ سوریێ
هه‌ر دڤێ قۆناغا ساڵێن 1974-1975 دا، ده‌مه‌کی پێزانین دگه‌هنه وان کو، ل ئێڤاریان سه‌ربازێن دوژمنی دهێنه سه‌ر ئاڤا دێره‌بوونێ و گولله‌یا دهاڤێژنه چه‌په‌رێن پێشمه‌رگه‌ی و پشتی هینگی دچنه شكه‌فته‌كێ دا خوه هشاردده‌ن. ژ بۆ کو دربه‌کی ل ڤێ هێزا دوژمنی بده‌ن، مام محه‌مه‌د سه‌عید لگه‌ل ده‌سته‌یه‌کا 10 که‌سی و ب سه‌رپه‌رشتیا فه‌رماندێ سریا وان حسێنێ سێقوپی، تێنه ڕاسپاردن کو خوه بگه‌هیننه وی جهی و گورزه‌کی داوه‌شیننه دوژمنی. ئه‌و ژی دناڤ زه‌ڤیێن گه‌نمی ڕا خوه دگه‌هیننه وی جهی و د دۆڵه‌کێ دا خوه هشاردده‌ن، هه‌تا کو دبیته ده‌مێ لێدانا دوژمنی، دا کو چالاکیا خوه ئه‌نجامبده‌ن. وی ده‌می وان چایه‌ک چێکربوو، دا کو پشتی وه‌ستیانه‌کا زۆر چایه‌کێ ڤه‌خۆن و پچه‌ک ئارام ببن. ده‌مه‌کی هه‌ڤالێ وان یێ زێره‌ڤان بهیست کو ده‌نگێ تانگێن (ده‌بابه) له‌شکه‌ری یێ تێت. لێ پشتی وی پسیارا که‌سه‌کێ خه‌لکێ دێره‌بوونێ کری کانێ؛ ئه‌ڤه چ ده‌نگێ تانگایه تێت؟ وی گۆتبوو: چ نینه حكومه‌تا ئیراقێ یا تانگێن خوه تێست دكه‌ت.
پاشی ده‌مه‌کی مه هند دیت کو ئه‌ڤه سێ تانگێن دوژمنی و بهێزه‌کا له‌شکه‌ری ڤا هاتنه هنداڤی سه‌رێ مه. هه‌ڤالێ مه عه‌لی گۆت: ڕابن دوژمنی ئه‌م دۆرپێچکرین. ئه‌م که‌فتینه د وێ دۆلێ دا و شه‌ڕی ده‌ستپێکر. لێ مخابن شه‌ڕ ژ مه نه‌هات، ژ به‌ر کو ئه‌م یێت د دۆلێ دا و دوژمنی ب تانگا و له‌شکه‌ری هه‌رچار ئالیێن مه یێن گرتین. ئێدی ب تڤه‌نگا بڕنۆ دێ چه‌وا شه‌ڕێ تانگا که‌ین! تانگێن دوژمنی یێ ل دۆر مه زڤڕین و هه‌ر ئێکا چوویه ئالیه‌کی و ئه‌مێت دۆرپێچکرین. سێ ئالیێن مه ئه‌ون و ئالیه‌ک ژی رووبارێ دیجله‌ی و سنوورێ سوریێ یه. چه‌ند جاره‌کا مه بزاڤکر کو ئه‌م خوه ژ وێ دۆرپێچا کوژه‌ک ده‌ربێخین، لێ وه‌سا دیار بوو کو دوژمنی چ ڕێکێن ڕزگاربوونێ بۆ مه نه‌هێلابوون.
ده‌مه‌کی به‌رپرسێ مه حسێنێ سێقۆپی و هنده‌ک هه‌ڤالێن مه بزاڤکر کو دۆرپێچێ بشکێنن و بۆ مه ڕێکه‌کا ڕزگاربوونێ ڤه‌که‌ن. لێ مخابن بتنێ ئێک ژ وان هه‌ڤالێن مه ڕزگار بوو و شه‌ش ژی شه‌هید بوون. ژ وان شه‌هیدان بیرا من ڤان ناڤان تێت: حسێن سێقۆپی فه‌رماندێ سریا مه، محه‌مه‌د زه‌كی، سه‌لاحه‌دین و شوكری کو خه‌لكێ رۆژئاڤایێ کوردستانێ بوون، لگه‌ل هه‌ڤالێ مه حه‌نا جبو.
ژ وێ مه‌فره‌زێ ئه‌م سێ پێشمه‌رگه بتنێ ماین. مه دناڤ وی قه‌ڕه‌مێ به‌ر ئاڤا دیجله‌ی ڕا خوه هشاردا و خوه پاراست، هه‌تا کو ل مه بوویه شه‌ڤ. پشتی هینگی من گۆته هه‌ڤالێن خوه: پێشیێ ئه‌ز دێ چم. ئه‌گه‌ر دوژمن مابیته ل وێرێ، هوون من بپارێزن هه‌تا کو ئه‌ز ده‌رباز دبم. پاشی ئه‌ز دێ وه پارێزم هه‌تا کو هوون ده‌رباز دبن. دڤی ده‌می دا مه هند دیت کو ئه‌ڤه دوو زه‌لامێن دانعه‌مر، یێن خه‌لكێ گوندێ چه‌مزراڤی هاتنه ده‌ف مه. وان گۆته مه: دوژمن نه‌مایه ل ڤێرێ، وان یا خوه ژ ڤێرێ ڤه‌کێشای. هۆسا بڤی ئاوای شه‌ش هه‌ڤالێن مه شه‌هید بوون و ئه‌م بتنێ چار پێشمه‌رگه ڕزگاربووین.
شه‌ڕێ کۆخێ حه‌به‌ش
مام محه‌مه‌د سه‌عید دبێژیت: پشتی ئه‌م ژ ڤێ چالاکیا خوه یا نه‌سه‌رکه‌فتی زڤڕینه‌ڤه باره‌گایێ هێزێ ب ده‌مه‌کی، هێزا زاخۆ و فه‌رماندێ وێ شه‌هید عیسێ سوار بڕیاردا کو هێرشی كوخێ حه‌به‌ش یێ ستراتیژی بکه‌ن، ل چیایێ سپی نێزیکی گه‌لیێ زاخۆ، کو به‌ری هینگێ دوژمنی گرتبوو. 150 پێشمه‌رگه هاتنه ئاماده‌کرن بۆ ڤێ چالاکیێ. ئه‌م ژی لگه‌ل هێزه‌کێ ل ده‌شتێ هاتینه دانان، دا کو ئه‌گه‌ر هێزه‌کا دوژمنی ژ دهوک و سێمێلێ د هه‌وار هێزا خوه بهێت، ئه‌م نه‌هێلین ده‌رباز ببیت. مخابن د ڤی شه‌ڕی دا ل گرێ زێوكێ 17 پێشمه‌رگه شه‌هید و بریندار بوون.
پشتی ڤێ چالاکیێ مام محه‌مه‌د سه‌عید لگه‌ل هێزه‌کا پێشمه‌رگه‌ی، ده‌ربازی ناڤ ئاخا ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ دبن و ل سنووری ده‌ربازی ده‌ڤه‌را ڕۆژئاڤایێ دیجله‌ی دبن ل ناڤ ئاخا باشوور و ل وێرێ چالاکیه‌کێ ل دژی دوژمنی ئه‌نجامدده‌ه‌ن. پشتی هینگێ ژی دزڤڕنه‌ڤه باشوور و ل نێزیکی گوندێ ئاسیهێ یێ قۆنتارا چیایێ سپی، هنده‌ک چالاکیێن دی ل دژی دوژمنی ئه‌نجامدده‌ن.
دیسان ل ساڵا 1975 مام محه‌مه‌د سه‌عید لگه‌ل هه‌ڤالێن خوه، ل شه‌ڤه‌کا تاڤه‌هه‌یڤ، ل قۆنتارا چیایێ سپی و سه‌رێ ده‌شتا دووبانێ دکه‌ڤنه بۆسه‌یه‌کا جاشێن دوژمنی. مخابن د وی شه‌ڕی دا هه‌ڤالێ وان یێ پێشمه‌رگێ مێرخاس و قاره‌مان محه‌مه‌د ڕه‌شو یی خه‌لكێ رۆژئاڤایێ کوردستانێ شه‌هید دبیت.
دیسان ده‌ربازی ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ دبین ژ بۆ چالاکیه‌کا دی
مام محه‌مه‌د سوری دبێژیت: ل بهارا ساڵا 1975 و ب ده‌مه‌کی کێم به‌ری شکه‌ستنا شوڕشێ، فه‌رماندێ هێزا زاخۆ عیسێ سوار ئه‌م ده‌سته‌یه‌کا پێشمه‌رگا ڕاسپارتین، کو دیسان ده‌ربازی ناڤ ئاخا ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ ببین، ژ بۆ ئه‌نجامدانا چالاکیه‌کا جۆری ل دژی ئیراقێ. چالاکیا ڤێ جارێ ژی ئه‌و بوو کو د وێرێ ڕا خوه بگه‌هینینه ناڤ ئاخا باشوور و ل وێرێ ئه‌و بۆڕیا نه‌فتا ئیراقێ یا کو ژ عه‌ینزالا تێت و ده‌ربازی سوریێ و به‌نده‌را بانیاسا سوری دبیت، ئه‌م وێ دناڤ ئاخا باشوور دا بپه‌قینین.
ئه‌ڤ ده‌سته‌یا مه ب سه‌رکێشیا نه‌مر محه‌مه‌د خالد بۆسه‌لی بوو و هنده‌ک ژ وان پێشمه‌رگێن لگه‌ل مه کو ناڤێن وان ل بیرا منن ئه‌ڤه بوون: ئه‌حمه‌د ڕه‌مو بێتاسی، عه‌لیێ محه‌مه‌د زوبێر نه‌عمو، سمایل حسێن و ڕه‌شو.
شه‌ڤه‌کێ ئه‌م دل دیجله‌ی ده‌ربازبووین و چووینه ڕۆژئاڤا. ل وێرێ ژ بۆ ڤێ چالاکیێ مه چه‌ند سیناریویه‌ک دانان. ئێک ژ وان ئه‌و بوو کو دوو كچێن هه‌ڤالێن مه یێن ڕێکخستنێ ل رۆژئاڤایێ کوردستانێ، تێنتی و تهقهمهنیان بکه‌نه دچانتا دا و سواری شه‌مه‌نده‌فڕێ ببن و خوه بگه‌هیننه سه‌ر بۆڕیا نه‌فتێ و وان چانتێن تهقهمهنیان داننه سه‌ر بۆڕیێ و پاشی بشێوێ عه‌یارکرنا ده‌می بهێنه په‌قاندن. لێ مخابن به‌ری ئه‌م بگه‌هین چالاکیا خوه ئه‌نجامبده‌ین، نووچه‌یا په‌یمانا جه‌زائیرێ و شکه‌ستنا شوڕشێ گه‌هه‌شته مه. دگه‌ل نووچه‌یا شکه‌ستنێ نووچه‌یا شه‌هیدکرنا فه‌رماندێ هێزا مه عیسێ سوار ژی گه‌هه‌شته مه، کو ژ ئالیێ کورده‌کی خوه‌فرۆش ڤه ب خیانه‌ت هاته شه‌هیدکرن. ئێدی ئه‌م ب نه‌چاری ماینه ل ڕۆژئاڤا و مه خوه پاراست.
پشتی شکه‌ستنا شوڕشێ کادرێ شوڕشێ سه‌ید حه‌میدێ باكرمانی ژی هاته ڕۆژئاڤا. وی ده‌می وی پاسپۆرتا ئیراقی هه‌بوو. محه‌مه‌د خالد بۆسه‌لی ب نوونه‌ریا مه هه‌میا نامه‌یه‌ک بۆ کاک ئیدریس بارزانیێ جانه‌مه‌رگ نڤێسی و گۆته سه‌ید حه‌میدی: بڕێکا باکوورێ کوردستانێ خوه بگه‌هینه ئیرانێ ده‌ف کاک ئیدریس بارزانی و ڤێ نامێ بگه‌هینێ و به‌رسڤێ ژی بۆ مه بینه. کاک محه‌مه‌د خالدی دنامێ دا بۆ کاک ئیدریسی نڤێسیبووکو؛ ئه‌م ده‌سته‌یه‌کا کادر و پێشمه‌رگا ب ئه‌گه‌رێ ئه‌نجامدانا چالاکیه‌کێ که‌فتینه ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ و نوکه ئه‌مێ خوه ل وێرێ دپارێزین. کانێ فه‌رمانا وه چیه و ئه‌م چ بکه‌ین؟ پشتی ده‌مه‌کی سه‌ید حه‌مید زڤڕیڤه و به‌رسڤا ناما کاک ئیدریسی ئینا کو تێدا نڤێسیبوو: خوه ل وێرێ ڕاگرن و هه‌ڤالێن مه ل وێرێ ڕێکبێخن و ئاماده‌بکه‌ن. چونکی ب ده‌مه‌کی نیزیک ئه‌م دێ شوڕشێ ده‌ستپێکه‌ینه‌ڤه.
چریسکا شوڕشا گولانێ
محه‌مه‌د سه‌عید به‌رده‌وام دبیت و دبێژیت: پشتی ناما کاک ئیدریس بارزانی گه‌هه‌شتیه مه و به‌حسێ ڕێکخستن و خوه ئاماده‌کرنێ و ده‌ستپێکرنا شوڕشێ بۆ مه کری، هیڤیه‌کا مه‌زن بۆ مه چێبوو و بارێ خه‌ما شکه‌ستنێ ل سه‌ر مه سڤکر.
کاک محه‌مه‌د خالد، جاسم جاسم، ئه‌حمه‌د ڕه‌مو و چه‌ند هه‌ڤالێن مه یێن دی، هه‌ر ئێکسه‌ر پشتی ڤێ ناما کاک ئیدریسی و هه‌ر ل ساڵا 1975، ده‌ربازی باشوور بوون و خوه گه‌هاندنه ده‌ف هنده‌ک که‌سێن دلسۆز و کادرێن شوڕشا ئه‌یلولێ و ئه‌و مزگینی دا وان و ده‌ست ب ڕێکخستنا هه‌ڤالان کر ل ناڤ باشوورێ کوردستانێ.
پاشی ل ده‌ستپێکا ساڵا 1976 په‌یوه‌ندی ب مه‌هاته‌کرن کو کادرێن سه‌رکردایه‌تیا پارتی یێن هاتینه باکوورێ کوردستانێ، ل گوندێن سه‌ر سنوورێ باکوور و باشوور و دێ ڤان نێزیکان شوڕش ده‌ستپێکه‌ت. ئێدی مه ژی ل ڕۆژئاڤا ده‌ست ب ئاماده‌کاریێن خوه کر، دا کو بچین و بگه‌هینه وان و پێکڤه ده‌ست ب شوڕشێ بکه‌ین. ئه‌م کۆمبووین و بووینه 28 که‌س، کو پتریا وان خه‌لكێ رۆژئاڤا بوون. ژ وان 28 که‌سان تنێ سێ هه‌ڤالێن مه چه‌کدار بوون. ئه‌م ل سنوورێ ڕۆژئاڤا و باکوور ده‌رباز بووین و هاتینه ده‌ڤه‌را جزیرا بۆتان. هه‌ڤالێن مه یێن ڕێکخستنێن جزیرێ به‌رتیل دانه ژاندرمێن ترکا یێن سه‌ر ڕێیا مه، دا کو چ ئارێشا بۆ مه چێنه‌که‌ن. ئه‌م دبن باژێڕێ جزیرێ را ده‌ربازبووین و چووین هه‌تا مه خوه گه‌هاندیه زۆزانێن گۆییان، ل ده‌ڤه‌را شه‌رنه‌خێ.
ده‌مێ وی خه‌لکی ئه‌م دیتین گرۆپه‌کی پێشمه‌رگا یێ 28 که‌سی، کو بۆ وی ده‌می هێزه‌کا باش بوو، خه‌لک ب دیلان و گۆڤه‌ند و ستران و ده‌هۆل و زڕناڤه هاتنه پێشیا مه. ئه‌ڤه دیمه‌نه‌کی هند دلخۆشکه‌ر بوو کو ژ که‌یفا ڕۆندکان خوه دچاڤێن مه نه‌دگرت. ئیدی وان سێ هه‌ڤالێن مه یێن چه‌کدار ژی، ژ بۆ به‌رسڤا که‌یف و شادیا وان چه‌ند شێلکێن گوللا د سه‌ر سه‌رێ وان ڕا هاڤێتن. پشتی ڤێ ئێکجار که‌یف و شادی زێده بوو و ئه‌و هاتنه سه‌رێ مه و ئه‌م ئێک ئێکه هه‌مبێزکرین و پیرۆزبایی یا شوڕشێ ل مه کرن. ل وێرێ که‌سه‌ک هات ئه‌م هه‌مبێزکرین و به‌ردا گری و گۆت: کانێ عیسێ سوار؟ مه ژی گۆتێ: ئه‌م هه‌می عیسێ سوارین. ئه‌م یێن هاتین دا کو تۆلا عیسێ و هه‌موو شه‌هیدێن کوردستانێ ژ داگیرکه‌را ڤه‌که‌ین و مه سۆزا دای کو؛ ئه‌م نه‌ڕاوه‌ستین هه‌تا کو دوژمنی ژ ئاخا کوردستانێ دکه‌ین ده‌ر و کوردستانێ ئازاد دکه‌ین.
بێرمانێ چرایێ شوڕشێ
کاک محه‌مه‌د سه‌عید دبێژیت: ده‌مێ ئه‌م ژ ڕۆژئاڤا هاتین، ئه‌م هاتبووینه ئاگه‌هدارکرن، کو دڤێت ئه‌م بچین و خوه بگه‌هینینه گوندێ بێرمانێ. چونکی سه‌رکردایه‌تیا شوڕشێ یا ل وێرێ. بێرمانێ گونده‌کی قه‌زا ئه‌لکی (بێشه‌بابێ) یه. دکه‌ڤیته ده‌ڤه‌را کۆماته‌ی، ل نێزیکی سنوورێ باکوور و باشوورێ کوردستانێ.
ده‌مێ ئه‌م گه‌هه‌شتینه وێرێ، مه دیت کو سه‌لیم (جه‌وهه‌ر نامق)، حه‌سه‌ن (که‌ریم شنگالی) و ئه‌بو عنته‌ر (هاشم ڕه‌مه‌زان)، ئه‌و هه‌رسێ لگه‌ل چه‌ند پێشمه‌رگه‌یه‌کا یێ ل وێرێ. ئه‌و هه‌رسێ سه‌رکردایه‌تیا شوڕشێ بوون ل ده‌ڤه‌را به‌هدینان. ئه‌بوو عنته‌ری ئه‌م دنیاسین و وی ئه‌م هه‌مبیزکرین و ب گه‌رمی پێشوازیا مه کر.
ده‌ستپێکێ هه‌ڤالێن سه‌رکردایه‌تیێ ئه‌م ل سه‌ر وان گوندێن ده‌ڤه‌را قه‌شووریان به‌ڵاڤکرین، هه‌تا کو مه‌فره‌زێن پێشمه‌رگه‌ی ڕێکدئێخن و دهنێرنه ناڤ ئاخا باشوورێ کوردستانێ. پشتی ده‌مه‌کی مه‌فره‌زه هاتنه ڕێکخستن و ئێدی مه ژی به‌رێ خوه دا ناڤا باشوورێ کوردستانێ، ژ بۆ ئه‌نجامدانا چالاکیێن له‌شکه‌ری و سیاسی. ئه‌و بوو ل ڕۆژا 26/6/1976 مه چالاکیه‌کا له‌شکه‌ری ل دژی هێزێن دوژمنی ئه‌نجامدا ل هوڕکی کو دکه‌ڤیته ده‌ڤه‌را گوندێ کێسته، ل سه‌ر سنووری. پاشی ئه‌م به‌ره‌ڤ ده‌ڤه‌را زاخۆ چووین و چووینه گوندێ سه‌ر سیلافكێ و ل گوندێن دیێن وێ ده‌ڤه‌رێ ئه‌م دگه‌ڕیاین و مه خه‌لک ڕێکدئێخست و مزگینیا شوڕشێ ددا وان.
دیسان کارێ ئه‌ندازیاریا مین و تهقهمهنیان
کاک محه‌مه‌د سه‌عید ل شوڕشا گولانێ ژی، دیسان وه‌ک شاره‌زایێ مین و تهقهمهنیان ئه‌رکێ پێشمه‌رگایه‌تیێ ئه‌نجامدده‌ت. ب تایبه‌تی ژ بۆ وان مین و ته‌قه‌مه‌نیێن سه‌رکردایه‌تیێ بڕێکا هه‌ڤالێن ڕێکخستنا نهێنی دهنارتنه ناڤ باژێڕان، ژ بۆ ئه‌نجامدانا چالاکیێن له‌شکه‌ری ل دژی دوژمنی، ب تایبه‌تی ل مۆسل و به‌غدا، کاک جه‌وهه‌ر نامقی پشتبه‌ستن بۆ ڤی کاری ل سه‌ر کاک محه‌مه‌د سه‌عیدی دکر و هه‌موو ده‌مان وی ئه‌و هه‌ڤالێن ڕێکخستنێن نهێنی فێردکرن کانێ دێ چه‌وا وان تهقهمهنیان بکارئینین ل دژی دوژمنی. ئێک ژ وان نموونا ئه‌و کاک خالد بانی کو هینگێ ئه‌ندامێ ڕێکخستنێن نهێنی بوو، فێردکه‌ت و ئه‌و ژی چه‌ند بۆمبه‌یه‌کا دبه‌ت و لگه‌ل هه‌ڤالێ خوه محه‌مه‌د سالح گه‌لیێ ڕمانی، دا کو ل مۆسل ل دژی ده‌زگایێن ئه‌من و ئیستخباراتا دوژمنی بکاربینن. لێ مخابن شاشیه‌کا ته‌کنیکی تێته‌کرن و بۆمبه ب هه‌ڤالێ وی محه‌مه‌د سالحی ڤه دپه‌قیت و ئه‌و شه‌هید دبیت.
دیسان هه‌ر بنگه‌هه‌کێ دوژمنی کو پێشمه‌رگه‌ی ڤیابا هێرشێ بکه‌تێ، پێشیێ کاک محه‌مه‌د سه‌عیدی مینێن وان ڕادکرن و ڕێیا پێشمه‌رگه‌ی پاقژ دکر، پاشی وان هێرش دکرێ.
شکه‌فتا بێجهێ کارخانا مین و تهقهمهنیان
مام محه‌مه‌د دبێژیت: ل ساڵا 1976 من داخواز ژ سه‌رکردایه‌تیا شوڕشێ کر کو بۆ من هنده‌ک مین و که‌ره‌ستێن تهقهمهنیان په‌یدا بکه‌ن، دا کو وان چێکه‌م و ئاماده بکه‌م، دا ل دژی دوژمنی بکاربینین. چونکی پشکا ئه‌ندازیاریا مین و تهقهمهنیان، پشکه‌کا گرنگه ژ شه‌ڕێ پارتیزانی. ئه‌و بوو سه‌رکردایه‌تیێ هه‌ڤالێ مه عه‌لی ڤڕێکره ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ. ئه‌و چوو لگه‌ل هنده‌ک هه‌ڤالان، بارێ دوو هێستران مینێن سه‌ر سنوورێ باکوور و ڕۆژئاڤا ئینانه‌ده‌ر، کو حکومه‌تا ترکی چاندبوون و وی ئه‌و ل ده‌وارا بارکرن و ب قه‌چاغی و بهاریکاریا هه‌ڤالێن مه یێن باکوور، ئه‌و ئینان و گه‌هاندنه من ل گوندێ بێجهێ یێ ده‌ڤه‌را گۆییان، ل باکوورێ کوردستانێ.
من ژی شکه‌فته‌ک ل ده‌ڤه‌را بێجهێ، ل چیای په‌یداکر و من ئه‌و کره کارخانا خوه یا مین و تهقهمهنیان. من ئه‌و مین و که‌ره‌ستێن تهقهمهنیان هه‌می برنه وێ شکه‌فتێ و ل وێرێ ب ڕۆژان من ل سه‌ر کارکر و من ژ وان مینان گه‌له‌ک مینێن مه‌زن چێکرن، کو ل دژی تانگ و تۆمبێلێن له‌شکه‌ری تێنه بکارئینان. ژ وان ژی من 23 مینێن گه‌له‌ک مه‌زن یێن دژی تانگا چێکرن.
هه‌ڤالێن مه ئه‌و مین ل ده‌ڤه‌رێن جودا جودا ل دژی دوژمنی بکارئینان و زیانه‌کا مه‌زن ژی ب وان گه‌هانده دوژمنی. بیرا من تێت کو هه‌ڤالێن مه هنده‌ک ژ وان مینان ل گوندێ هرورێ دانابوون، کو هینگێ ژ ئالیێ دوژمنی ڤه هاتبوو وێرانکرن و له‌شکه‌رێن دوژمنی دهاتنه ناڤ کاڤلێ گوندی بۆ که‌له‌پویره‌ی و تالانیێ. جاره‌کێ ژی مه ئێک ژ وان مینان ل به‌ر ئاموورێن حکومه‌تا ئیراقێ دانا کو ڕێکێن له‌شکه‌ری ل کوردستانێ چیدکرن و ئه‌و ب ته‌راکتۆره‌کا وان ڤه په‌قی.
مام محه‌مه‌د سه‌عید ل سه‌ر کارێ خوه یێ پێشمه‌رگاتی و ئه‌ندازیاریا مین و تهقهمهنیان به‌ردوام دبیت هه‌تا ساڵا 1979. ده‌مێ پڕانیا پێشمه‌رگه و کادرێن شوڕشێ، ل وێ ساڵێ دچنه رۆژهه‌لاتێ کوردستانێ بۆ گرێدانا کۆنگرا نه‌هێ یا پارتی، ئه‌و دمینیته ل باره‌گایێ هه‌رێما ئێک ل کۆماته‌ی. پشتی ده‌سته‌یا نوو یا لقا ئێک، پشتی کۆنگره‌ی تێته کۆماته‌ی ژی مام محه‌مه‌د سه‌عید ده‌مه‌کی دمینیته ل وێرێ. پاشی ئه‌و دچیته رۆژئاڤایێ کوردستان و ل مال خوه دمینیت و کارێن مالێ دکه‌ت.
پشتی سه‌رهلدانا ساڵا 1991 دیسان ئه‌و جاره‌کا دی دزڤڕیته‌ڤه باشوورێ کوردستانێ و ل زاخۆ دبیته پێشمه‌رگه.
پڕانیا شاره‌زایێن مین و تهقهمهنیان هه‌ر ب مین و تهقهمهنیان دچن
مام محه‌مه‌د سه‌عید دبێژیت: ئه‌و كه‌سێن كاروبارێن مینا دكه‌ن پتریا وان ل دوماهیێ یان شه‌هید دبن یان ژی بریندار و په‌ککه‌فتی دبن. چونکی ئه‌ڤ کاره گه‌له‌کێ ئاڵۆز و بزه‌حمه‌ته و کێم که‌س سه‌رساخ ژێ ڕزگار دبن.
دیسان ئه‌و به‌رده‌وام دبیت و دبێژیت: وه‌کی ئه‌م دزانین حکومه‌تا ئیراقێ سێکوچا سنووری ل ده‌ڤه‌را دێره‌بوونێ ب توڕێن مینان ڕاچاند بوو و چ جهه‌کێ بێ مین نه‌هێلابوو. ئه‌و ژی ژ به‌ر دوو ئه‌گه‌ران بوو: ئێک: ژ به‌ر کو ئه‌و ده‌ڤه‌ر بازا پێشمه‌رگه‌ی بوو، ل ناڤبه‌را ڕۆژئاڤایێ کوردستانێ و باشوورێ کوردستانێ. یا دووێ ژی: بۆڕیا وان یا نه‌فتێ د وێرێ را ده‌رباز دبوو و دچوو بۆ ترکی.
ژ به‌ر ڤێ ئه‌گه‌رێ، پشتی سه‌رهلدانێ و ل سالا 1991 پشتی هێزێن هه‌ڤپه‌یمانان هاتینه ده‌ڤه‌رێ، وان ئیراق نه‌چارکر کو هنده‌ک ئه‌فسه‌رێن خوه یێن ئه‌ندازیاریا مینان ڤڕێکه‌ت دا کو وان ده‌ڤه‌ران ژ مینان پاقژ بکه‌ن. چونکی خه‌لکێ کوردستانێ یێن زڤڕینه‌ڤه سه‌ر وان گوندان و دڤێت ژیانا وان بێته پاراستن ژ وان مینان. ئه‌ز ژی وی ده‌می ل باکرمان ده‌ڤه‌را ئیبراهیم خه‌لیلا بووم. ئه‌فسه‌رێن ئیراقێ هاتن و لگه‌ل ئه‌فسه‌رێن هه‌ڤپه‌یمانان وان دڤیا ده‌ست ب کارێ پاقژکرنا مینان بکه‌ن ل وێ ده‌ڤه‌رێ. کاک محه‌مه‌د خالد بۆسه‌لی گۆته من: مه پێ باشه تۆ ژی لگه‌ل وان دا بی، دا کو پشتراست بین کو کارێ پاقژکرنا مینان بدروستی دهێته ئه‌نجامدان.
بڕیار هاته‌دان کو پێشیێ جهێن ئاکنجیبوونێ بێنه پاقژکرن. ئێدی من ژی لگه‌ل وان ده‌ست ب ده‌رێخستنا مینان کر، ل دێره‌بوونێ و هه‌تا ئه‌م گه‌هه‌شتینه سه‌ر هێلا نه‌فتێ ل گوندێ قه‌ره‌ولا. د ڕۆژا ئێکێ دا مه بارێ سێ تۆمبێلێن پیكه‌پ مین ڕاكرن و هاڤێتنه د نه‌هاله‌كێ دا و پاشی مه ئه‌و ته‌قاندن.
رۆژا پاشتر ئه‌ز و هه‌ڤالێن خوه دیسان چووینه‌ڤه سه‌ر كاری خوه. ده‌مه‌كی من مینه‌کا پێنج شیشک (ڤالمارا) دیت و من پێ خوه د سه‌ر تێلێ را هاڤێت. هه‌رچه‌نده وه‌كو ئه‌ز یێ ئاگه‌هدار پێ من ژ تێلێ نه‌گرتبوو. لێ دبیت پێ من ب ستریه‌كێ كه‌ڤتبیت و ستری ب تێلێ که‌ڤتبیت. من هند دیت کو مین په‌قی و ئه‌ز ئێخستمه ئه‌ردی. وی ده‌می من ئاگه‌هـ ژ خوه نه‌ما و ئه‌ز كه‌فتبوومه ئه‌ردی و ب گرانی بریندار ببووم. گه‌له‌ک مرۆڤ ل من كۆمببوون. به‌لێ من نه‌دزانی كانێ چ چێبوویی! من پسیارا وی خه‌لکی کر: چ چێبوویه؟ وان گۆته من: مینه‌کا ب ته‌ڤه په‌قی. د وێ ڕوودانێ دا هه‌ردوو پیێن من ب گرانی بریندار ببوون و ئێك ب ئێکجاری ژ ناڤبر بوو. گه‌له‌ک ساچمه ب جهێن دی ژی یێن له‌شێ من که‌فتبوون. پشتی ئه‌ز گه‌هاندیمه خه‌سته‌خانێ نووژداران هنده‌ک ساچمه ژ له‌شێ من ده‌رێخستن، به‌لێ چوار ساچمه مابوونه د ڕانێ من ڕا.
دوو جاران ئه‌ز برمه ترکی بۆ چاره‌سه‌ریێ. جارا دووێ ل ئه‌نقه‌ره ئه‌ز هاتمه عه‌مه‌لی کرن و هنده‌ک پلاتین و تێله ئێخستنه پێن من ل جهێ وان هه‌ستیێن هاتینه ژناڤبرن. نوکه ژی هنده‌ک ژ وان تێلێن پیێ من د ئاشكرا نه و گه‌له‌ك جاران پێ من تێشینن.
مام محه‌مه‌د سه‌عید سوری دبێژیت: ئه‌ز نه‌هاتیمه خانه‌نشین کرن. لێ ب پله‌یا مفه‌وه‌ز و رێژه‌یا 60% په‌ککه‌فتی هاتیمه تۆمارکرن و وه‌ک پێشمه‌رگه‌یه‌کی په‌ککه‌فتی مووچێ خوه وه‌ردگرم و ل زاخۆ دژیم.
