سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێنتکرنا دیرووکا شۆڕشێ ل ڕێکەفتی ١⁄٩⁄٢٠٢٢ مێڤانداریا پێشمەرگێ دێرینێ ھەردوو شۆڕێن ئەیلول و گوڵانێ و ھەلگرێ میدالیا بارزانیێ نەمر ( محەمەد رەشيد عومەر ) يێ بەرنياس ب بەدەل مارونسی دکەت و دیدارەکا ڤیدیۆیی دگەل سازدکەت و دیرووکا خەبات و تێکۆشینا وی مینا بەلگەنامەیەکا دیرووکی تۆماردکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
بەدەل مارونسی ل ساڵا 1927 ل گوندێ مارونسێ یێ سه‌ر ب پارێزگه‌ها هه‌کاریێ ڤه، ل باکوورێ کوردستانێ هاتیه سەر دنیایێ. ئه‌و ل ساڵا 1958 تێتە ڕێکخستنێن دناڤ ڕێزێن پارتی دیموکراتی کوردستان دا. ل ساڵا 1961 دەستپێکا شۆڕشا ئەیلولێ دبیتە پێشمەرگە ل ھێزا شێخان. مام به‌ده‌ل پشکداریێ د خولێن بکارئینانا تۆپێ دا دکه‌ت و پشتی هینگێ دبیته ئێک ژ تۆپچیێن زیره‌ک و خودان رۆله‌کێ به‌رچاڤ د شه‌ڕێن به‌رگریێ دا ل دژی دوژمنێ داگیرکه‌ر.
مام بەدەل مارونسی د شۆڕشا ئەیلولێ دا پشکداری د چەندين شەڕ و داستانان دا دکەت، مینا شەڕێ گه‌لیێ زاويتە و لومانا ، چيايێ مەتينا، سپيڕێزى، بانيا شاوريكێ، کێلیا شه‌دایێ، شکه‌فتا سمتی و چەندين شەڕ و داستانێن دی.
تێکۆشەرێ دێرین ( بەدەل مارونسی ) ل هەمی دەڤەرێن کوردستانێ خزمەتا دۆزا کوردی كريه ل سەر رێبازا بارزانيێ نەمر و ل ژبەر چەلەنگیا وی ل ساڵا ١٩٧٤ دبیتە جێگرێ فه‌رماندێ بەتالیونێ ل هێزا دهۆکێ .
چەندين جارا پشکداری د لێدان و گرتنا کێلیا شەدايێ دا كريه. وی چه‌ندا جاران، د شه‌ڕێن گران دا دوژمن ب تۆپا خوه تۆپباران کریه، ل کێليا شەدايێ، کۆپێ قەوغايێ، شه‌کفتا سمتی و جهێن دیێن هنداڤی باژێڕێ دهۆکێ. ب گۆتنا گه‌له‌ک پێشمه‌رگێن وی ده‌می ل وی به‌ره‌یی، مام به‌ده‌ل ب تۆپه خوه‌ڤه پشته‌ڤانه‌ک مه‌زن بوو ژ بۆ هێرشێن پێشمه‌رگه‌ی بۆ سه‌ر وان جها و ده‌رێخستنا دوژمنی ژ وی چیای.
پشتی شکەستنا شۆڕشا ئەیلولێ ل ئادارا ساڵا 1975، ئه‌و قەستا باکوورێ کوردستانێ دکەت و ل گوندێ مارونسێ ژیانەکا سەخت و دژوار دەربازدکەت، ب شێوه‌یه‌کی نیڤ قه‌چاغ و ڤه‌شارتی. مالا مام بەدەل ل مارونسێ ژی دبیتە پەناگەھەک بۆ وان کادر و پێشمه‌رگه و خه‌لکێ باشوورێ کوردستانێ، یێن کو پشتی شکه‌ستنا شۆڕشا ئه‌یلولێ ژ به‌ر ڕژێما داگیرکه‌را ئیراقێ ده‌ربده‌ر دبن.
پشتی دەستپێکرنا شۆڕشا 26 گولانێ ل ساڵا 1976 مام بەدەل جارەکا دی پەیوەندیێ ب شۆڕشێ دکەت و دبیتەڤە پێشمەرگە لگه‌ل مه‌فره‌زێن ده‌ستپێکێ یێن شۆڕشا گولانێ و ژ به‌ر مێرخاسی، جامێری، هشیاری، زیره‌کی و شاره‌زایی یا وی ل هه‌ردوو پارچێن باشوور و باکوورێ کوردستانێ، ئه‌و رۆله‌کێ به‌رچاڤ دگێڕیت، هه‌م لگه‌ل وان مه‌فره‌زێن دهاتنه ناڤ باشوورێ کوردستانێ، ژ بۆ هشیارکرن، ڕێکخستن و لێدانا دوژمنی و هه‌م ژی ژ بۆ ڤه‌حه‌واندنا مالێن پێشمه‌رگا ل ناڤ گوندێن باکوورێ کوردستانێ و په‌یداکرنا جهـ و پێدڤیێن دی بۆ شۆڕشێ ل ناڤ باکوورێ کوردستانێ.
مام به‌ده‌ل د شۆڕشا گولانێ ژی دا، پشکداریێ دگه‌له‌ک شه‌ڕان دا دکه‌ت و دهه‌میان ژی دا رۆله‌کێ به‌رچاڤ و سه‌ره‌کی هه‌بوویه. د وی ده‌می ژی دا ئه‌و نه‌چار دبیت ژ به‌ر ڕه‌وشا ئێمناهیێ، ماڵا خوه ژ گوندێ خوه مارونسێ باربکه‌ت و ل سه‌ر سنووری لگه‌ل مالێن دیێن پێشمه‌رگا ئاکنجی ببیت.
ل ساڵا 1982 کو وی ده‌می باره‌گایێ لقا ئێک ل کۆماته‌ی بوو، ڕێکخراوه‌ک بناڤێ ڕێکخراوا شه‌هیدێن خه‌نۆکه‌ی تێته دامه‌زراندن، بۆ پاراستن و سه‌رپه‌رشتیکرنا وان مالێن پێشمه‌رگا یێن ل سه‌ر سنوورێ باکوور و باشوور، ل ده‌ڤه‌را شکه‌فته‌ڕه‌شێ-قه‌سرکێ، ل ناڤبه‌را گوندێ شیڤڕه‌زانا باکوور و هۆڕکێ یا باشوور. مام به‌ده‌ل ژی هه‌م دبیته ئه‌ندامێ وێ ڕێکخراوێ و هه‌م ژی دبیته سه‌رپه‌رشتێ وی چه‌کێ دۆشکا یێ کو ژ بۆ پاراستنا وان مالێن پێشمه‌رگه‌ی هاتیه دانان. پشتی ل گۆره‌ی وێ په‌یمانا دناڤبه‌را هه‌ردوو ڕژێمێن ترکی و ئیراقێ دا هاتیه ئیمزا کرن، ژ بۆ لێدانا هێزێن پێشمه‌رگێ کوردستانێ، 25000 له‌شکه‌رێ ترکی ل گولانا 1983، ل سه‌ر سنووری تێته کۆمکرن و گه‌فێن داگیرکرنا ده‌ڤه‌رێن سنووریێن باشوورێ کوردستانێ دکه‌ن. هینگێ باره‌گایێ لقا ئێک ژ کۆماته‌ی تێته ڤه‌گوهاستن بۆ زێوا شکان، ل سه‌ر ڕووبارێ زیێ، ل باکوورێ ئامێدیێ. مالێن پێشمه‌رگا ژی هند تێنه ڤه‌گوهاستن بۆ ده‌ڤه‌رێن حه‌فته‌نین، گه‌لیێ پساغا، چیایێ سپی و چیایێ مه‌تینا و هند ژی بۆ ده‌ڤه‌رێن دیێن ڕزگارکری. ل ڤی ده‌می مام به‌ده‌ل ژی مالا خوه ڤه‌دگوهێزیته نێزیک باره‌گایێ لقا ئێک ل سه‌ر زێی و ل ویڕێ ژی دبیته به‌رپرسێ چه‌که‌کێ دۆشکایێ پاراستنا باره‌گایێ لقێ.
ژ به‌ر کو خالا دۆشکا مام به‌ده‌لی دکه‌فته سه‌ر ڕێیا پێشمه‌رگا و کاروانی و ڕێڤنگا، لۆما ژ بلی کو ئه‌و 24 سعه‌تا د ئاماده‌باشیێ دا بوو ل سه‌ر چه‌کێ خوه یێ دۆشکا ژ بۆ پاراستنا باره‌گایێ لقا ئێکا پارتی ژ هێرشێێن ئاسمانیێن دوژمنی، لێ دهه‌مان ده‌م دا وی د باره‌گایێ خوه خزمه‌ته‌کا مه‌زنا پێشمه‌رگا و کاروانیا و ڕێڤنگا ژی دکر و که‌سه‌ک د ویڕێ را ده‌رباز نه‌دبوو کو مام به‌ده‌لی ب شێوه‌یه‌کی خزمه‌تا وی نه‌کربا.
مام به‌ده‌ل ل کوردستانێ هه‌میێ هه‌تا نوها ژی جوانترین نموونا پێشمه‌رگه‌ی بوویه. ئه‌و هه‌می ده‌ما یێ لێکدای، ب چه‌ک و پێدڤیێن به‌ڕه‌ڤانیێ ب شه‌ڤ و رۆژ یێ پێچای بوو. چ جارا بۆ بێنه‌کێ ژی وی چه‌کا خوه یا دۆشکا نه دهێلا، نه کو د وێ کێلیکێ دا فرۆکێن دوژمنی بێن ل باره‌گای بده‌ن. ئه‌و مرۆڤه‌کی ئارام، مێرخاس، بیده‌نگ، خودان ڕه‌وشته‌کی بلند، خزمه‌تکار، نه‌فس بچووک، دلسۆز وهه‌تا بێژی نمونه‌یه‌کا بلندا پێشمه‌رگاتی ومرۆڤایه‌تیێ بوو.
مام به‌ده‌ل ل وێرێ ژی هه‌ر جارا فرۆکێن دوژمنی تێنه سه‌ر باره‌گایێ لقێ، ئه‌و وه‌کی شێرا لێ تێته ده‌ست و ئاسمانی ل وان دکه‌ته ئاگر و ناهێلیت ئه‌و ئارمانجێن خوه بهنگێڤن. رۆژا 10/1/1988 رۆژه‌کێ به‌ری داستانا دێره‌لوکێ، فرۆکه‌یه‌کا جه‌نگیا دوژمنی تێته سه‌ر باره‌گایێ لقێ، لێ مام به‌ده‌ل هند ده‌لیڤه‌ی ژی ناده‌تێ کو ئه‌و ئێک بۆمبا ژی به‌رده‌ت و وێ دده‌ته به‌ر ئاگرێ دۆشکا خوه و ئاگری به‌ردده‌تێ. فرۆکه دکه‌ڤیت و پیلۆتێ وێ ژی ب ناڤی صالح جدوع خوه ب په‌ڕاشۆتێ دهاڤێژیت و دکه‌ڤیته ده‌ڤه‌را دۆسکی ژووری و پێشمه‌رگه وی دیل دکه‌ن. سه‌رۆک مه‌سعود بارزانی هینگێ مام به‌ده‌لی ل سه‌ر ڤێ مێرخاسیا وی خه‌لات دکه‌ت. ئه‌ڤه ژی دبیته فرۆکه‌یا دووێ کو مام به‌ده‌ل ل شۆڕشا گولانێ ب دۆشکا خوه دئێخیته خوارێ.
ل ساڵا 1988 دئەنفالێن ڕه‌ش دا، جاره‌کادی مام به‌ده‌ل قەستا باکوورێ کوردستانێ دکه‌ته‌ڤه و دیسان هه‌تا ده‌مه‌کی درێژ، نیڤ قه‌چاغ، ل باژێرێ گەڤەرێ ئاکنجی دبیت. هه‌تا نوکه ژی ئه‌و هه‌ر ل وێرێ لگه‌ل مال و زارۆکێن خوه ژیانا خوه ده‌رباز دکه‌ت.
مام به‌ده‌ل دژیانا خوه یا پێشمه‌رگاتیێ دا چه‌ند جارا یێ بریندار بووی. به‌لێ گه‌له‌ک جارا ده‌می ئه‌و بسڤکی بریندار دبوو، وی برینا خوه ڤه‌دشارت و نه‌دهێلا که‌سه‌ک پێ بزانیت. هه‌لبه‌ت ئه‌ڤه ئێک ژ سیفه‌تێن نه‌فس بچووکیا وی بوو.
ژ به‌ر رۆلێ مێرخاسی و پاکی و دلسۆزیا مام به‌ده‌لی د هه‌ردوو شۆڕشێن ئه‌یلول و گولانێ دا، ئه‌و ل روژا 17-8-2018 ژلایێ جەنابێ سەرۆک بارزانی ب میدالیا بارزانیێ نەمر تێتە خەلاتکرن.
مام به‌ده‌ل نوکه ژی وەکو پێشمه‌رگێ خانه‌نشینه و ل باکوورێ کوردستانێ ل باژێرێ گەڤەرێ دژيت .
هه‌تا نوکه ژی خه‌لکێ کوردستانێ و ئه‌و پێشمه‌رگێن لگه‌ل وی خه‌بات کرین و ژیاین، وی وه‌کی نموونه‌یه‌کا هه‌ری بلندا مێرخاسی، دلسۆز، جامێری، ئارامی، ڕه‌وشت به‌رزی و جوانترین نموونا شۆڕشگێڕی و پێشمه‌رگاتیێ بناڤ دکه‌ن.
سه‌نته‌رێ کۆماته
یێ دێکومهنت کرنا دیرووکا شۆڕشێ
کار و ئهرکێ سه‌نته‌رێ کۆماته دێکۆمێنت کرن و پاراستنا دیرووکا شوڕشێ یه ژ مرن و ژناڤچوونێ.
ڤی سهنتهری ب ستافهکێ بچووک و شیانێن ساده، لێ ب ڤیان و باوهریهکا مه‌زن، وهک پێنگاڤا خوه یا کاری یا ئێکێ، ده‌ست ب کۆمکرن، دێکۆمنێت کرن و تۆمارکرنا دیرووکا خه‌بات و شۆڕشا کوردستانێ کریه.
