چریسكا به‌رى شۆڕشێ یان شۆڕشا به‌رى شۆڕشێ

نڤێسین: موسه‌ده‌ق تۆڤى

ل دو مه‌هێن داویی ژ سالا 2022ێ یه‌كه‌مین به‌رهه‌مێ چاپكریێ سه‌نته‌ری كۆماته‌ بۆ دیكۆمێنتكرنا دیرۆكا شۆڕشێ ب ناڤی (چریسكا به‌رى شۆڕشێ) كو بیرهاتنێن پێشمه‌رگێ دێرین مسته‌فا مزوورى یه‌ كه‌ته‌ به‌رده‌ستێ خوانده‌ڤانان. به‌رى هه‌رتشته‌كى دبێژم تۆماركرنا بیرهاتنان ژ ئالیێ پێشمه‌رگه‌ مسته‌فا مزوورى و به‌رهه‌ڤكرن و چاپكرنا وان ژ ئالیێ سه‌نته‌رێ كۆماته‌ كاره‌كێ هه‌ژى ده‌ستخوشیێ یه‌، به‌رى ڤێ نڤیسینێ براده‌ره‌كى یان پتر لسه‌ر ڤى به‌رهه‌مى نڤیسایه‌ و دایه‌ نیاسین، له‌وما ژى من دڤێت خواندنه‌كا دیتر بۆ په‌رتووكێ بكه‌م، لێ یا پێویسته‌ به‌رى خواندنا خوه‌ بێژم ژمێژ وه‌ره‌ یه‌ك ژ هیڤیێن من بوو ده‌ست ب نڤیسین و تۆماركرنا دیرۆكا شۆڕشێن ئه‌یلوول و گولانێ ژ زارده‌ڤێ پێشمه‌رگه‌ و كادر و سه‌ركرده‌یێن شۆڕشێ بێته‌كرن و وه‌ك پێشنیاز ب نڤیسین من ئه‌ڤ چه‌نده‌ به‌رچاڤكریه‌.
دێ زڤرمه‌ڤه‌ مژارا (چریسكا به‌رى شۆڕشێ) و بێژم: هه‌كه‌ ئه‌ز بام دا ب (شۆڕشا به‌رى شۆڕشێ) ناڤكه‌م، ژبه‌ركو گۆرییا هه‌رئاگره‌كى ب چریسكا ئێكێ ده‌سپێدكه‌ت، شۆڕشا گولانێ ژی ب چریسكا ئێكێ ده‌سپێكرییه، لێ دڤێت بێژین نه‌ تنێ ئه‌ڤ چریسكه‌ بوو، به‌لكى ئه‌ڤ چریسكه‌ و چه‌ند چریسكه‌كێن دیتر (وه‌ك د ژێده‌رێن دیتردا دیاردبیت) بووینه‌ شۆڕش‌، د ئه‌نجامدا ئه‌زێ شاش نابم هه‌كه‌ بێژم شۆڕشا گولانێ نه‌ ل 26 گولانا 1976ێ به‌لكى به‌رى ڤێ دیرۆكێ ب پتر ژ ساله‌كێ ده‌سپێكریه‌ و هێژ پتر دبێژم ده‌مێ راوه‌ستانا شۆڕشا ئه‌یلوولێ ل ئادارا 1975ێ هاتییه‌راگه‌هاندن هه‌ر دوان رۆژاندا به‌رده‌وامییا شۆڕشا ئه‌یلوولێ هاتییه‌راگه‌هاندن و ئه‌وا ب شۆڕشا گولانێ هاتییه‌ناڤكرن به‌رده‌وامییا ئه‌یلوولێ بوو.
ئه‌گه‌ر خواندنه‌كا هوورا دیرۆكا شۆرشێن كوردستانێ بكه‌ین چ شۆڕشه‌كێ ل وێ رۆژێ ده‌سپێنه‌كرییه‌ یا بۆ راگه‌هاندنا وێ هاتییه‌نڤیسین، گه‌لۆ ئه‌رێ شۆڕشا ئه‌یلوولێ ل 11 ئه‌یلوولا 1961ێ ده‌سپێكریه‌ و به‌رى وێ چ نه‌هاتییه‌كرن، یێ بڤێت به‌رسڤا ڤێ پرسیارێ وه‌رگریت بلا خواندنه‌كا روودانێن سالین 1960 و 1961ێ یێن كوردستانێ به‌رى 11 ئه‌یلوولێ بكه‌ت دێ گه‌هیته‌ وێ باوه‌رێ ده‌سپێكا شۆڕشێ كه‌ڤنتره‌ ژ وێ رۆژێ یا بۆ هاتییه‌ده‌سنیشانكرن، ژبه‌ركو شۆرٍش نه‌ دانانا به‌رێ بنیاتیێ پرۆژه‌كییه‌ دێ د رۆژه‌كا دیاركریدا هێته‌دانان، شۆڕش ژانه‌كه‌ ملله‌ته‌ك پێڤه‌دنالیت، به‌رته‌ك و كارڤه‌دانه‌كه‌ ژ سته‌مه‌كێ، قوناغه‌كا نوویه‌ د ژیانیدا، گۆهارتنه‌كه‌ د سیسته‌مه‌كیدا ژ پێنگاڤێن ئیكێ و چریسكێن به‌راهیێ ده‌سپێدكه‌ت، دبیته‌ هزره‌ك و وه‌رارێ دكه‌ت هه‌تا دبیته‌ كریاره‌كا بچویك و ئه‌و كریار هێدى هێدى مه‌زن دبیت و دبیته‌ شۆڕشه‌كا مه‌زن، هندى ئه‌ز دووڤچوونێ لێ دكه‌م دگه‌همه‌ وێ باوه‌رێ شۆرشین ئه‌یلوول و گولانێ به‌رى دیرۆكا بۆ هاتییه‌ده‌سنیشانكرن هلبووینه. ده‌مێ ل رۆژا 25/8/1975ێ مسته‌فا مزووى دگه‌ل برایێ خوه‌ و هه‌ڤالێ خوه‌ محه‌مه‌د سه‌لیم بریفكانى ژ مووسلێ ده‌ركه‌تین و به‌ره‌ف هه‌مبێزا چیا چووین (چریسكا به‌رى شۆڕشێ، بپ11) ئه‌نجامێ وه‌رارا وێ هزرا ئاماژه‌ پێكرى بوو و هه‌ر ب ڤى ره‌نگى بیرهاتنێن چه‌ند كادر و پێشمه‌رگه‌یێن دیتر ڤێ راستیێ پشتراستدكه‌ن‌ كو شۆڕشێ به‌رى ده‌مێ بۆ هاتییه‌دیاركرن ده‌سپێكریه‌.
مژاره‌كا دیترا د بیرهاتنین مسته‌فا مزوریدا پتر سه‌رنجا من راكێشاى ئه‌و كه‌سێن به‌راهیێ نه‌ یێن پشكدارى د هلبوونا ئاگرێ شۆڕشێدا كرى، پرانى ژ ته‌خا هه‌ژارانه‌، باوه‌ریێ به‌ری وان دایه‌ ئه‌ڤرازیێ سه‌خت و دژوارێ شۆڕشێ، به‌رژه‌وه‌ندییه‌كا كه‌سوكى د شۆرشێدا نه‌بوویه‌، ئه‌گه‌ر ده‌ست ژ باوه‌رییا خوه‌ به‌ردابا و ده‌ست ب كولاڤێ خوه‌ڤه‌ گرتبا و هه‌رتشته‌ك ل سه‌ر خوه‌ قه‌بوولكربا دا وه‌ك خه‌لكه‌كێ دیتر د ناڤ باژێریدا ژیانا خوه‌ به‌نه‌سه‌ر، مسته‌فا مزوورى و برایێ وى و هه‌ڤچه‌په‌رێ وى محه‌مه‌د سه‌لیم بریفكانى و كاروانێ بامه‌رنییا و ئه‌بو عه‌نتر و.. گه‌له‌كێن دى یێن مینا وان نموونا ڤان خودان باوه‌رانه‌، به‌ده‌ل ره‌شید مارونسی نموونه‌كا هه‌ره‌ مه‌زنا ڤان خودان باوه‌رانه‌، پێشمه‌رگه‌یێ شۆڕشا ئه‌یلوولێ بوو، پشتى راوه‌ستانا شۆڕشێ به‌ره‌ف گوندێ خوه‌ زڤریه‌ڤه‌، ئه‌و ژى مشه‌خت و هه‌ژار خودان خێزانه‌، دو ژوورێن ب ره‌خ كوینێ خوه بۆ زارۆكێن خوه‌ئاڤاكرین لێ هێژ ته‌لاش و ئاخه‌بان نه‌كرینه‌، لێ مالا وى په‌ناگه‌ها مشه‌خت و په‌نابه‌رانه‌ و ل وێ مالێ چریسكێن شۆرشێ یێن هلدبنه‌ڤه‌، (بپ 23)‌ دڤان بیرهاتنا و بیرهاتن و ژێده‌رێن دیدا نموونێن ڤان كه‌سان زۆرن، ئه‌ڤ كه‌سه‌ د هزرا خوه‌دا و ب باوه‌رییا خوه‌ و كار و كریارێن خوه‌ شۆڕشن بێى كو رۆژه‌ك بۆ ده‌سپێكا وان بێته‌دیاركرن.
مه‌ گۆت ئه‌ڤ شۆڕشه‌ به‌رده‌وامییا شۆڕشا ئه‌یلوولێ بوو، بیرا گه‌له‌كان دهێت ده‌مێ ل ئادارا 1975ێ شۆڕشا ئه‌یلوولێ هاتییه‌راوه‌ستاندن، بیرا من دهێت چ كاره‌ساته‌كا مه‌زن بوو، كه‌سه‌ك نه‌بوو هه‌ست ب دژوارییا وێ كاره‌ساتێ نه‌كه‌ت، به‌لێ نه‌ هه‌موویان به‌لكى تنێ هنده‌كان قه‌بێ كاره‌ساتێ خواست و بێی چیایێن بلند هه‌دارا وان نه‌هات، مسته‌فا مزوورى یه‌ك ژ وان كه‌سان بوو یێن ب سایا شۆڕشا ئه‌یلوولێ تاما ئازادیێ چێشتى و هزرا ده‌ركه‌تنێ بۆ چیان د سه‌رێ ویدا د غولغولى و وى باوه‌رى هه‌بوو دڤێت خۆگۆریكه‌ر، خه‌باتاكه‌ر و شۆرشگێر ڤه‌گه‌رنه‌ڤه‌ قادا خه‌باتێ كو كوردستانه‌ و سه‌ركێش و قوماندار و رێبه‌رماینه‌.. ئه‌ڤ جوین و كه‌سێن ئاماژه‌پێكرى هه‌رهه‌موو یێن شۆڕشا ئه‌یلوولێنه‌..(بپ 10). چ پشتى كاره‌ساتێ مشه‌خت ببنه‌ باكوور و رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ یان خوه‌ راده‌ستى حكومه‌تا ئیراقێ كربیت. هه‌روه‌ك خوه‌دیێ بیرهاتنان دبێژیت: سه‌ركێش و قوماندار و رێبه‌ر ماینه‌، دێ هه‌ر رابنه‌ڤه، هه‌مان سه‌ركێش و رێبه‌رێن شۆڕشا ئه‌یلوولێ یێن ژ دوورڤه‌ و ب نه‌په‌نى ژى بیت یێ خوه‌ ل ڤان دلسۆژێن كوردینیێ دكه‌نه‌ خودان و یێ چریسكێن شۆڕشێ گه‌شتر دكه‌ن، ئه‌ڤه‌ ژوێ نامه‌یێ دیاردبیت یا ل 17/9/1975ێ كه‌سه‌كى ب ناڤێ سه‌ركردایه‌تییا پارتى بۆ مام صادق مارونسى هنارتى و تێدا ژێ خواستى: هاریكارییا وان كوردێن باشوور بكه‌ن ئه‌وێن‌ ل گوند و ده‌وروبه‌رێن هه‌وه‌، چونكى وان رۆژه‌كا نێزیك یا هه‌ى، دێ ب سه‌ربلندى زڤرن و چاكى و خه‌باتا وه‌ دێ هه‌ر ل بیرا مه‌ بیت. (بپ 26). پشتى وێ نامه‌یێ ب چه‌ند رۆژان ل 25/9 كه‌سه‌ك ب ناڤێ مه‌لا محه‌مه‌د (ئه‌و پێشمه‌رگه‌یێ دێرین ئه‌بو عه‌نته‌ر بوو) دهێته‌ گوندى و په‌یوه‌ندیێ ب خوه‌دیێ بیرهاتنان دكه‌ت و كار بۆ خوشكرنا هه‌له‌مۆرا ئاگردانا شۆڕشێ دكه‌ن، ئه‌ڤ ئه‌بو عه‌نته‌ره وه‌ك دبیرهاتنێن خوه‌دا ڤه‌دگێریت: ژ ئالیێ وان قوماندار و رێبه‌رانڤه‌ هاتبوو راسپاردن. چه‌ند نموونه‌یێن دى ژى لبه‌ر ده‌ستن لێ داكو مژار درێژ نه‌بیت دێ ب ڤان نموونان داویئینین و چ گومان تێدا نامینیت یێن ئاگردانا شۆڕشێ گه‌شكریه‌ڤه چ پیشمه‌رگه‌ یان كادر و رێبه‌ر و سه‌ركرده‌بن یێن شۆڕشا ئه‌یلوولێ بوون، به‌لێ ب گۆهارتنا ده‌م و جه و كاودانان ئه‌نجامدانا شۆرشان ژى دهێته‌گۆهارتن.
(چریسكا به‌رى شۆڕشێ) ده‌رگه‌هێ چه‌ند مژار و ڤه‌كۆلینان ل به‌ر هه‌رڤه‌كۆله‌ره‌كی ده‌رباره‌ى شۆرشا كوردستانێ ڤه‌دكه‌ت، به‌لێ ب ڤان ئاماژه‌یان دێ ب داوى ئینین، به‌لكى ل ده‌لیڤه‌كا دى لێ بزڤرینه‌ڤه‌.