مەلا نەزیر ئیسماعیل عەبدوللا یێ بەرنیاس ب (بابکۆ)
سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێتکرنا دیرووکا شۆڕشێ د بەردەوامیا دیدار و هەڤدیتنێن خوە دا ل ڕۆژا 8/8/2022 ل سەر بەنداڤا دهۆکێ دبیتە مێڤانێ پێشمەرگێ دێرین و زیندانیێ سیاسی و مامۆستایێ ئایینی مەلا نەزیر (بابکۆ) و هەڤدیتنەکا درێژ یا ڤیدیۆیی دگەل سازدکەت و دیرووکا خەبات و بەرخودانا وی تۆمار و ئەرشیف دکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
مەلا نەزیر ئیسماعیل عەبدوللا یێ بەرنیاس ب (بابکۆ) ل ساڵا ١٩٥٤ ل گوندێ زڤنگی یێ گرێدای کەربۆرانێ یا سەر ب دەڤەرداریا مدیاتێ ل ویلایەتا ماردینێ ل باکوورێ کوردستانێ هاتیە سەر دنیایێ.
ل ساڵا ١٩٦٤ ل بەر دەستێ (مەلا ئیسڤی) دکەڤیتە بەر خواندنێن ئایینی، نوبهار و عەقیدا ئیمانێ یا فەیلەسۆفێ مەزنێ کورد ئەحمەدێ خانی و هه‌روه‌سا فەتح القریب ژی دخوینیت. پشتی هینگێ ل جزیرا بۆتان ل بەر دەستێ مەلا عەبدولرەحمانێ خه‌نده‌کی دخوینیت و پەیڤا (بابکۆ) ژ سەیدایێ خوە مەلا عەبدولرەحمانی دگریت و هەتا نوکە دکەڤیتە سەر زارێ وی و ئێدی مەلا نەزیر بخوه ژی ب ناڤێ بابکۆ تێتە نیاسین.
عەشق و ڤیانا بابکۆی بۆ پێشمەرگەی وشۆڕشێ وی پالددەت کو د ژیێ ١٤ سالیێ دا دەستویریێ ژ بابێ خوە وەرگریت و ل مه‌ها ٨/١٩٦٨ بێتە باشوورێ کوردستانێ. بابکۆ ل دەستپێکێ تێتە باژێرێ زاخۆ و دچیتە دەف مەلا ئیسماعیلێ ناڤشکی و دبیتە فەقیەکێ فەرمی ل بەر دەستێ وی.
حەز و ڤیانا وی بۆ پێشمەرگەی و شۆڕشێ یا بێ سنوور بوو، لۆما ل مه‌ها ١١/ ١٩٦٨ ب رێکا مەلا قاسمێ کۆچەر دبیته ئه‌ندامێ ڕێکخستنێن پارتی دیموکراتی کوردستان. لێ بابکۆ ب هندێ ژی نا ڕاناوەستیت و ئەو و مستەفا مەلا عەلی هیلالی دچنە باتیفا و ل وێرێ مەلا ئەحمەدێ شەرنەخی دبینن. پشتی هینگێ هەیامەکی دبیتە مەلا ل گوندێ کەربلێ. بابکۆ دگەل سەیدایێ مەلا یاسینێ گۆیی دچیتە ملهمبانێ. سەیدایێ مەلا یاسین د چیتە سەرادانا کەس و کارێن خوە ل دەڤەرا گۆییا، بابکو و حەسەن دێرەشی بێ مامۆستا دمینن. بابکو ل شوینا سەیدایێ خوە مەلاتیا گوندی دکەت وگۆتارێن ڕۆژا ئەینێ دخوینیت.
پشتی ڤەگەڕیانا سەیدایێ مەلا یاسین، بابکۆ ل ساڵا ١٩٦٩ دچیتە دهۆکێ. سەیدایێ محەمەد شەریف دۆسکێ وی د هنێریتە (داکا ئێزدیا) ل دەڤەرا مزویریا، پشتی هەیامەکی ل وێرێ مەلاتیێ دکەت و ڤەدگەڕیتەڤە دهۆکێ و دچیتە مزگەفتا حەجی مستەفای.
پشتی رێکەفتنا ١١ئادارێ، لگه‌ل هندێ کو ئه‌و ئه‌ندامێ پارتی بوویه، ئێدی دبیته ئه‌ندامێ ئێکەتیا قوتابیێن کوردستانێ ژی. ژ به‌ر کو بابکۆ یێ بێ ناسناما ئێراقی یە، ئەڤ چەندە ژی گەلەك ئاستەنگان د ڕێیا ژیانا وی دا چێدکەت.
ڕۆژەکێ سلێمان حاجی سلێمان وی ل مزگەفتێ دبینیت، پشتی چیرۆکا وی دزانیت کو کەسەکێ بتنێ و بێ خودانە، وی دگەل خوە دبەتە مال ل تاخێ بەڕۆشكی و وی ب دایبابێن خوە ددەته نیاسین، حاجیێ بابێ سلێمانێ ب چاڤێ دلۆڤانیێ ل بابکۆی دنێڕیت و ڕەفتارا کوڕێ مالێ دگەل وی دکەت و وی ل ڕێڤه‌به‌ریا ناسناما ئیراقی وه‌ک کوڕێ خوه ل سه‌ر ناڤێ خوه تۆماردکه‌ت. ئەڤ چەندە ژی وەدکەت کو ناڤێ بابکۆی ل تۆمارێن فەرمی ل کوردستانا باشوور و ئیراقێ ببیتە (نەزیر حاجی سلێمان) و ل باکۆوورێ کوردستانێ و تورکیا ژی (نەزیر ئیسماعیل عەبدوللا) بیت.
بابکۆ ل بەر دەستێ شێخ عوبەیدێ بەڕۆشکی ل مزگەفتا حەجی مستەفای درێژیێ ب خواندنا خوە یا ئایینی ددەت.
پشتی ڕێکەفتنا ١١ ئادارێ حاجی سلێمان وی ژ بۆ خواندنێ دگەل سەیدایێ محەمەد شەریف بانەسۆری دهنێریتە باژێرێ فەلوجە و ئه‌و دبتە شاگردێ خواندنگەها (شێخ عەبدولعەزیزێ سامرائی). بابکۆ زمانێ عەرەبی نزانیت، لێ مەلا سادقێ مزویری ژووری ل وی دبیتە خودان و دگەل وی د ژوورەکێ دا دژیت. پشتی هینگێ مەلا سادق دچیتە مزگەفتا شێخ عەبدولقادرێ گەیلانی ل بەغدا. بابکۆ پشتی ٧–٨ مه‌ها دەستویریێ وەردگریت و تێتە دهۆکێ و ئێدی ڕەگەزناما ئێراقی ژی وەردگریت.
بابکۆ ژ بەرکو ئەندامێ ئێکەتیا قوتابیێن کوردستانێ یە و کەلا کوردینیێ هەر یا د دلی دا. ئه‌و ل دهۆکێ لەزگین سندۆری دبینیت کو وی وەختی له‌زگین بەرپرسێ لژنا ناوچا دهۆکێ بوو، ئه‌و دبێژیته له‌زگینی کو ئەو ل فەلۆجە شاگردە. لەزگین ژی نامەیه‌کێ بۆ سەیدایێ سالح یوسڤی، کو وی وەختی ژ پشکا کوردا وەزیربوو د حکومەتا ئێراقێ دا، دگەل وی دهنێریت. سەیدایێ سالح یوسڤی بابکۆی دبینیت و وی ئاگەهدار دکەت کو مالا سەعدی برجینی ژی ل فەلۆجە یە و داخوازێ ژێ دکەت کو ئێکودوو ببینن. بابکۆ هەمی ڕۆژێن ئەینیا سەعدی دبینیت. پشتی ناما لەزگین سندۆری بابکۆ جارەکا دی ژی دچیتە دەف سەیدایێ سالح یوسڤی. ئەمنا ڕژێمێ چاڤدێریا هاتن و چوون و بزاڤ و چالاکیێن وی دکەت ژ به‌ر هندێ ژی بابکۆ ل مه‌ها ١٢/١٩٧٠ ب گونەها “سیخوڕیێ بۆ مەلا مستەفای” ژ لایێ ئیستخباراتا ئیراقێ ڤە تێتە گرتن و بۆ دادگەها رومادی تێتە هنارتن. دادوەر دبینیت کو ئه‌وێ بێگونه‌هه و دڤێت وی ئازاد بکەت، لێ ئەو ژ بەر ئیستخباراتێ نەوێریت، لۆما وی دەستەسەردکەت.
پشتی هینگێ وی دبه‌نه ئاسایشا گشتی (امن العامه) ل به‌غدا، بابکۆ دبێژیت کو (٦) کەس ژ ئاغا و مەزنێن زێباریا د وێ زیندانێ دا دەستەسەربوون. ئەو ب تاوانا هەوڵا تیرۆرکرنا کاك ئیدریس بارزانی هاتبوونه گرتن، ده‌مێ وان ل به‌غدا هاڤێتیه تومبێلا ئیدریس بارزانی و حه‌مید به‌رواری ب به‌ر که‌فتی و ب گرانی بریندارکری.
پشتی چەند ڕۆژێن زیندانێ وی دبەنە د ژوورەکا بتنێ (انفرادی) ڤە. بابکۆ د وێ زیندانێ دا ژن و مێرەكێن کوردێن ده‌ڤه‌را هه‌وره‌مان دبینیت. بابکۆ دبێژیت: ئەو دوو شەڤ و سێ ڕۆژ بوون خوارن نەدابوو وان و زێرەڤانێن زیندانێ و ڕەشەکێن ڕژێمێ گەلەك دەستدرێژی ژی کربوو سەر وێ ژنێ. بابکۆ خوارنێ بۆ وان دکڕیت. پشتی هینگێ بابکۆ بۆ زیندانا سه‌لمان پاك تێتە ڤگوهازتن. ١٥ دینار بتنێ دگەل بابکۆی هەبوون، ئەو ٧ دینارا ددەتە وێ ژنێ و وی زەلامی و ٨ دینارا ژی بۆ خوە دهێلیت. سڕ و سەرمایەکا گەلەك دژوار د زیندانا سه‌لمان پاك دا هەبوو و یا تژی بوو ژ زیندانیان. بتنێ بەر دەرگەهی ب دەست وی دکەڤیت. بابکۆ ژ وەستیانێ و ژ بێ هێز و شەنگەها لەشێ خوە ل بەر دەرگەهی دکەڤیت و دنڤیت. عەلی و فرەیدۆن دوو زیندانیێن ئیرانی بوون، بەتەنیەکێ ب سەر وی داددەن. دەمێ ڕادبیت ژ سڕ و سەقەمێ پیێن وی ڕەق دبن. عەلی و فرەیدۆن وی ددانە ناڤبەرا خوە دا وی گەرم دکەن. پشتی هینگێ دەستێ وی ب دەستێ کەسەکێ مەسیحی ڤە کەلامچە دکەن و وی ب شەمەندەفڕێ دهنێرنه زیندانا مۆسل.
پشتی بابکۆ تێته گرتن هه‌ڤالێن وی تشته‌کی ژ وی نزانن، لۆما سەیدایێ محەمەد شەریف بانەسۆری ل وی دگەڕیت و دچیتە دەف سەیدایێ سالح یوسڤی.
هەر چەندە بابکۆی هەمی بەلگەنامەیێن ئێراقی هەنە، لێ ترسا وی ل سەر مالباتا وی یا نویه، (مالا حاجی سلێمانی)، داکو چ ئاریشە د ڕیێا وی ڕا بۆ وان چێنەبن، ژ به‌ر هندێ ژی ئەو بەلگەنامەیێن خوە ل فەلۆجە ڕادەستی سەعدی برجینی دکەت.
ل شواتا ساڵا ١٩٧١ حکومه‌تا ئیراقێ بڕیاردێ دده‌ت کو وی ڕاده‌ستی ترکی بکه‌ن و ژ بۆ هندێ ژی وی دهنێرنه زاخۆ. بابکۆ ل زاخۆ داخوازێ ژ پۆلیسا دکەت کو مەلا ئیسماعیلێ ناڤشکی ئاگەهداربکەن کو ئه‌و یێ گرتیە و یێ ل ڤێرێ. مەلا ئیسماعیل ددویڤ وی دا دچیت و وی دبینیت و دبێژیتێ: کا بەلگەنامێن تە یێن ئێراقی؟ بابکۆ دبێژیتە مەلا ئیسماعیل: دا سه‌را من چ ئارێشه بۆ مالباتا منا ڤێرێ چێنه‌بن، من ئه‌و به‌لگه‌نامه نیشا کارمەندێن حکومەتا ئیراقێ نەداینە. پشتی ئه‌و ئینایه زاخۆ، لەزگین سندۆری و مەلا عەلی ژی د دویڤ وی دا دچنه زاخۆ. حاجی سلێمان ژی دچیت تۆمارا ویا نفوسێ (صورة قیدا) دئینیت و نیشا ده‌زگایێن ڕژێما ئیراقێ دده‌ت و دبێژیته وان: ئه‌ڤه کوڕێ منه هوین دێ چه‌وا وی ڕاده‌ستی ترکی که‌ن، ئێدی بڤی شێوه‌ی ئه‌و تێته ئازادکرن.
پشتی ئازاد بوونێ بابکۆ ڤەدگەریتەڤە دهۆکێ و ل مزگەفتا گرێ باسێ دبیتە فەقە و مەلا نەبی ل وی دبیته خودان. پاشی پشتی هینگێ ئه‌و ل پەیمانگەها ئیسلامی ل دهۆکێ تێته وەرگرتن.
دەمێ ل ساڵا ١٩٧٤ شەر ل ناڤبەرا شۆڕشێ و ڕژێما ئیراقێ دەستپێدکەتەڤە، بابکۆ ل قۆناغا سیێ یا پەیمانگەهێ بوو، ئێدی ئه‌و دچیتە ناڤ ڕێزێن شۆڕشێ و دگەل ئیکەتیا زانایێن ئاینیێن کوردستانێ ل سەرسنکێ درێژیێ ب خەباتا خوە ددەت. پشتی هینگێ بابکۆ دگەل حەجی تاهایێ کانیچنارکی ل هه‌وارا هێزا زاخۆ دچیت. پاشی لگەل سەلمانێ حەجی مەحمودێ بامه‌ڕنی پشکداریێ د شەڕێ گەلیێ دهۆکێ دا دکەت.
بابکۆ پشتی شکەستنا شۆڕشێ تڤەنگا خوە ب ٤٠ دیناران دفرۆشیته کەسەکی، ب وی مەرجی کو ئه‌و وێ ڕادەستی ڕژێمێ نەکەت.
دروست سێ مه‌ها پشتی شکه‌ستنا شۆڕشێ و ل ٥/٦/١٩٧٥ سێ که‌س ( رەمەزان هەدێنەیی (ڕه‌مه‌زانێ له‌یلێ)، حەیدەر ساعاتی و سەلمان بناڤی (سەلمانێ چاڤشین) ) ل ناڤ گۆڕستانا جوهیا کو دکەفتە (ناڤبەرا ئاڤاهیێ پارێزگەها دهۆکێ و دادگەها که‌ڤن)دا، ل وێرێ ئه‌و سۆز و پەیمانا ددەنه هه‌ڤدوو کو درێژیێ ب خەباتا دۆزا کوردستانێ بدەن. ئەو هەرسێ بنگەهێ ئێکەمین ڕێکخستنا پارتی پشتی شکەستنا شۆڕشێ ل دهۆکێ ددانن. حەیدەر ساعاتی بابکۆی ب ڤێ چەندێ ئاگادار دکەت و ئەو ژی لگه‌ل وان دبیته ئه‌ندامێ ڕێکخستنێ. سەعید بالەتەیی ژی بۆ وان دەست ب چاپکرنا بەڵاڤۆکان دکەت.
ژ بلی هێلا وانا ڕێکخستنێ، بابکۆی جودا پەیوەندی دگەل سلێمانێ رحانێ یێ گۆیی ژی هەبوو، سلێمان بۆ وی بەڵاڤۆکا دئینیت، لێ بەحسێ پارتی د وان به‌ڵاڤۆکان دا نینە. ( نه‌بێژه ئه‌و به‌ڵاڤۆکێن سلێمان دئینیت به‌ڵاڤۆکێن ئێکه‌تیا نیشتمانی کوردستانی نه، نه یێن پارتی نه).
سلێمانێ رحانێ پێشمەرگەیه‌کی شۆڕشا ئەیلۆلێ بوو، ل ساڵا ١٩٧٤ ئه‌و ل بەرەیێ شەڕی ژ لایێ سوپایێ ڕژێمێ ڤە تێته دیلکرن و بڕیارا سیدارەدانێ بۆ وی دەردکەڤیت. لێ ئەو پشتی شکه‌ستنا شۆڕشێ ب بەر لێبوورینێ دکەڤیت و تێته ئازادکرن. لێ مخابن جاره‌کا دی ل دەستپێکا سالێن هەشتیان ئه‌و ب تاوانا ئەندامبوونا ئێکه‌تیێ تێتە سێدارەدان.
بابکۆ به‌ڵاڤۆکێن خوه دابوونه‌ف سافیایێ هەڤژینا حەجی تاهایێ کانی چنارکی، وێ ژی ئه‌و به‌ڵاڤۆک ل ناڤ باخچه‌ی ل بن دارا خۆخەکێ ڤه‌شارتبوون. رۆژه‌کێ بابکۆ دبێژیتە مەلا حەمدیێ سه‌له‌فی: سه‌یدا کوردستانێ کاتە دانه ڤه، که‌واته شۆڕشێ ده‌ستپێکره‌ڤه. پاشی مەلا حەمدی داخوازا دیتنا وان بەڵاڤۆکا ژ وی دکەت. مەلا حەمدی دڤێت وان بەڵاڤۆکا بڕێیا ئافرەتێن مەسیحی ل مۆسل وبەغدا و بەسرا بەڵاڤکەت، دا ڕژێم بزانیت کو شۆڕشا مللەتێ کورد نەمریە.
بەڵاڤۆکەك ژ وان ب شاشی ڤە د بەریکا بابکۆی دا دمینیت، بەریکا وی یا کون بوو و بەڵاڤۆك ژ بەریکا وی دکەڤیت. ئیسماعیل محەمەد سالح مشکێ شێخ هەسنی، د دویڤ وی ڕا دچیت و ل بەری کۆلانا دچیتە ئوتێلا لۆمانا ئه‌و وێ بەڵاڤۆکێ ڕادکەت و ددەتەڤەڤ بابکۆی.
پشتی دەستپێکرنا شۆڕشا گولانێ جەهوەر نامق ب ڕێیا عەبدولستار مەلا زەکی شێلازی پەیوەندیێ ب ڕێکخستنا وان دکەت. لێ دڤی ده‌می دا بابکۆ لگه‌ل سلێمانێ ڕحانێ یێ گۆیی هه‌ر مژیلی به‌ڵاڤکرنا به‌ڵاڤۆکێن ئێکه‌تیێ یه. حەیدەر ساعاتی بەرپرسێ ڕێکخستنێ بوو، دەمێ بەڵاڤۆکێن ئێکەتیێ دهاتن، بابکۆ ئه‌و نیشا وی نه‌ددان.
بابکۆ ل ساڵا ١٩٧٦ دچیتە حەجێ. دەمێ ئه‌و دچیتە بەر بەرێ ڕه‌ش، لاڤا دکه‌ت و دبێژیت: یا رەبی پا کا ئالایێ کوردا، ما کێ هندی کوردا خزمەتا ئیسلامێ کریە. ئه‌و ل وێرێ دبینیت کو حه‌جیێن هه‌ر وه‌ڵاته‌کی ئاڵایێ خوه یێ بلندکر. دلێ بابکۆی دسۆژیت ده‌ما ئه‌و ئاڵایێ کوردستانێ دناڤ وان ئاڵا دا نابینیت و دبێژیتە مەلا ئەحمەدێ شەرنەخی، دێ پەڕۆکەکی ئینم و بناڤێ ئالایێ کوردا بلند کەم و د بێژیتە حەجی تەتەری ژی هەڕە به‌ر به‌رێ ڕه‌ش دوعا بۆ مللەتێ کورد بکە. (یونس ئەترووشی) سیخوڕێ ڕژێمێ یە و یێ ب دویڤ وان ڤە، ئه‌و دبێژیتە حەجی تەتەری: هەڕە بێژە بابکۆ بلا ڤی ئەزمانی بهێلیت، ئەز ژی چ شکایێتا لێ ناکەم.
پشتی بابکۆ ژ حه‌جێ ڤه‌دگه‌ڕیته‌ڤه ئه‌و پشکداری خوله‌کا مه‌لاتیێ دبیت ل هه‌ولێرێ و ل ٥/٣/١٩٧٦ ل بەڕۆشکێ بانگ ددەت و ب فەرمی دبیت مەلا.
پشتی جاره‌کا دی جه‌وهه‌ر نامق پەیوەندیێ ب وان دکەته‌ڤه ئێدی بابکۆ ده‌ستا ژ ئێکه‌تیێ و سلێمانێ گۆیی دشۆت و ب ئاوایەکی فەرمی دبیته‌ڤه ڕێکخستیێ پارتی و بەردەوامیێ ب چالاکیێن خوە ددەت.
حەیدەر ساعاتی و هەڤالێن وی ژ لایێ ئه‌منا به‌عسیاڤه تێنه گرتن. بابکۆ کریا خانیێ حەیدەر ساعاتی یا ب ستویێ خوەڤە دگریت و هەمی مه‌ها پێنج دیناران بۆ کریا مالا وی ڕادەستی مالا حەجی سلێمان دکەت. بابکۆ دچیتە سەرسنکێ، (برایێ ) وی سلێمان دچیتە وێرێ وی ئاگەهدار دکەت کو هەڤالێن وی یێن هاتینە گرتن و داخوازێ ژێ دکەت کو خوە قورتال کەت، لێ بابکۆ ناڕەڤیت دا چ ئارێشا بۆ دایبابێن خوە (مالا حاجی سلێمان) چێنەکەت. هەرچە ندە سلێمان دبێژیتێ بڕەڤە دێ تە کوژن، لێ ئەو ناڕەڤیت، ل دوماهیێ دچیتە دەف عومەرێ فەلەکێ، پاشت دچیتە مالا حەجی حەمۆ نزارکی، ئەو ژی دبێژنێ دەرکەڤە، لێ ئەو هەر ل سەر بڕیارا خوە دمینیت.
پشتی ده‌مه‌کی ژ خوه ڤاشارتنێ، بابکۆ دگه‌ل ووژدانا خوه دکه‌ڤیته دشه‌ڕه‌کی دژوار دا، ژ ئالیه‌کی ڤه ئه‌و دزانیت کو ئه‌گه‌ر ئه‌و بکه‌ڤیته ده‌ستێ به‌عسیا هه‌که وی نه‌کوژن ژی دێ که‌ڤل که‌ن، ژ ئالیه‌کی ژی ڤه ئه‌و بۆ خوە دبێژیت: دێ چه‌وا قەنجی و چاکیا مالا حاجی سلێمان ژبیر کەم، ئه‌ز بڕه‌ڤم و دژمن وان شوینا من بگریت!
بابکۆ ل ٦/٥/١٩٧٧ بڕیارێ ددەت کو ئه‌و خوە ڕادەستی ڕژێمێ بکەت، ب پیێن خوە ڕێیا مرنێ دگریت داکو خیانەتێ ل وێ مالێ نەکەت ئەوا قەنجی دگەل کری. ئه‌و دچیتە د ژوورا خوە ڤە ل مزگەفتێ، دوو ڕەشەکێن ئەمنێ تێن وی ل مزگه‌فتێ دگرن و دبەنه ئیستخباراتا دهۆکێ. بابکۆ ل ئیستخباراتێ نڤێژێ دکەت و ل سه‌ر نڤێژێ دەنگێ قیڕیا ئه‌شکه‌نجه‌دانا هندەك کەسا تێتە گوهێن وی. پشتی هینگێ وی و حازم ئیبراهیم (مەسیحی یە و خەلکێ سێجێ یە و ڕێکخستیە دگەل وان)، پێکڤە دهاڤێژنه د ترۆمبێلەکێ دا و دبەنه فرقا له‌شکه‌ریا زاخۆ. پاشی ژ وێرێ وان دبەنه مۆسل و دوماهیێ ژی دبەنه ئه‌شکه‌نجه‌خانا هۆڤانه یا هەیئا تایبەتا کەرکووکێ. ئەو کەسێ نانیاسیت، بتنێ وەکو ڕێکخستن حەیدەر و سەلمان بناڤی دنیاسیت، بابکۆ د ڕێکخستنێ دا بەرپرسێ عەبدولستار کورێمەیی بوو.
ڕۆژا پاشتر بابکۆی دبەنه ئه‌شکه‌نجێ، کەسەك ب ناڤێ ئەحمەد وانکی کو ئەفسەرەکێ ئیستخباراتێ بوو، ژ دهۆکێ دگەل وی و حازم سێجی دچیتە هەیئا کەرکووکێ، دەمێ بابکۆی دبەنه ڤەکۆلینێ، ئەحمەد دبێژیتە ئەفسەرێ هەیئێ: (علقوا الملا) ئانکو مەلای بهەلاویسن. بابکۆ ب کەلەخێ خوە مرۆڤەکێ هویرە، ئەفسەرێ ئه‌شکه‌نجا هەیئێ دبێژیتە ئه‌حمه‌دی، ئەگەر وی بهەلاویسین ئه‌و دێ مریت و ئەم چ مفای ژێ نابینن. پاشی ئەو قورئانێ دداننه بەر سینگێ وی و دبێژنێ: سویند بخۆ کو تە بەڵاڤۆك نە بەڵاڤکرینە و ڕۆژناما خەبات نەخواندیە، بابکۆ نەچار دبیت سویند دخۆت. هه‌ڤالێن بابکۆی هنده‌کا دانپێدان کربوو ل ژێر ئه‌شکه‌نجێ کو وان ئابوونێن خوه ددانه‌ف بابکۆی، لۆما پاشی ئه‌و د بێژنە وی: تە بۆچی ئابوونە داینە پارتی؟ ئەو دبێژیته وان: ئەو نە ئابوونە بوون بەلکۆ بێشەك بوو وی یێن داینە کوردێن (تورکی و ئیرانێ) دا بخوە بەفرێ و سیوانا پێ بکرن!
ئەحمەد وانکی دبێژیته بابکۆی: ها شێخ نەزیر، تۆ ژ تاوانباریێ دبیە شێخ. پاشی تێلەفۆنەك بۆ ئەحمەد وانکی تێت و ئه‌و ڤەدگەڕیتەڤە دهۆکێ. دبیت ئه‌گه‌ر ئه‌و مابا وی بابکۆ ب ئه‌شکه‌نجێ کوشتبا.
بابکۆ و ٥٣ کەسێن دی دژۆرەکا زیندانا هەیئێ دا بوون. دبیتە ڕۆژا ئەینی، بابکۆ داخوازێ ژ هەڤالێن خوە یێن زیندانی دکەت کو نڤێژا ئەینی ب کۆم بکەن. ئەو ژی ل پێشیا وان نڤێژێ دکەت. ڕەشەکێن ڕژێمێ وی و هەڤالێن وی دبینن و ژ بەر هندێ ژی دەستێن بابکۆی ژ پشتڤە کەلامچە دکەن و وی بدەستاڤە ب پەنجەرێ ڤە دهلاویسن. بابکۆ یێ بەژن کورتە، پیێن وی ژ هەواڤە دمینن و هەمی هێزا لەشێ وی دکەڤیتە سەر دەستێن وی یێن بچویك. ئەو گەلەك ئازارێ دبینیت و دەستەکێ وی ژی دشکێت. هەڤالێ وی حازم سێجی خوە درێژ دکەته ئه‌ردی ل بن پیێن وی و پیێن بابکۆ ددانیتە سەر پشتا خوە، دا ئازارا دەست و ملێن بابکۆی سڤك بکەت.
ژ بلی لێدان و ئەشکەنجا فیزیکی، زه‌بانیێن به‌عسیا پیساتیێ ژ تەوالێتێ دئیننه‌ده‌ر و د ڕهێن بابکۆی دده‌ن ژ بۆ شکاندنا که‌سایه‌تیا وی وه‌ک مه‌ڵایه‌ک و خودێ ناسه‌ک.
ل گه‌ڕا دووێ یا ئه‌شکه‌نجه و ڤەکۆلینێ بابکۆ لگه‌ل هه‌ڤالێن خوه ٨٩ کەس بوون. هەمی کربوونە د ژوورەکا بچویك دا، جهێ پیێن وان د ێ ژوورێ دا نەبوو، سەلیم بادی ژ بەر نەبوونا ئوکسجینی کەته حالەتێ مرنێ. تەوالێت نەبوون، ژ به‌ر هندێ زیندانی بخوەدا دچوون. حەمە ئەو شڤانەکێ خەلکێ پارێزگه‌ها هەولێرێ بوو، ژ به‌ر ئه‌شکه‌نجه و لێدانێ کرم که‌تبوونه لەشێ وی. بابکۆی ب دەستێن خوە ١٢ کرم ژ لەشێ وی ئینانه‌دەر. بڕیارا سێدارەدانێ بۆ حەمەی دەردکەڤیت، لێ ئەو ژ ئەگەرا ئەشکەنجێ ناگه‌هه‌ن وی ببه‌نه به‌ر دارێ سێدارێ و ئه‌و د زیندانێ دا ل بن ئه‌شکه‌نجێ شه‌هید دبیت.
زه‌بانیا مری و بریندارێن ئه‌شکه‌نجێ ژی ژ ناڤ زیندانیان نه ڕادکرن. هەر هه‌ر زیندانیه‌کێ مریەك یان برینداره‌ک ڕاکربا، دا ب سەدان سۆندە و کێبل ڤێکەڤن، ئاڤ ب سۆندەی د دفنێ ڕا دکرە لەشێ زیندانیان هەتا زکێ وان دوەرمت و د دەڤی ڕا دهاڤێت. هۆسا گەلەك زیندانی ل بن ئەشکەنجێ مرن.
زه‌بانیێن ئه‌شکه‌نجێ ب هه‌موو ڕێیا دچنه بابکۆی کو سیکۆلۆژیا وی و که‌سایه‌تیا وی بشکێنن. وی ده‌می هه‌ردوو کچێن کوردێن خه‌باتکه‌ر نه‌جاتا کاکه‌ی و نازه‌نین سامی زاخۆیی ژی ل وێرێ وه‌ک زیندانیێن سیاسی دگرتی بوون. ئەفسەرێ زه‌بانی دبێژیته بابکۆی: ئەگەر کچەکا کورد یا زیندانی (نەجات یان نازەنینێ) ل من مارەکەی دێ تە بەردەم. پشتی ڤێ هۆڤاتیا فیزکی و ده‌روونی بابکۆ پتر خوه‌ڕاگر دبیت به‌رامبه‌ر هۆڤێن داگیرکه‌ر.
پشتی هینگێ بابکۆی و هەڤالێن وی دهاڤێژنه د پشتا ترومبێلەکێ دا و وان دبەنه ڕێڤەبەریا ئینزباتیا کەرکووکێ. کەسەکێ وەکی قورمکەکی لێهاتی و ب تنێ هەستی و چەرم مای دهاڤێژنه دگەل وان دا. جلکێت وی هەمی دڕزی بوون و ژ ئەگەرێ لێدانێ ب خوینڤە د لەشێ وی دا ئاڤاببوون. بابکۆ ب هەر حالێ هەی جلکێن وی ژ بەر دکەت و ب رێیا پۆلیسەکی، بێجامەکی، قەمیسەکی و قالبەکێ سابوونێ پەیدا دکەت و ئێدی خوە دکەت پالێ وی کەسی. سەرێ وی دشۆت و جلکێن نوی دکەته بەر، هەشت ڕۆژا نشا نیسکێ ب دەڤی دا دکەت، هەتا هێدی هێدی هێز و شەنگەها وی ڤەگەڕیای. ناڤێ وی کەسی (خەلیل ئیبراهیم ئەرگۆشی) بوو.
پاشی بابکۆی و هەڤالێن وی دبەنه به‌ر دادگەها هۆڤانه، ئەو ل وێرێ دبینیت کو عابد زاویتەیی، قادر پێدەیی، شەعبان دێریشکی، مەحمود غلبیشی و تارق کزویی…هتد هەمی د قەفەسکەکێ دا بوون کو ل وێرێ بشێوه‌یه‌کی هۆڤانه فه‌رمانا سێداره‌دانێ بۆ وان هه‌ر پێنج هه‌ڤالێن وان ده‌ردچیت و پشتی هینگێ ل ئه‌یلولا 1977 ل زیندانا مۆسل وان ل سێداره دده‌ن. بابکۆ ژی ب ٦ سالا زیندان، هاته حکومکرن و بۆ زیندانا ئەبو غرێب هاته هنارتن.
پشتی هینگێ خەلیل ئیبراهیم ئەرگۆشی ژی دئیننه زیندانا ئەبو غرێب. خەلیل ل بابکۆی دگەریت و دبێژیته خه‌لکی: مەلاکەکێ قوتك هەیە کی دنیاسیت؟ پاشی ئه‌و بابکۆی دبینیت. خەلیل ئەرگۆشی دبێژیتە بابکۆی: سەرسپی (مەلا مستەفا بارزانی) گۆتە من دگەل من وەرە، لێ ئەز نەچووم، ئەگەر ئەز مامە ساخ یان دونده‌ها من ما ساخ سۆزبیت تە ببەمه دەف سەر سپی.
هه‌رچه‌نده بابکۆ ل لگه‌ل هه‌ڤالێن خوه یێ حکوم بووی و نۆرمال دڤیا ئێدی ئه‌و نه‌هاتبانه ئه‌شکه‌نجه‌دان، لێ ل زیندانا ئەبو غرێب ژی ئه‌و گەلەك ئەشکەنجێ دبینن. جاره‌کێ وه‌سا وی ئه‌شکه‌نجه‌دده‌ن کو وی های ژ خوە نامینیت و دکەڤیتە بەر دیوارەکی. ل ساڵا ١٩٧٨ وی دبەنە دهۆله‌کا دی ڤە و ئه‌و ل وێرێ هەڤالێن خوە دبینیت. دبیتە نەورۆز، هەڤالێن وی دبێژنێ: دڤێت ئه‌م جەژنا نەورۆزێ پیرۆزکەین. ئەو داخوازێ ژ بابکۆی دکەن کو ب هەلکەفتنا جەژنا نەورۆزێ ئه‌و دشداشێ خوه یێ مه‌لاتیێ بده‌ته وان دا وی بسۆژن و ئاگرێ نه‌ورۆزێ پێ گه‌شکه‌ن، چونکی وان چ تشت نینه ئاگری پێ هه‌لکه‌ن.
ئه‌و ژی دشداشێ خوه دکه‌ته دیاریا نه‌ورۆزێ و هەڤالێن وی دشداشێ وی ژ بەر دکەن و ل ئێڤاریا جەژنا نەورۆزێ د سۆژن و ئاگرێ نەورۆزێ پێ هەلدکەن.
بابکۆ ل ١٦/٨/١٩٧٩ ب بەر (لێبوورینێ) دکەڤیت ل ١٨/٨/١٩٧٨ تێته ئازادکرن. ئێدی ئه‌و ڤەدگەریتەڤە سەر کارێ خوە یێ مەلاتیێ ل بەڕۆشکێ. ڕژێم گەلەك بزاڤا دکه‌ت کو وی ڕاکێشیته ئالیێ خوه و گه‌له‌ک سۆزا ددەتێ کو تشێ وی دڤێت بۆ وی بکەت، ئەگەر هاریکاریێ دگەل وان بکەت، لێ ئەو ئیرادا خوە ڕادەستی ڕژێمێ ناکەت و بەردەوام دبیت ل سەر کارێ خوە هەتا سەرهەلدانا پیرۆز. بابکۆ دکۆمبوونەکا ئەمنا ڕژێمێ دا داخوازێ دکەت کو ناڤێ کوردستانێ ژ (منطقة) دەڤەر بکەن (اقلیم) هەرێم، مەلا سهام ژی بەڕەڤانیێ ژ وی دکەت. ب بەردەوامی ڕاپۆڕت ل سەر وی بۆ دەزگەهێن ئەمن و ئیستخباراتا ڕژێـمێ دچن.
بابکۆ د ڤێ دیدارێ دا دبێژیت: مەلا ئیسماعیل، مەلا عەلی و مەلا شەریف ژ هەر کەسەکی پتر خودان هەڵویست بوون و کاریگەری ل سەر کەسایەتیا من کریە.
بەری سەرهەلدانێ بابکۆ دزانیت کو خالد بانی یێ هاتیه دهۆکێ و بەرهەڤیێن سەرهەلدانێ یێن تێنەکرن. بابکۆ سپێدا سەرهەلدانێ زوی ڕادبیت و لەڤەنەکێ ددەستێ خوە دگریت و دکەڤیتە دگەل رەفێن خەلکی. وی دڤێت بچیتە مزگەتێ بانگا جیهادێ بدەت، لێ ژ ترسا وی ژ هۆڤاتی و مەترسیا ڕژێمێ ل سەر خەلکی وەناکەت. بابکۆ دەمژمێری ٩:٥ سپێدێ ب لەڤەنێ دگەل خەلکی هێرشێ دکەتە سەر بارەگایێ ئەمنا ڕژێمێ ل دهۆکێ. ئه‌و ل ڕەڤا ملیۆنی ئاوارەیی ئیرانێ دبیت.
ل ساڵا ٢٠٠٤ جارەکا دچیتەڤە حەجێ، ئالایێ کوردستانێ دگەل خوە دبەت. ل کوێتێ ئالایێ کوردستانێ ل بەر دەرگەهێ چادرا خوە ڤەددەت و پانکارته‌کێ د هەلاویسیت و ل سەر دنڤێسیت: (الاکراد یتامی المسلمین) ئانکو کورد سێویێن مسلمانا. بابکۆ ل حەجێ ژی ئالایێ کوردستانێ و پانکارتا خوە بلند دکەت، خەلك ژ هەمی نەتەوا لێ کۆم دبن و وێنا دگەل دگرن. سەعید که‌سه‌کێ کوردە لێ ئه‌و کوردیێ نزانیت، ئه‌و قەستا بابکۆی دکەت و داخوازا ئالایێ کوردستانێ ژ وی دکەت.
پشتی هۆزانڤانێ مەزن موئەیەد تەیب چیرۆکا خه‌بات و چالاکیێن بابکۆی یێن نەتەوەیی ل حەجێ و زیندانێ دزانیت، ئه‌و ڤێ هۆزانێ ل سەر وی د ڤەهینیت:
پڵنگ دەما برسی دبن مللەت دەما تێردبن
ل بەر بەرێ ڕەش
هەردوو دەستێن خوەیێن بچویك
ل بەر عەرشێ خودێ ڕاگرتن و ب سێ دەنگا هەواردکر:
ئەی خودایێ مەزن !
کیژ دل هندی دلێ من ژ ئیمانا تە پڕبوویە
کیژ باغ هندی بهەشتا تە و کوردستانا من
تژی خوین و ئاگر بوویە
ل بەر بەرێ ڕەش
نە بهەشت ل بیرێ بوو ونە دۆزەخ
نە چل پەری
نە مەی و هنگڤین و نە چەمێن شیری
نە ئاگرێ ئاگرێ مە ژ چریسکەکا وی چێکری
ل بەر بەرێ ڕەش
د ڕۆندکێن خۆدا ببوو بویکا بارانێ
دلێ وی ب دەنگێ بیلالێ حەبەشی
هەوار دکر:
ئەی خودایێ من!
تو ب هەمی ناڤێن خوەیێن پیرۆز کەی
تو گەلێ منێ ژار و کوردستانا منا بریندار
پیرۆزکەی
ل سەرێ چیا
دەما خەون و هیڤیێن گەش
فەنا کولیلکێن سۆر و زەر
ل بهارەکا درەنگ دوەریان
خەونێن وی کاتە بۆ ددان
ل سەرێ چیا
دەما باهۆزا ستەمێ
هەر تشتەکێ دچرسی تاری دکر
هەر تشتەکێ ل سەر پیا دهەژاند
و بەژنا دارا ل ئاخێ ددا
پالا وی ل نۆرها خودێ بوو
پێل پێڵ شەڤێ ل بەر بازددا
ل سەرێ چیا
دەما ژەهرا کینا ڕەش و
ئاگرێ غەدر و ستەمێ
هەمی ژیان بێدەنگ دکر
هەمی سرۆشت بێڕەنگ دکر
تڤەنگا وی برویسی بوو ل چۆل و چیا
دەنگڤەددا
د زیندانێ دا
زیندانا پەنجێن دەهبا
د دلێ کوردستانێ دا کۆلای
ئەبو عەمارێ یاسر بوو
د رویێ ڕەشێ ئەبو جەهلێ قورەیشی دا هەوار دکر:
ئەحەدون ئەحد (أحد أحد)
د زیندانا درێژ دا
ئەیوبێ سابر بوو
ژ عەشقا خودێ و چیایێن بلند
برینێن وی دگرنژین و ئازارێن وی
ب کینا ڕەشا جەلادێ خۆ دکەنین
د زیندانا درێژ دا دزیندانا ئەبو غرێب دا
شەملکا خۆ سۆت و
کراسێ دبەر خۆژی دا سۆت و
ئاگرێ نەورۆزێ هەلکر
د کوردستانا ئازاد دا
د کوردستانا ئاڤا و شاد دا
بەرێ هەمی چاڤا لێبوو
سەرێ خۆ ب سەرێ خەون و ڤیان و
نڤێژ و پاڕان و برین و کۆڤان و ئازار و
بەرخودان و تڤەنگا خۆ ڤەنا و ستویێ خوه خوارکر
هۆ بابکۆ
هەر هۆبوویە هۆ
پلنگ دەما برسی دبن
تێشکێن خۆ دخۆن
مللەت دەما تێر دبن
دەستا ژ قارەمانێن خوه دشۆن
مەلا نەزیر (بابکۆ) د ڤێ هەڤدیتنێ دا دبێژیت: ئه‌ز چ جارا ژبلی پارتی دیموکراتی کوردستان نه‌بوومه ئه‌ندامێ چ پارتیێن دیێن کوردی و ل ساڵا ٢٠٠٩ من ده‌ست ژ ئه‌ندامه‌تیا پارتی ژی ڤه‌کێشایه، چونکە ئەز دۆزا کوردی د سەر هەمی پارتیا ڕا دبینم.
بابکۆ ل ساڵا ٢٠١٤ د شەڕێ دژی تیرۆرستێن داعش دا وه‌ک خۆبه‌خش دچیتە ڕه‌خێ بەدریکێ، لێ هەڤالێن وی ژ وێرێ وێڤه‌تر وی دگەل خوە نابەن.
نوکە ژی بابکۆ مەلایە، لێ گۆتارێن ئەینیێ ناخوینیت. وەکۆ زیندانیێ سیاسی بۆ ماوێ ١٠ سالان مووچەیێ قەرەبوویا زیندانێ وەرگرتیە، کاك نێچیرڤان بارزانی پارچەکا عەردی ژی وەکو دیاری یا دایێ.
