خه‌باتکه‌ره‌ک و بده‌هان چیرۆکێن بالکێش
د چارچۆڤێ بەڕنامە و کار چالاکێن خوە دا و پێخەمەت دەکۆمێنتکرن و پاراستنا دیرووکا شۆڕشێ، سەنتەرێ کۆماتە ل ڕێکەفتی ٤/٨/٢٠٢٢ ل گوندێ باجلۆرێ ل هنداڤ دیمەنێن جوانێن بەنداڤا دهۆکێ دبیتە مێڤانێ پێشمەرگە و خزمەتکارێ چاپەمەنیا شۆڕشێ ئیحسان باجلۆری و دیدارەکا درێژ دگەل ساز دکەت خەبات و تێکۆشینا وی مینا بەلگەنامەیەکا گرنگ تۆمار دکەت و دپارێزیت.
ئیحسان محەمەد سەلیم ئەحمەد یێ ناسیار ب ئیحسان باجلۆری ل ساڵا ١٩٦٦ ل گوندێ پیرۆمەرا د ڕەڤێ و ناڤ ئاگرێ شه‌ڕی دا، هاتیە سەر دنیایێ.
بابێ وی سەلیم باجلۆری مرۆڤەکێ کوردپەروەر و چالاك بوویه. ئەو ئەندامێ پارتیا هیوا بوویه و پشکداریێ د سەرهەلدانێن بارزان ژی دا کریه. ژ بەر بزاڤ و چالاکیێن وی د ڕێیا دۆزا گەلێ کورد دا گەلەك جاران تێتە گرتن. ژ بەر ڕاهێلانا دوژمنی قەچاغ دبیت و سێ سالان لگەل بارزانیێ نەمر ل سلێمانیێ دمینیت. کەس و کارێن وی چو ژێ نزانن، ئەو بێ پارە و جل و بەرگ دمینیت لەوما داخوازا مۆلەتێ ژ بارزانیێ نەمر دکەت، ڵی بارازانیێ نەمر دبێژیتێ: هوین داخوازا مۆلەتێ ژ من دکەن، پا ئەز ژ کێ بکەم؟
ل ساڵا 1945 ده‌مێ وان دڤیا ده‌ربازی رۆژهه‌لاتێ کوردستانێ ببن و بگه‌هنه هێزا بارزانیێ نه‌مر، سەلیم باجلۆری دگەل هنده‌ک هه‌ڤالێن خوه ل کێلەشینێ دکەڤنە دشەڕەکێ گران دا و نەشێن دەربازی سنوورێ ڕۆژهەلاتا کوردستانێ ببن. ل ڤەگەڕێ ئه‌و دکەڤیته بۆسه‌یا جاشا و وی دگرن و وی بنێچیرەکا باش دزانن. پشتی پشتی وی دنیاسن، ژ ترسا پێگه‌یا ویا جڤاکی و سیاسی، نه‌چاردبن وی ئازادبکه‌ن. پشتی هینگێ ئاغایه‌کی ده‌ڤه‌رێ دهنێریتە دویف وی ڕا، ئەو ژی تێت، لێ ئاغا وی ڕادەستی ڕژێمێ دکەت. ڕژێم ل دادگەها لەشکەری سزایێ سێدارەدانێ ل سەر وی دسەپینیت. پاشی ب بەر لێبوورینا مەلكی دکەڤیت و تێت ئازادکرن، لێ جارەکا دی ل ڕژێمێ قەچاغ دبیتەڤە.
ل ساڵا 1961 ئەو پشکداریەکا کارا د شۆڕشا ئەیلۆلێ دا دکەت و پشکا پتر یا خزمەتا پێشمەرگاتیا وی دکەڤیتە دەڤەرا گولیا.
ئیحسان باجلۆری بخوه ل ده‌مێ زارۆکاتیا خوه ل قۆتابخانا سەلاحەدین ل دهۆکێ دەست ب خواندنێ دکەت. وی دەمی مالا وان ل گرێ قەسروکێ بوو ل پشت گه‌لیێ دهۆکێ. فەوزیا هەڤژینا نڤیسه‌رێ هه‌ولێری ئەسعەد عەدۆی مامۆستایا وی بوویە. مامۆستا فەوزیا بەحسێ دەستپێکرنا شەڕی دناڤبەرا ڕژێما ئیراقێ و هێزێن پێشمەرگەی دا بۆ وی دکەت دبێژیتێ کو باشتره ئه‌و خوه بگه‌هینیته مال. دەمێ ئیحسان دگه‌هیته گه‌لیێ دهۆکێ شەڕ دەستپێدکەت. ئه‌و هێشتا زاڕۆکەکێ بچویك بوو، دگەل دەستپێکرنا تەقێ ئەو ل گەلیێ دهۆکێ بتنێ قەستا گوندی دکەت. گوند یێ چوول بوو، ماڵا وان یا چوویه سواراتووکا پێشمەرگە وی دگەهینن مالا وی. پاشی مالباتا وان نەچار دبیت مالا خوە ببەته سوولاڤا ئامێدیێ. هەر سێ برایێن وی عەلی، عومەر و محەمەد حەسه‌ن ژی پێشمەرگە بوون، محەمەد حەسەن ژ بەر لێهاتی و مێرخاسیا وی د ناڤ شۆڕشێ دا دبیتە فەرماندێ بەتالیۆنێ. ژ بەر سڕ و سەقەما زڤسانێ ئه‌و نەچار دبن مالا خوە ببه‌نه گوندێ قەدشێ. ئیحسان باجلۆری ژ بۆ درێژیدان ب خواندنا خوە دچیتە بارەگایێ ئەسعەد خۆشەڤی ل زێوا شێخ پیراموس، ل وێرێ درێژیێ بخواندنا خوە ددەت هەتا دگەهیتە پۆلا پێنجێ سەرەتایی.
پشتی شکه‌ستنا 1975 ئەو ژی تێتە قەدشێ. برایێ وی شەهید محەمەد حەسەن ژی تێتە وێرێ، ئەو هەست دکەت کو چامەکا مەزن یا قەومی.
وان ژبلی دوو بژاردان چ رێکێن دی نینن، یان دڤێت ئەو خوە ڕادەستی ڕژێمێ بکەن، یان ژی ژیانا دەربەدەری و مشەختبوونێ بۆ ئیرانێ ب هەلبژێرن. وان ب تنێ ١٠ رۆژ مۆلەت هەنە، بابێ وی دبێژیت خوە ڕادەستکرن بژادەیەکا رەتکریە و ل قەدشێ بڕیارا چوونا ئیرانێ ددەن. دڤێت ئه‌و خوە بگەهیننه سنووری بەری ئیران سنوورا ل وان بگریت، چونکی ئیرانێ ده‌مه‌کێ کورتێ ده‌ستنیشانکری بۆ ده‌ربازبوونێ، پشتی هینگێ دێ سنووری گرن. چوونا وان هەتا دگەهنه لۆلانێ، ل سێکۆچا سنوورێن ئیران-ترکی و ئیراقێ ب پییایە. سۆفیێن برادۆستی ب سه‌رکێشیا شێخ ڕەشیدێ لۆلانی ڕێ ل وان دگرن و ئارێشا بۆ وان چێدکه‌ن، ڕژێما تورکیا ژی ڕێ نادەت د ئاخا وێ را دەرباز ببن. مه‌ها ئادارێ بوو سەقا یێ سار بوو، بەفر گەلەك باریبوو، گوند د وێران بوون، خوارن نەبوو، زاڕۆك د هویربوون، ئه‌و نەچاربوون ل سەر بەفرێ ئاگری هەلکەن. ئیحسان د ژیێ سنێله‌ییێ دا ل بەر سڕ و سەقەمێ ب پیا ڤێ ڕییا ئاسێ دبڕیت هەتا دگەهنه سنوورێ ئیرانێ. پاشی وان ب ترۆمبێلێن سەربازی دبەنە ئۆردیگایێ زێوە. ل وێرێ زگورد ژ مالباتێن وان جودان کرن، ئیحسان لگه‌ل هنده‌ک زگوردا به‌ره‌ڤ باژێرێ ڕەشت دبەن.
ئیحسانی و هه‌ڤالێن وی دبه‌نه که‌مپه‌کێ. ڕژێما ئیرانێ پێش وەخت کەمپێن وەرگرتنا پەنابەران ئاڤاکربوون. ئالایێ نەتەوێن ئێکگرتی ل کەمپا هاتبوو چکلاندن و بۆ دەمێ ٦ مه‌ها ئازۆقە ژی ل سەر پەنابەران بەڵاڤدکر، لێ پشتی ٦ مه‌ها نەتەوێن ئێکگرتی هەر تشت ڕادەستی ڕژێما ئیرانێ کر، ل کەمپێ قوتابخانێن کوردی ژی گرتن و یێن فارسی ڤەکرن و هەر چەند ژی هاڤێتن جهەکی نەدیار.
ل ساڵا ١٩٧٦ برایێ وی عومەر دویف وان دا تێت دا ئیحسان ببەتە دەف خوە، لێ کاربدەستێن ڕژێما ئیرانێ قەبۆل ناکەن. ئیرانێ ئەو چەند مه‌هەکا دانانە بەر خواندنا زمانێ فارسی، پاشی ئیحسان و دۆتماما وی و پسمامێ وی سواری لۆریا دکەن و دبەنە قەسرشیرین – مەندلی. ئیحسان باجلۆری ئالایێ ئیراقێ دبینیت و هەتا نوکە ژی ئەو نزانیت کا چ مەسەلەیە. مالا جبرائیل سێلکی ژی دگەل وان بوو، جبرائیل هەوڵێن خوە کوشتنێ ددەت داکو وان ڕادەستی ڕژێما ئیراقێ نەکەن.
ل سنووری وان ل پشتا لۆریا سوواردکەن و عەرەبانەکێ ژی بدویفڤە گرێددەن و وان دبەن. مالباتا وی نزانیت کو ڕژێما ئیرانێ ئەو یێ ڕادەستی ئیراقێ کری.
پشتی ڕژێما ئیرانێ وان ڕادەستی ڕژێما ئیراقێ دکەن، ترۆمبێلێن پۆلیسێن ئێراقی ل پێش و پاش وان دچن و وان د ڕێیا خانقین و مەندەلی ڕا دناڤ ئاخ و تۆزێ ڕا، بێ نان و ئاڤ دبەنه بەغدا. بەرێ سپێدەکێ وان ل ناڤ بیابانەکێ ددانن، ئه‌و ده‌ر حسابا گوندی یه لێ چ سیمایێ گوندا لێ نینه، بیابانه‌کا خیزی و چه‌ند دارقه‌سپه‌کن. ناڤێ گوندی بعودە یێ سەر ب شارەداریا گرمە، دەڤەرداریا فەلۆجە و پارێزگا رومادی یە. پشتی هینگێ بەرپرسێن بەعسیا تێنه گوندی ناڤێن وان تۆماردکەن. هێشتا ئەو چ ژ چارەنڤێسێ خەلکێ دی نزانن. بۆ وان قەدەغەیە ژ سنوورێ پارێزگەها رومادی دەرکەڤن. ئیحسان و دوتماما خوە زمانێ عەرەبی ژی نزانن، بتنێ پسمامێ وی دزانیت. ئەو ئەمبارەکێ بۆ خوە ڤالا دکەن، چو پارێ خێرێ ژی دگەل وان نینە، بتنێ وان شیانێن کرینا هندەك ڕاژێرکا هەبوون.
ئیحسان داخوازا چوونا قوتابخانێ ژ وان دکەت و ل پۆلا پێنجێ تێته وەرگرتن، زاڕۆك ل وی کۆمبدن، ئەو پەیڤەکا عەرەبی نزانیت، لێ زوی فێردبیت و دەربازی پۆلا شەشی دبیت. پسمامێ وی ژی ئامادەیێ بدوماهی تینیت و دچیتە کولیژێ.
پشتی ده‌مه‌کی ئه‌و بێسه‌روشوین بووین، مرۆڤێن وان ل دهۆکێ ل وان دگەڕن و وان پەیدا دکەن و هنده‌ک هاریکاریا دگه‌هیننه وان.
ل ساڵا 1978 ڕژێما ئیراقێ ڕێ ددەنه ئیحسانی و هەڤالێن وی کو ئه‌وجارەکا دی ڤەگەرنه کوردستانێ. جارەکا دی وان ل پشتا تڕێلا سوار دکەن، لێ ڤێ جارێ بەرێ وان ددەن سنوورێ ئوردنێ. بەری هینگێ چەند خێزانێن دی یێن کوردا ل دەڤەرێن جودا جودا سواری تڕێلا کربوون و وان ل نێزیکی گۆلەکا ئاڤێ و هندەك دار قەسپا ڕادوەستینن و مالەکا خه‌لکێ ئامێدیێ ژی ل وێرێ ڕادکەن و پاشی تێنەڤە گەرمە و کاروانێ تڕێلێن دوورخستیێن کوردا ڕێیا کوردستانێ دگرن. مخابن هەڤالێ وان جیهاد کەرکووکێ ببەر لێبوورینێ ناکەڤیت و بتنێ ل وێرێ دمینیت و هەڤال و ناسیارێن خوە ژی ژ دەستددەت.
دەمێ ئه‌و نێزیکی تکریت دبن، ئیحسان سەرێ چییایێن حەمرینی دبینیت و بێ حەمدی خوە دکه‌ته قێڕی و گازی دکه‌ت: چییاااااااااااااا! گەلەك کەیفا هەمیا تێت، ئومێدا شادبوونێ ب دیتنا کوردستانێ بۆ هەمیا ڤەدگەڕیت. ل نێزیکی مۆسل کاروانیێن هەولێر و سلێمانیێ ژ یێ دهۆکێ تێنه جوداکرن وبەرێ ئیحسانی هەڤالێن وی ژی دده‌نه دهۆکێ.
ل گڕێ قەسرۆکا کەس و کار پێشوازیێ ل ئیحسانی و هەڤالێن وی دکەن. ئەو هێشتا سنێلەیە و مالا وی یا ل ئیرانێ، لەوما دچیت ل مالا پسمامێ خوە دمینیت و داخوازا چوونا قوتابخانێ دکەت. ئەو ل قۆتابخانا (التضامن) یا سەرتایی ب زمانێ عەرەبی دخوینیت، پاشی دچیتە قوتابخانا بەکر یا ناڤنجی.
تاکە کەنالێ پەیوەندیێ ل ناڤبەرا وی و مالا وی پشکا عەرەبی بوو ل رادیۆیا ئەهواز. کەس و کارێن وی ل ئیرانێ سترانا بۆ وی داخواز دکەن. پشتی هینگێ ل ژێر کونترۆڵ و ئاگەهداریا ڕژێمێ ناما بۆ مالا خوە دهنێریت و بەرسڤا وان ژی وەردگریت، لێ هەر جارێ سێ بۆ چوار مه‌ها پێ دچوون هەتا نامێن وی و مالا وی دگەهشتن ئێکودوو. ئەمنا ڕژێمێ ئەو نەچار دکر ناما بۆ مالا خوە ل گۆرەی حەز و داخوازا وان بنڤێسیت، ل سەر وی دسەپینن کو داخوازێ ژ مال و کەس و کارێن خوە بکەت بێن خوە ڕادەستی ڕژێمێ بکەن.
جاروباران نامە ب قەچاخی ژی ژ مالا وی دگەهشتن وی. ئەمنا ڕژێمێ هەر وەختێ ڤیابا و بێی بەرچاڤوەرگرتنا ڤەقەتیانا وی ژ قوتابخانێ یان ئەنجامدانا ئەزموونا، ب کێماسی مه‌هێ جارەکێ ئەو ڕادکێشا دەف خوە و ڤه‌کۆلین دگه‌ل دکر و ئه‌و ته‌نگاڤ دکر.
ئێدی رۆژانه ڕه‌شه‌کێن ئه‌منێ وی دگرن و دکێشنه باره‌گایێ ئه‌منێ، جار بهێجه‌تا هندێ کو ئه‌و ل رێوره‌سما بناڤێ (تحیة العلم) ئامادە نابیت، جار ژی بهێجه‌تێن دی. ڕه‌شه‌کێ ئه‌منا به‌عسیا یێ بناڤێ نەقیب تارق کارێ خوه کربوو گرتن و ته‌نگاڤ کرنا وی.
ئیحسان باجلۆردی دڤێ هەڤدیتنێ دا ڕۆلێ ڕێڤەبەرا قوتابخانا خوە (خەدیجا کۆڤلی) بلند دنرخینیت و دبێژیت: وێ گەلەك هاریکاریا من دکر، د درێژیا ئاخفتنا خوە دا ئاماژێ ب ڕۆلێ مامۆستا لباب ئیبراهیم حەسەن ژی ددەت کو پشتی مامۆستا خەدیجایێ دبیتە ڕێڤەبەرا قوتابخانێ و دبێژییت: لباب عەرەب بوو و بەعسی ژی بوو، لێ چه‌ند جارا ئەو وی ژ دەستێن ئەمنێ رزگار دکەت.
ژ بەر کو مالا ئیحسان ل ئیرانێ بوو، ڕژێم وی ژ رەگەزناما ئێراقی بێ باردکەت، ئەڤ چەنده ژی دبیتە ئەگەر کو ئەو وەکو قوتابیەك ژ هەموو ماف ئیمتیازاتێن هاوڵاتیبوونێ بێ بار ببیت.
پشتی ئەو خواندنا ناڤنجی ب دوماهی تینیت، دچیتە ئامادەییا کاوە، لێ ئەو یێ بێ سەمیان و بێ هاریکاریە. هەر چەندە ئەو خودان ملك و مالداری ژی بوو، لێ بەریکا وی یا ڤالا بوو و شیانێن دابینکرنا پێداویستیێن خوە و قوتابخانێ نەبوون و بێ دایك باب و مالبات بوو و چ کەس نەدشیان وی بپارێزن. ئەو هەست دکەت کو ئه‌و یێ بوویە بارگرانی بۆ وان مرۆڤێن خوه یێن ئه‌و ل ده‌ف وان دژیت، چونکی ئێدی ئه‌و ژی ژ به‌ر ڕه‌شه‌کێن به‌عسیا ژ خوه دترسن و ئێدی ئه‌و و زێدەتر نەشێت ڤێ ڕەوشێ قەبۆل بکەت.
ژ ئالیه‌کی دیڤه چیرۆکا مالباتا ئیحسانی ژی ل ئیرانێ بڤی شێوه‌ی بوو: ڕژێما ئیرانێ مالباتا وان دبه‌ته گونده‌کێ دوورده‌ستێ پارێزگه‌ها ته‌برێزێ کو ڕێکێن ترۆمبێلێ نەدچوونێ. برایێ وی محەمەد حەسەن ژی هاتبوو دوورئێخستن بۆ بیابانا طەبه‌س ل نێزیکی خوراسان. محه‌مه‌د حه‌سه‌ن داخوازا ڤەگوهازتنێ بۆ دەڤەرەکا نێزیك دکەت، لێ ژرێما ئیرانێ بڕیارێ دده‌ت وی ڕاده‌ستی ئیراقێ بکه‌ت، لەوما ئه‌و نەچار دبیت بڕەڤیت، لێ تێتە گرتن. پاشی بیڤەلەز ل طەبه‌س ددەت و تێتە وێرانکرن، بابێ وی ددیف وی دا دچیت، زمانێ فارسی نزانیت، داکو ئاشکەرا نەبیت خوارنێ ل خوارنگەها ناخۆت.
ژبلی ڤێ ژی مالباتا وان ل ئیرانێ تووشیا دژه‌یاتیا مه‌زهه‌بیا شیعێن ئیرانێ ژی دبیت. دایکا وی نەچار دبیت ناڤێ خوە ژ عائیشا بکەته ئامینا، برایێ وی عومەر ژی ناڤێ خوە دگهۆڕیت. ڕەوشا وان ژی گەلەك یا خراب بوو. پشتی ژ ناڤچوونا ڕژێما شاهی، گڤاشتن ل سەر وان کێمتر لێتێن. ئێدی ئەو دشێن بێن ل تەبریزێ ئاکنجی ببن. برایێ وی شەهید عەلی دبیتە پێشمەرگە.
پشتی شۆڕشا ئیسلامی نیڤ ئازادیه‌کێ دده‌نه په‌نابه‌رێن کورد ل ئیرانێ، ئەحمەد عبدالله حه‌مۆ بقه‌چاغی ژ ئیرانێ تێته ده‌ڤه‌رێ دا تشته‌کی ژ مالباتا خوه بزانیت، ئیحسان وی ل گەرماڤا دبینیت. ئێدی هزره‌کا بۆ وی چیدبیت کو بۆ وی باشتره لگه‌ل ئەحمه‌دی خوه بگه‌هینیته ناڤ شۆڕشێ و مالباتا خوه. ده‌م پایزه ل مه‌ها ١١/١٩٨١ ئەو پەرتووکێن خوە دکەتە د چانتەکێ دا و دچیتە گەرماڤا، لاپچینەك یا دپێ، پەنترۆنەکێ کابۆی وجاکیتکه‌کێ تەنك یێ لبەر. محه‌مه‌د دبێژیته وی: ڕێ یا دووره و پڕی مه‌ترسیه، چیا به‌فرێ یێن گرتین و ڕێکا هاتونه‌هاتێ یه، لێ ئه‌و ل سه‌ر بڕیارا خوه یێ ڕژده.
ئه‌و پێکڤە دکەڤنە ڕێ، ڕیا خوە شاش دکەن و ل باتیفێ دەردکەڤن، پاشی دچنه ئێکمالا بەر خابووری و دچن کەلا شخۆ، ل وێرێ جاسم نزارکی ومحەمەد شرطە دبنه هەڤالێن وان یێن ڕێکێ و ئه‌و دبنه چوار کەس و هەر چوار دبێ چەکن. دچنە ئیکمالا بەرواریا پاشی دچنە گوندێ کارە، ل وێرێ بارەگایەکێ بچووك یێ پێشمه‌رگه‌ی لێ هەبوو، خوارنەکا سەرپێ دخۆن و هندەك نانی ژی ددەنێ و کەتنەڤە ڕێ. ل نێروا ژووری بەفر لێدکەت، هەڤالێن وی بڕێڤە سترانێن ترسێ دبێژن. ئیحسان دبێژیت: ئەو شەڤ گەلەك یا درێژ بوو، چیرۆکێن ژیانا من دهاتن بەر چاڤێن من.
ئەو دگەهنه چەم توی و سه‌ر سنووری، ل وێرێ مەفرەزەکا پێشمەرگه‌ی دبینن. ئەو پێشمەرگە دبێژنە وان کو بەفرێ هەموو ڕێ گرتینە و تاکە ڕێ بۆ ئیرانێ د باکوورێ کوردستانێ ڕا یە و ڕێژا دەربازبوونێ گەلەك یا کێمه، چونکە ژاندورمێن ترکا ل هەر دەرێ دبەڵاڤن. ئەومەفرەزا پێشمەرگەی ژی دبیتە هەڤالێ وان بۆ چوونا ئیرانێ د باکوورێ کوردستانێ ڕا. ئەو نەچار دبن ب شەڤێ بچن و ب ڕۆژێ خوە ڤەشێرن. ئەو پێشمەرگە هەم چەکدارن و هەم ژی شەهرەزای گوندێن کوردستانا باکوورن. هەر گوندێ قوتابخانه لێ هه‌با خوە ژێ دووردکرن چونکی مامۆستایێن تورك بوون و هه‌می ژی سیخوڕێن ڕژێمێ بوون. کاروانێ وان دگەهیتە دەشتا گەڤەڕی، بەفرێ هەمی دەرێن هونین، مژو دومانە، ئێدی ئه‌و ب ڕۆژێ ژی دچن. تژی پێلاڤێن ئیحسانی ئاڤ و بەفر دبن، جلکێن وی ژی دتەنکن، بەژنا وی ژی یا کورتە، بەفرو باران بوونە ئێك، ئەو دبینیت کو ڕیهو سمبێلێن هەڤالێن وی یێن ژ به‌ستیێ وه‌کی شیشه‌ی لێهاتین، وی چ جارا دیمه‌نێن وه‌سا نه‌دیتنه، ژبه‌ر هندێ سه‌هم سه‌رێ وی دگریت. سەقا نێزیکی 30 پلا ل ژێر سفرێ دایە.
ئیحسان و هەڤالێن خوە دگەهنه گوندێ هرمیێ ل سەر سنوورێ ڕۆژهەلات و باکوورێ کوردستانێ. قه‌چاخچیێن سنووری یێن رۆژهەلاتی یێن هاتینه گوندی. شەڕێ مالوێرانێ براکوژیێ د ناڤبەرا پارتی دیمۆکراتی کوردستان و حزبا دیموکراتا کوردستان-رۆژهه‌لات دا یێ دەستپێکری.
ئەو مەفرەزا پێشمەرگەی ڕێ نادەن کەس ژ گوندی دەرکەڤیت و زێرەڤانیێ ل خوە دگرن دا کەس چ پێزانینان ل سەر وان دەرنەئێخیت. پشتی ١٠ بۆ ١٥ ڕۆژان دگەهن سنوورێ کەنارێ تەناهیێ و ئۆمێدا ژینا بۆ زڤڕیتەڤە.
پشتی قه‌ته‌یانا ساڵا 1975 برایێ ئیحسانی شەهید محەمەد حەسەن باجلۆری ل ساڵا ١٩٨٢ بۆ جارا ئێکی وی دبینیت.
گەلۆ شەهید محەمەد حەسەن باجلۆری کیە؟
شەهید محەمەد حەسەن باجلۆری ل سالا ١٩٣٢ ل گوندێ باجلۆرێ هاتیە سەر دنیایێ، هێشتا د ژیێ زارۆکینیێ دا ژ بۆ دەمێ ١٤ سالان ژ وارێ باب و باپیران تێتە دوورکرن. پشتی هینگێ ئەو و رەحمەتیێ بابێ خوە گوندێ گرێ قەسرووکا ل سەرێ گەلیێ دهۆکێ ئاڤا دکەن.
ل سالا 1959 دبیته ئه‌ندامێ پارتی دیموکراتی کوردستان و هەر ل وی دەمی چەکی پەیدا دکەت و ل ساڵا ١٩٦١ ل گەلیێ دهۆکێ دبیتە پێشمەرگە بۆ دەمێ ٧ ڕۆژان شەڕی هەمبەر هێزێن دوژمنی دکەت و پشتی هینگێ درێژیێ ب خەباتا پێشمەرگاتیێ ل دەڤەرێن دۆسکی، سندی، گولی، بامەڕنێ و ئامێدیێ ددەت.
پشتی هاتنا بارزانیێ نەمر بۆ دەڤەرا بەهدینان، شەهید محەمەد حەسەن ل گوندێ مایێ و بێدوهێ دگەهیتە هێزێن بارزانیێ نەمر و پشکداریێ د چەندین چالاکیێن لەشکەری دا دکەت.
پشتی هینگێ بارزانیێ نەمەر ب ئەرکەکێ تایبەت وی دهنێریتە سوریێ و پشتی جیبجیکرنا وی ئەرکی ڤەدگەڕیتەڤە کوردستانێ. ئەو و ڕەحمەتیێ بابێ خوە ل سەر فەرمانا بارزانیێ نەمر دچنه دەڤەرا بارزان و دبیتە سەرقۆلەکێ چەلەنگێ پێشمەرگەی. ل دەڤەرێن برادۆستیا، سۆفیا و دەڤەرێن دی یێن سەر ب پارێزگەها هەولێرێ ڤە پشکداریێ د چەندین شەر و داستانان دا دکەت و ڕۆلەکێ مەزن دبینیت.
ل سالا ١٩٦٢ ل مامگوڕا، قەلادزێ، سەنگەسەر، سورداش، پێنجوین، سەید سادق، پشدەر، دولەتیێ و هەتا نێزیکی دەڤەرا هەورەمان درێژیێ ب کاروانێ خەباتا خوە ددەت.
پشتی ئەو و رەحمەتیێ بابێ خۆ دوو سالا ١٥ زارۆکان بێ سەمیان ل پاش خوە دهێلێن و گەلەك زەحمەت و نەخوەشیان دبینن، بارزانیێ نەمر مۆلەتێ ددەتێ و ڤەدگەڕیتە دەڤەرا بەهدینان. ل وێرێ هەتا ساڵا ١٩٦٧ ل سەر ئەرك و خەباتا خوە یا پێشمەرگاتیێ بەردەوام دبیت. پشتی هینگێ پشکداریێ د خولەکا چەکێ ناڤنجی و گراندا دکەت. ل ساڵا ١٩٦٨ دبیتە فەرماندێ هێزێن دەستوەشین ل دەڤەرێ و دپڕانیا شه‌ڕێن ده‌ڤه‌را به‌هدینان دا، ب تایبه‌تی ل ده‌ڤه‌را دهۆکێ رۆله‌کێ سه‌ره‌کی دبینیت.
پشتی ڕێکەفتنا ١١ ئادارێ هەتا ساڵا ١٩٧٣ ل دهۆکێ دمینیت و ل ساڵا ١٩٧٤ دبیتە نوینەرێ لەشکەرێ ئێك و پشتی هینگێ و ژ بەر چەلەنگیا وی، بارزانیێ نەمر وی دکه‌ته فه‌رماندێ به‌تالیونێ.
پشتی شکەستنا شۆڕشێ ل ئیرانێ ژی ڕاستی گەلەك نەخوەشیان دبیت و تێتە دوورکرن بۆ گوندێ عەشق ئاباد و پاشی بۆ باژێرێ طەبس گولشەن کو ئێك ژ گەرمترین دەڤەرێن ئیرانێ یە، پشتی هینگێ دچیتە باژێرێ مەشهەد ل ڕۆژهەلاتێ ئیرانێ.
پشتێ شۆڕشا ئیسلامی ل ساڵا ١٩٧٩ ڤەدگەڕیتەڤە کوردستانێ و پشکداریێ د کۆنگرێ ٩ێ یێ پارتی دا دکەت و جارەکا دی چەکێ پێشمەرگاتیێ دهەلگریتەڤە و دبیتە فەرماندێ بەتالیۆنەکا پێشمەرگەی.
ل ٢٦/١١/١٩٨٣ ل باژێڕێ شنو ل رۆژهه‌لاتێ کوردستانێ ب دەستەکێ چەپەل تێتە شەهیدکرن و خێزانەکا ٨ زارۆکی ل پاش خوە دهێلیت.
شەهیدێ نەمر ل ناڤبەرا سالێن ١٩٦١-١٩٨٣ پشکداری د پتر ژ ١٥٠ چالاکی و داستانێن پێشمەرگەی دا کریە وەکی: داستانا زاویتە و لۆمانا، مرێبا، باڤیا، سێجێ، گەرماڤا، سەرزێری، هەلوە، ئاکرێ، شۆش و شەرمنا، بالەکایەتی و سیدەکا، مێرگەرسۆر، ڕەواندز، کێلەشین، بریفکا، بەرسینێ، شەقلاوا، سپیندارێ، قەلادزێ، دوکان، هەیبەت سڵتان، خواکوڕك، گەلیێ دهۆك، گرێ گەرماڤا، مانگێشکێ، پیرۆمەرا، گرێ عەمێ، ئێکمالێ، گرێ قەسرووکا، باخوڕنیفێ، ماسیکێ، قەسرکێ، کێلیا شەدایێ و دەهان شەڕێن دی.
نە هەر برایێ کاک ئیحسانی، محەمەد حەسەن شەهیدە بەلکو برایێ وی عەلی ژی ئەڤ خەلاتێ پیرۆز پێشکەشی مالباتا خوە کریە.
شەهید عەلی باجلۆری
ل ساڵا ١٩٥١ هاتیە سەر دنیایێ، د ژیێ سنێله‌یێ دا پشتی خواندنا سەرەتایی ب دوماهی تینیت دبیتە پێشمەرگە.
پشتی رێکەفتنا ١١ ئادارێ ل ساڵا ١٩٧٠ دبیتە پاسەوانێ سنووری و خولەکا مەشقا ل سەر تۆپێ دگەل ئەحمەد بداخ دبینیت. ل سالا ١٩٧٤ دچیتە ئیرانێ و پشکداریێ د خولەکا مۆشەکێن دژە تۆپا دا دکەت. ئەڤ چەکە ئیسرائیل ل شەڕێ ئوکتۆبەرێ ژ سوپایێ مسرێ ستاندبوون و پێشکەشی شۆڕشێ کربوون، مامۆستایێن خولێ ژی هەر ئیسرائیلی بوون. ئەو مۆشەك چەکەکێ پێشکەفتی بوو ل دژی ئارمانجێن لڤۆك دهاتە بکارئینان. ملازم بابەکر و ملازم عابد ژی پشکداری د وێ خولێ دا کربوو.
شەهید عەلی شەهرەزایەکا مەزن پەیداکربوو، لێ مخابن بەری شۆڕش ڤان مۆشەکان بکاربینیت، ڕاستی پیلانگێڕیێ و شکەستنێ هات.
ل شۆڕشا گولانێ و پشتی ل کۆنگرێ نەهێ ڕێکخستنا پێشمەرگەی تێتە گهۆڕین، شەهید عەلی تۆپخانا شۆڕشێ دادمه‌زرینیته‌ڤه.
ئەو دگەل ئەحمەد بداخ هندەك خولێن فێرکرنا تۆپێن ٨١ملم و ١٢٠ ملم بۆ پێشمەرگەی ڤەدکەن. ئەو بخوە سەر ب بارەگایێ مەکتەبا سیاسی بوو، لێ هەر جهێ پێدڤیبوو وەك هێزەکا گەڕۆك ئەو دچوویێ.
ئیحسان ژی دگەل برایێ خوە شەهید عەلی پشکداریێ د داستانا خواکوڕکی دا دکەت، شەهید عەلی وی فێری بکارئینانا تۆپێ ژی دکه‌ت.
شەهید عەلی د تۆپچیاتیێ دا گه‌له‌ک شاره‌زا ببوو، ئه‌و دگەل هاتنا دەنگێ گولەتۆپێ دشیا جهێ وێ دەستنیشان بکەت.
د ڤێ داستانا خواکوڕکی دا پێشمەرگە و هێزێن دوژمنی بناڤێک دکه‌ڤن، ئیحسان دگەل شەهید عەلی ژی دچن دناڤ دوژمنی دا و ب دەزگەهێ بێتەلێ (احداثیات) ددانه هەڤالێن خوە.
شەهید عەلی ئیحسانێ برایێ خوە دهنێریته بارەگایێ مەکتەب سیاسی و ڕۆژا پاشتر کو دکەتە ٤/٩/١٩٨٨برووسکا شەهیدبوونا وی دگەهیتە ئیحسانی.
بەری شەهید عەلی سێ پێشمەگە شەهید ببوون، لەوما جهێ تۆپا خوە د ڤەگوهێزن، لێ گولەتۆپێن خوە ل جهێ کەڤن دهێلن. گولەتۆپەكا تایبەتمەند د ناڤ دابوو، شەهید عەلی ئەو گولەتۆپ ڤەدەرکربوو و گۆتبوو هەڤالێن خوە نابیت کەس ژ وە ڤێ گولەتۆپێ پاڤێژیت، چونکە پێدڤیە کەسەکێ شەهرەزا وێ پاڤێژیت. هەڤالێن شەهید عەلی دەمێ دچن گولەتۆپێن خوە بینن، وێ ژی ددەنە دگەل و تێکەلی یێن دی دکەن و ئەو بخوە دهاڤێژن هەتا گولە ب تۆپڤە دپەقیت و عەلی ژی شەهید دبیت.
بەردەوامیا چیرۆکا خەباتا ئیحسان باجلۆری.
پشتی ئیحسان و هەڤالێن خوە دگەهنه ئوردیگایێ زێوە ل رۆژهەلاتێ کوردستانێ، لوێرێ ئه‌و برایێ خوه محەمەد حەسەن دبینت. محمەد حەسەن وان دبەتە مالا خوە ل بەندێ. کەس وی نانیاسیت، ئەو داخوازێ دکەت بچیت مال ل دەف دایك و بابێن خوە. فەرسەتێ برازایێ وی ددەن دگەل و دەستوریا پێشمەرگا بۆ وێ چێدکەن وئەو فەرسەت دچنه تەبریزێ.
دەمێ ئیحسان دگەهیته مال و پشتی ٧ سالان جارەکا دی ب دیتنا کەس و کارێن خوە شاد دبیت، ئەڤ کەیف و خوەشیە گەلەك ناڤەکێشیت ودبیتە شینی و تازی. چونکی دڤێت مالباتا وی ل ده‌ف ده‌زگایێن ده‌وله‌تا ئیرانێ بده‌نه نیاسین دا کو وی لگه‌ل مالباتا وی تۆماربکه‌ن و مافێ ئاکنجی بوونێ وه‌رگریت، لێ ڕژێما ئیرانێ وی ژ ماڵا وی دستینیت و جاره‌کا دی وه‌ک زگورد سێ مه‌ها وی دهاڤێژنه که‌مپه‌کا ته‌هرانێ. لێ ئه‌و ژ وێ که‌مپێ دڕه‌ڤیت و بقەچاغی خوه دگه‌هینیته مال، لێ ئەو ل تەبریزێ ناڤەحەویێت. هەر چەندە ئەو بتنێ ١٦ سالی بوو، لێ دگەل برایێ خوە محەمەد حەسەن دبیتە پێشمەرگە. محەمەد حەسەن وی دئینیتە بارەگایێ خوە و دکه‌ڤیته د ئه‌رکی دا وه‌ک پێشمه‌رگه‌یه‌ک. ئەو جارەکێ دشەڕەکی دا گەلەك تەنگاڤ دبیت.
پشتی ده‌مه‌کی شەهید فرەنسۆ حەریری ب سەرەدان تێتە بارەگایێ وان، ئه‌و وی دگەل خوە دبەتە پشکا لەشکەری ل مەکتەبا سیاسی. ملازم یونس بەرپرسێ پشکا لەشکەر بوو و فەیسەل ڕۆستینکی ژی ئه‌ندام بوو.
ئیحسان باجلۆری ل تەبریزێ خوە فێری ئامیرێ چاپکەرێ (طابعێ) کربوو، ئه‌و بشێوه‌یه‌کی پرۆفه‌سیونال فێری کارێ چاپکه‌رێ ببوو.
پاشی ل سالا ١٩٨٢فه‌له‌کدین کاکه‌یی وی ڤەدگوهێزیتە پشکا ڕاگەهاندنێ.
ڕاگەهاندن:
ل رۆژا ٢٥/٤/١٩٨٠ دەزگەهێ چاپ و بەڵاڤکرنا پارتی هاتە دامەزراندن، عەلی گۆران دبیتە ئێکەم بەرپرسێ ڤی دەزگەهی، کادرێن ڕاگەهاندنێ ب تلیێن دەستا دهاتن هەژمارتن. پشتی هینگێ ئیحسان باجلۆری بۆ پشکا چاپەمەنیێ ل چاپخانا خەبات تێتە ڤەگوهازتن.
شۆڕشێ بتنێ سێ بۆ چوار ئامیرێن چاپکەرێ هەبوون، کو توفیق سەلیم ئاکرەیی (باوەر) جان جەبەلی (هۆزان) رزگار دۆلەمری محەمەد ئلیاس (هەژار)، کمال کەرکووکی (رزگار) ژی خۆشنڤێش بوون و ئه‌و بەری ئیحسانی ل چاپەمەنیێ بوون.
ئیحسان باجلۆری د ڤێ دیدارێ دا دەزگەهێ چاپەمەنی و بەڵاڤکرنا پارتی ب ڤی شێوەیی ددەتە نیاسین :
١-ئەرشیف، هاشم ئاکرەیی و حەمزە ڕەشید پێ بەرپرس بوون و هەردوو د ده‌مێ خۆدا کەتبوونه بەفرێ و نیڤ په‌ککه‌فتی ببون.
٢-پشکا گوهداریێ (انصات) ، ناجی ئەرگۆشی بەرپرس بوو، محمەمەد ئەمین مایی (مام دژوار) مەلا جەمال و یونس گولی بەرپرس بوون ژ تۆمارکرنا دەنگ و باسێن ئیرانێ،رژێما ئیراقێ، هێزێن ئوپوزسیۆنێ، رادیۆیێن لوندن، مۆنتیکاڕلۆ و دەنگێ ئەمریکا. هەر ئێك ژ وان ب ویسگەهەکی بەرپرس بوو. وان ئەو دەنگ و باس دکرن ڕاپۆرت و بۆ مەکتەب سیاسی دهنارتن. وان ژی دخواندن و تشتێ گرنگ و نەخاسمە یێ گرێدایی نەتەوا کورد بۆ ڕۆژناما خەبات و ئێزگێ دەنگێ کوردستانێ دهنارتن.
٣- وەرگێڕ
هەکار بۆ زمانێ ئەڵمانی
خالد بامەڕنی بۆ زمانێ ئنگلیزی
سەعدوللا عه‌لی قومری بۆ زمانێ فرەنسی
٤- سەڕاستکرن (تحریر)
خالد محەمەد، حەمید سوری و دگەل کادرەکێ خەلکێ هەولێرێ، کارێ وان یێ سەرەکی، هووربینی و ڕاستڤەکرن بوو.
٥- دەنگ و باسێن کوردستانێ (اخبار کوردستان)
پتر گرێدای چالاکیێن لەشکەریێن پێشمه‌رگه‌ی و دەنگ و باسێن دەڤەرێ بوو.
٦- ڕۆژناما خەبات
مه‌هێ جارەکێ ب زمانێن کوردی و عەرەبی دەردکەت و جارو بارا ب زمانێ ئنگلیزی بۆ ئەورۆپا دهاتە دەرێخستن.
زێدەباری کو خەبات هەیڤانە دهاتە درئێخستن، ڕۆژانە چاپه‌مەنیێن حزبا شۆعی، دیوانێن هۆزانا، هەرسێ بەرگێن پەرتووکا جەنابێ سەرۆکێ (البارزانی الحرکة التحرریة الکوردیة) و بدەهان نامیلکە ژی دهاتنه چاپکرن.
ئیحسان باجلۆری د درێژیا ئاخفتنا خوە دا دبێژیت: ئەڤ کارە ب دەزگەهێن گەلەك سادە و سەرەتایی دهاتە ئەنجامدان، هزربکە پەرتووکەکا ٣٠٠ لاپەڕە، ڕوونشتی ل سەر عەردی و ب ستێنسلێ ٤٠٠ نوسخا چاپکەی و ڕێزبەندیا لاپەڕا بپارێزی. دیسان ئه‌و دبێژیت: مە چ چابخانە نەبوون، بەلکو ئەڤ کارە ب حەز و ماندیبوونا هەڤالا دهاتە ئەنجامدان. جارەکێ ڕۆژنامەڤانێ فرەنسی کریس کۆچێرا و خانما خوە هاتن دا سەرەدانا چاپخانا شۆڕشێ بدەن، فەلەکەدین کاکەیی ژ شەرما دا گۆتە من بێژێ چاپخانا مە نە لڤێرێ یە.
سەرهاتیێن ئیحسان باجلۆری وهه‌ڤالێن وی:
ئیحسان باجلۆری د ڤێ هەڤپەیڤینێ دا بالا سەنتەرێ مە کێشا سەر هندەك سەرهاتیێن بالکێش و گۆت: تۆ د شۆڕشەکێ دا بی و هیڤی و ئومێدێن سەرکەفتنێ گەلەك د لاواز بن، خوارن و ڤەخوارن ژی گەلەك خرابن.
بارێ سەر ملێن خێزاندارا هێشتا یێ گرانتر بوو، ئەو ژ شەرمێن زارۆکێن خوە دا نەدچوون مال. ئەڤە شۆڕشە و دڤێت مرۆڤ خوە د گەل ژینگەها وێ بگونجینیت. دیسان ئه‌و سەرهاتیەکێ ڤەدگێڕیت و دبێژیت: جارەکێ هەما بۆ ڤەڕەڤاندنا خەم و نەخوشیێن پشتی ئەنفالا من و بەهجەت ئاڤدەل ئێزگەك ل بارەگایێ مەکتەبا سیاسی ڤەکر. مە ل ڕۆژا ئێکێ بەیانەك ب زمانێ عەرەبی نڤێسی کو “کودەتایەکا سەربازی ل دژی ڕژێما سەدام ڕوودایە و سەدام هاتیە کوشتن”. ئەو بەیان من خواند. کاك سەفین گوهداریێ دکەت و ئێکسەر دچیت دەف عەبدولعەزیز تەیب دبێژیتێ (سەدام کوژرا). عەبدولعەزیز ژی دبێژیتە وی زوی هەڕە بێژە فرەنسۆی و عەلی عەبدوللای.
پشتی هینگێ مە بەلاغەك ب ناڤێ ئەفسەرێن ئازاد (الضباط الاحرار) بەڵاڤکر، تێدا هاتبوو کو “چارەنڤێسێ دکتاتۆری نە یێ دیارە و دێ هه‌وە ب بەردەوامی ل سەر پێشهاتان ئاگەهدارکەین (مصیر الدکتاتور مجهول، سوف نزودکم بالتطورات بشکل مستمر)”. ئەم بخوە چووین دەرڤە گوهداریا خوە بکەین.
هندەك هەڤالا دژوورا فرەنسۆی دا کۆنکانێ دکر، ئێك ژ وان ئێکسەر ل سەر دەقا پشتا خوە ڕابوو و کۆنکان بەتالکر و گۆتە فرەنسۆی گوهداریێ بکە. عەلی گورانی ل سەر بانی گازی کر (اللە اکبر). پشتی هنگێ مە سترانێن محەمەد شێخۆی و محەمەد عارف لێدان دا بابەت ڤەمریێت.
پشتی مه مه‌سه‌له ئاشکرا کری و گۆتیه وان ئه‌ڤه ته‌نێ حه‌نه‌ک بوو.هێرشێ شۆفێرێ فرەنسۆی گۆت: بەشەرەفم دەمزانی ئەم عەرەبیە هی لقی یەکە.
ل ساڵا 1985 فره‌نسو حه‌ریری دبیته به‌رپرسێ لقا دوو و ئه‌و کاک احسان لگه‌ل خۆ دبه‌ت ژ بۆ کارێ نڤێسین و ڕێکخستنێ.
کاک احسان دبێژیت: “بیاڤێ خەباتا لقا دوو گەلەكێ بەرتەنگ بوو، ئاستەنگ هەم ینك و هەم ژی ڕژێما ئیراقێ بوون. ئەم بارەگایێ خوە ل خرێنەی ڤەدکەین. پشتی دەمسالەکێ ل وێرێ دمینین و پاشی هەر دگەل فرەنسۆی ڤەدگەڕمه‌ڤه مەکتەبا سیاسی، لێ ڤێ جارێ ل پشکا ڕاگەهاندنێ کار ناکەم، بەلکو ل پشکا پەیوەندیێن نیشتیمانی یێن بەرێ (جود) درێژیێ ب خەباتا خوە ددەم”.
ئیحسان باجلۆری دەربارەی شەهید فرەنسۆ حەریری دبێژیت: شەهید فرەنسۆ نموونا مرۆڤێ کوردپەروەر بوو، وی دگۆت بەری ئەز مەسیحی بم ئەز کوردم. وی گەلەك حەز ژ دسپلینێ دکر و شاشی قەت قەبۆل نەدکر. ئەو مرۆڤەکێ سادە و رح سڤك بوو و بێ ئەندازە ڕۆشەنبیر بوو، بڕاستی ئەو گۆگلێ شۆڕشێ بوو. شەهید فرەنسۆ خوینەرەکێ گەلەك باش بوو و گەلەك حەش ئەده‌بیاتا دکر. مام هەژار دۆستەکێ گەلەك نێزیکی وی بوو و هەردەم دگەلێك بوون. پشتی دگەل وی چوویمە لقا دوو من باشتر ئەو نیاسی.
د درێژیا ئاخفتنا خوە دا ئیحسان باجلۆری دبێژیت: ده‌مێ ئه‌م ل لقا دوو، حزبا دەعوە بارەگایێ خوە ل نێزیکی بارەگایێ لقا مە ڤەکر، و ب هەلکەفتنا مه‌ها (محەرم) هندەك ڕێوڕەسم ڕێکخستن، ئەم ژی وەکو لقا دوو یا پارتی ڤەخواستین.
شەهید فرەنسۆی ژی، ئەز و دوو زێرەڤانێن خوە کو هەردوو مەسیحی بووین دگەل خوه برین.حزبا دەعوە ئامادەکاری بۆ نڤێژا بکۆم (جماعة) کرن، شەهید فرەنسۆ ژی ئێکسەر ڕابوو ل پشت پێشنڤێژێ وان ڕاوەستا و قامەت گرت، ئەز و هەردوو زێرەڤانێن وی ژی ل ڕێزێ ڕاوەستیان و مە پێکڤە دگەل وان نڤێژا ب کۆم کر. لەوما ئەز دشێم بێژم شەهید فرەنسۆ دشیا خوە دگەل هەمی بارۆدوخا بگونجینیت.
کاك ئیحسان دبێژیت: ل پشکا پەیوەندیێن بەرەیێ جود چ کارێ وەسا نەبوو، ئەو بخوە ژی نەشێت دەستا داهێلیت، لەۆما ڤەدگەریتەڤە چاپخانێ و ئەرکێ برنا پرۆگرامێن ئێزگێ دەنگێ کوردستانێ ژی بستوهێ خوە ڤە دگریت. پرۆگرامێن ئێزگەی وی ب ماتۆرێ دبرن و بەردەوام بوو هەتا سەرهەلدانا پیرۆز.
پشتی داگیرکرنا کوێتێ ژ لایێ ڕژێما سەدام ڤە قۆناغەکا نوی دەستپێدکەت. ئەو و هەڤالێن خوە ئەڕشیفێ نەگرنگ هەمیێ دسۆژن، یێ دی ژی دهنێرنه کوردستانێ و ئەو دبیتە پەیامنێرێ ئێزگەی و دگەل حەمۆ کەمەکی، فەتاح گولی، ملازم بابەکر، زەعیم عەلی و قادر قەچاخ و هێزەکا پێشمەرگەی د ئالیێ خەلیفانێ ڕا تێنە دکوردستانێ. خەلیفان ئازاد دبیت، پشتی هینگێ هەولێر ژی ئازاد دبیت. ئەو تێنە کەلەکێ و پەیوەندیێ ب لقا ئێك دکەن و دزانن کو فەیدیێ ژی یا ئازاد بووی. ئەو بڕیارێ ددەن د ڕێیا خازرێ ڕا بچن مۆسل و پاشی دهۆکێ. گوندنشینێن عەرەبا پەیوەندیێ ب وان دکەن کو وان چ پەیوەندی ب ڕژێـمی ڤە نینن. سەبازێن سوپایێ ئیراقێ خوە ڕادەست دکەن و بۆ هێزێن پێشمەرگەی دبیت ئاریشە، چونکە خارن نینە بدەن وان دیلا.
پشتی هینگێ هێزێن پێشمەرگەی خوە نێزیکی فەوجا خازری دکەن، هەلکەفتێ فەوجێ دەشتە، تانك و دوشکێن ١٤،٥ یێن هەین. دبیتە شەڕ و هێزێن پێشمەرگەی ڕاستی تۆپبارانەکا چڕ دبن، تشتی باش عەرد یێ کێلای بوو، ڤێ چەندێ ژی کاریگەریا تۆپا ل سەر هێزێن پێشمەرگەی کێمترلێکر، د سەر هندێ ژی ڕا هەڤالێ وانێ پێشمەرگە ئیسماعیل شەهید دبیت و ١٠ پێشمەرگێن دی ژی بریندار دبن. فرۆکێن دوژمنی تێنە سەر وان، ئەو ژ خوە بێ هیڤی دبن. شەهید تاهر زێوەیی چالاکیەکا خوەکوژی بێی هێزا پشتەڤانیێ ئەنجام ددەت و تێنە دوورپێچکرن.
پشتی دورپێچێ دشکێنن تێنە بەردەڕەش، لوێرێ ئیحسان باجلۆری دبیتە بەرپرسێ ڕاگەهاندنا بەره‌یێ کوردستانی. هێزێن پێشمەرگەی ل کولانا دگەڕن و سلۆگانان دبێژن، ئێکەتیا قوتابیان و لاوان دادمەزرینن پاشی تێت دهۆکێ و هەتا ڕەڤا ملیۆنی ل دهۆکێ دمینیت. پشتی هینگێ ڤەدگەڕیتەڤە بارەگایێ مەکتەب سیاسی ل چییایێ قەلەندەر و ل ئێزگێ دەنگێ کوردستانێ پشکا بەهدینی وەکو بێژەر دەستبکار دبیت. ھەردوو ھەڤالێن وی مەسعود سەڕنی و سەباح بەیتوللا مۆلەتێ وەردگرن،
ئەو هەردوو ل سەر وەگێڕانێ ڕاهاتبوون، لێ بۆ ئیحسان باجلۆری سەربۆڕەکا نوی بوو. گەلەك جاران د بەر خاندنا دەنگ و باسان ڕا برووسکەك دهات پێدڤی بوو ب هەردوو زاراڤا هاتبا خواندن، لێ ئەو هەر زوی ل سەر ڤی کاری نوی زاڵدبیت.
ل ساڵا 1991 مالا ئیحسان باجلۆری و برا و کەس و کارێن وی ژ ئیرانێ تێنه کوردستانێ، ئەو دبیتە سەمیانێ مالباتێ هەمیێ، ئەو بۆ بارەگایێ مەکتەبا سیاسی تیتە ڤەگوهازتن. پشتی هینگێ دبیتە کارگێڕێ لژنا ناوچا دهۆك و بەرپرسێ پشکا ڕۆشەنبیری و ڕاگەهاندنێ و سەرپەرشتیا ڕادیۆیا FM دهۆك، پشتی هینگێ دبیتە بەرپرسێ داراییا لقا ئێك.
ئیحسان باجلۆری پشتی کۆنگرێ ئێکەتیا قوتابیان و لاوان خولێن چاپکەرێ ل پەیمانگەها مامۆستایان ڤەدکەت. پشتی دامه‌زراندنا ئاسایشێ ئه‌و دبیتە نەقیب ل ئاسایشا دهۆکێ ل پشکا راگەهاندنا دژبەر (الاعلام المعادی). ل ساڵا ١٩٩٥ پلا رائید پێ دهێتە بەخشین و ل پشکا ئیدارێ و ب وەکالەت بەرپرسیاریا ئیدارە و میرە و ممتەلکاتا وەردگریت.
ل شه‌ڕێن ناڤخۆ ئه‌و و بەهجەت ئاڤدەل و بۆ کەپکێ حەمە ئاغایی تێنه ڤەگوهازتن، بەری هینگێ ژی هەر شەڤ بۆ دانانا بۆسا دەردکەڤیت، ئیحیسان و بەهجەت دچن و ب شەڤ دگەهن و ئەو نزانن ل کیڤەنە. دەمێ ل وان دبیتە ڕۆژ دبینن کو وان گەلەك خوەیێ نێزیکی هێزێن ئێکەتیێ کری.
پشتی شەڕێ ناڤخۆ بدوماهی تێت، دکتۆر جەرگیس، فەرەنسۆ حەریری و مامۆستا سەعد وی ب جلکێن دڕیایی دبینن. ئەو دبێژنە وی تو ژ کیڤە تێی، ما تو ل ڕاگەهاندنێ نینی؟
ئیحسان باجلۆری دبێژیتە وان ئەو قۆناغ چوو، ئەو ژی هندەك هاریکاریێ بۆ وی خەرج و ڤەدگەریت دهۆکێ. لێ لقا ئێك جارەکا دی بڕیارەکا توند د دەرحەقێ وی دا ددەت و وی بۆ شەرێ ل دژی پەکەکێ دهنێرن چیایێ گارەی.
هەر د وی دەمی دا خودێ زارۆکەکێ ددەتێ، خالەکا سپی ل سەر چاڤەکێ هەبوو و پێویستیا وی ب چارەسەریێ بوو ل دەرڤەی کوردستانێ.
ئیحسان ژی پشتی دوو برایێن شەهید ئێدی هەر هند تەحەملێ دکەت ودچیت (براءة ذمة) ژ ئاسایشێ دئه‌ینیت و بڕیارێ ددەت بچیتە ژدەرڤە. ل ئاسایشێ تێت ئاگەهدارکرن کو ئەگەر بچیت دەرڤە دێ ژ کاری هێته لادان. بڕیارا وی ژی یا دوماهیێ بوو، ئاسایش ژی وی ژ کارێ وی لاددەت، ئەو ژی تێت براهیم خەلیل، ل وێرێ گەلەك هەڤالێن خوە ئەوێن ب ڕییا وی هاتین دامەزراندن دبینیت و دبێژنە وی کو (منع) یا ل سەر دەرکەتنا تە هەی. ئەو نەچاردبیت ڤەگەڕیتەڤە دهۆکێ. پشتی هینگێ ب هاریکاریا جەعفەر ئێمینکی رێ ددەنێ دەربازببیت و ل مه‌ها ٧/١٩٩٦ د گەهینیتە وەڵاتێ سوید.
ژ هەژی گۆتنێ یە کو ئیحسان باجلۆری رۆڵەکێ سەرەکی د دامەزراندنا تەلفزیۆنا خەبات یا لۆکالی دا هەبوو، کو ئێکەم کەناڵی تەلفزیۆنی یێ پارتی بوو.
پشتی ئەو دگەهیتە وەڵاتێ سوید لژنا ناوچا سوید یا پارتی پەیوەندیێ پێ دکەت، لێ ئەو داخوازا (رد اعتبار) دکەت.
دەستپێکا ژیانا ئیحسان باجلۆری ل سوید گەلەك یا ب زەحمەت بوو، وی زمان نەدزانی و چو باوەرنامێن کاری ژی نەبوون. ئەو نەچار دبیت کارێ پاقژیێ بکەت و گییای بدوریت. پشتی هینگێ ئەو دکەڤیتە بەر خواندنێ و ل ئامادەییا تەکنیکی ل پشکا CNC دخواینیت، ئێدی کۆمپانی پەیوەندیێ ب وی دکەن. ئەو ل دەستپێکێ سالەکێ ب ئاوایەکێ دەمکی ل کۆمپانیا ڤۆلڤۆ کار دکەت، پشتی هینگێ هەر هەمان کۆمپانی گڕێبەستا کارێ هەمیشەیی دگەل وی گرێددەت و هەتا نوکە ل سەر کارێ خوە بەردەوامە زێدەبارێ سەرقالبوونا وی ب کارێ ژیارێ، ئەو دەست ژ حەز و ئارەزۆیێن خوە د بیاڤێ راگەهاندنێ دا بەرنادەت بەلکو گۆڤارەکێ ژی ب ناڤێ (ئەلند) ل باژێرێ فالشۆپینک دەردکەت و بۆ دەمێ سێ سالان ژی وەشانا کوردی ل رادیۆیا فالشۆپینک بەلاڤ دکەت.
ئیحسان باجلۆری سەرەڕای وێ خەباتا دویر و دێژ یا تژی ئەڤرازی و نشیڤێ و شەهیدبوونا دوو برایێن وی د ڕێیا دۆزا گەلێ کوردستانێ دا. سەرەڕای دویرئێخستنا وی د ژیێ زارۆکینێ دا بۆ بیابانێن ڕۆژئاڤایێ ئیراقێ. ئەو ل کوردستانێ ژ مافێ خانەنشینیێ و پارچا عەردی کو مافەکێ سروشتی یێ هەر پێشمەرگە وخەباتکەرەکی یە بێ بار دبیت.
پشتی هینگێ ب هاریکاریا عەبدولخالق بابیری و بەهجەت ئاڤدەل وەکو جێگرێ ئەفسەرێ پلە پێنج تێت خانەنشینکرن
