دوورئێخستن، ڕهڤین، شۆڕش، ههولێن ڕهڤاندنا مالباتێ، شههیدبوونا مهحمود ئێزدی و گهلهکێن دی
سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێنتکرنا دیرووکا شۆڕشێ ل ڕۆژا 24/4/2022 دبیتە مێڤانێ هەڤژینا پێشمەرگێ دێرین و هەلگرێ میدالیا بارزانیێ نەمر سلۆ خدر، شێرەژنا کوردا ئێزدی بەسێ خەلۆ و دیدارەکێ دگەل ئەنجام ددەت و گهلهک ڕوودانێن گرنگێن ناڤ شوڕشا گولانێ، کو ئهو دیدهڤان بوویه، تۆمار دکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
خەباتکەرا دێرین بەسێ خەلۆ حسێن ل سالا 1947ل سهنتهرێ قهزا شێخان هاتیە سەر دنییایێ و ل ساڵا 1965 ژیانا هەڤژینیێ دگەل تێکۆشەرێ دێرین سلۆ خدر حەجی یێ ناسیار ب بابێ داودی پێكئینایە و هەر ژ هینگێ وەرە وێ مل ب ملێ هەڤژینێ خوە ڤە ڕێبازا خەبات و تێکۆشینێ د ڕێیا دۆزا گەلێ کورد دا گرتیە.
بەسێ خان د ڤێ دیدارێ دا ل سەر ژیان و خەباتا هەڤژینێ خوە پێشمەرگێ دێرین سلۆ خدر رادوەستیت و دبێژیت: بابێ داود ل ساڵا 1942 ل سەنتەرێ دەڤەرداریا شێخان هاتیە سەر دنیایی و هەر ل وێرێ هەتا سیێ ناڤنجی خواندیە. وی ل ساڵا 1959 پەیوەندی ب ڕێکخستنێن پارتی دیموکراتی کوردستان کریە، ژ بەر بزاڤ و چاڵاکی و هەستێ وی یێ کوردایەتیێ ژ قوتابخانێ تێتە دەرکرن، ژبۆ درێژیێ ب خاندنا خوە بدەت نەچار دبیت دچیتە ئەلقۆش. پشتی هینگێ دهێتە گرتن و بۆ ماوێ سێ ساڵان تێتە حکومکرن. ل ساڵا 1963 تێتە ئازادکرن و ئێكسەر پەیوەندیێ ب شۆڕشا ئەیلۆلێ دکەت و ل هێزا شێخان دبیتە پێشمەرگە. ل وێرێ دبیتە جێگرێ بەتالیۆنێ دگەل سالح نەرمۆی و ڕۆلەکێ بەرچاڤ دبینیت و پشکداریێ د گەلەك شەر و داستانێن شۆڕشا ئەیلۆلێ دا دکەت.
پشتی ڕێکەفتنا 11 ئادار 1970 دبیتە کارگێڕێ لژنا شێخان و پاشی دبیتە بەرپرسێ باشیك و بەهزانێ.
پشتی دەستپێکرنا شەری ل ساڵا 1974 ماڵا خوه دبهنه ناڤ شۆڕشێ ل دهڤهرێن ڕزگارکری.
پشتی شکەستنا شۆڕشێ ڕژێما ئیراقێ وی و کەس و کارێن وی ل سەر جهومالێن وان دەرتێخیت و دەستێ خوه ددانیتە سەر مال و ملکێن وان، لهوما ئهو نەچار دبن دچنە گوندێ نسێریێ. پاشی ڕژێما بهعس بڕیارا دویرخستنا وان بۆ ژێریا عێراقێ ددهت، کاك سلۆ و هەڤژینا وی ل گەل زاڕۆکەکێ وانێ دوو مههی ل چلێ زڤستانێ، بێ خوارن و ڤەخوارن و ل بەر بارانێ، دهاڤێژنه د پشتا تۆمبێلهکا زیلا لەشکەری دا و بەرێ وان ددەن گوندێ عوجامە یێ سەر ب باژێڕێ سەماوە ڤە ل بیابانا باشوورێ عێراقێ. پشتی 10 مههێن پڕی ئازار و نهخوهشی، کاک سلۆ و خێزان و زارۆکێن خوە بدزیڤه دئینیتە بەغدا و 20 ڕۆژا دمیننه ل مالا خوشکا بەسێ یا خانما خوه، تا کو ڕێکهکا دهرکهتنێ ببینن و ل مهها 8 ساڵا 1976 تێنه مۆسل بهاریکاریا پێشمەرگەکێ شۆڕشا ئەیلۆلێ ڕەبەنێ جەرعیانی، ڕهبهن وان د گههینیته نههدارێ ل باکوورێ ئێسفنێ. پاشی ژ وێرێ ئهو ب پیا دچن ھ خوه دگههیننه گوندێ بێدارکێ، کو گوندهکێ ئێکمالهیه و دچیایێ هنداڤ کوخیێ ڕا بوو. بۆ دەم ساڵەکێ ئهو ڤهشارتی د وی خانی دا دمینن.
دهمێ هێشتا کاک سلۆ ل باشوورێ ئیراقێ جارهکێ بهێجهتا کارێ ناسنامێ خوه گههاندبوو دهڤهرا شێخان و ل گوندێ نسێریێ وی شههید مهحمود ئێزدی دیتبوو و شههید مهحمودی گۆتبوویێ: ئهگهر هوون ژ نهفیێ رزگاربوون خوه بگههینه گوندێ شێرانه ل دهڤهرا بهرێ گارهی، دێ مه ل وێرێ بینی. لهوما ئهو بڕیارێ ددەن کو بچنە دەڤەرا بەرێ گارهی. ئهو بشەڤ بڕێ دچن و برۆژێ ژی خوه ڤهدشێرن، تا کو دگههنه گوندێ شێرانە کو هەتا ساڵا ١٩٨٥ ل وێرێ ل مالا خورشیدێ شێرانەیی دمینن.
ل شێرانە شههید مەحمود ئێزدی تێتە دەف وان، بەسێ خان بۆ جارا ئێكی شەهید مەحمود ئێزدی ل شێرانە دبینیت، بەسێ خان دبێژیت:
شەهید مەحمود ئێزدی ژ بلی کو مرۆڤەکێ سوحبەت خوەش بوو، ئهو مرۆڤەکێ کوردپەروەر و مێرخاس ژی بوو.
شەهید مەحمود و کاك سلۆ بڕیارێ ددەن کو پێکڤە بچنه هەرێما ئێك کو وی وەختی جەهوەر نامق و کەریم شەنگالی بەرپرسێن وێ بوون.
کاك سلۆ دچیتە بارهگایێ هەرێما ئێك و بەرپرسیاریا دەڤەرا شێخان و ئاکرێ وەردگریت و ل گەل شەهید مەحمود ئێزدی دەست ب خەباتێ دکەن.
وان ساڵێن کو ماڵا کاك سلۆی ل گوندێ شێرانه بوویه، ڕژێما عێراقێ گەلەك جاران هەوڵددەت خێزانا وی بگرن. ژ بۆ ڤێ مهرهمێ ژی گهلهک جارا ئهو لهشکهری ب ههلیکۆپتهرا دئینن و بهرددهنه دۆرێن وی گوندی و ل وان دگهڕن. ههروهکی ل ساڵا 1978 هێزێن خوە ژهەلیکوپتەران بهرددهنه دۆرێن گوندێ شێرانه و بناڤ گوندی دکەڤن ب مەرەما گرتنا خێزانا کاك سلۆی، لێ خەلکێ گوندی وان دڕەڤینن و د شەفتەکێ ڤە ڤەدشێرن. دهمهکی سۆپا بهرێ خوه ددهته ئالیێ شکهفتێ، لێ حەجی ڕەشیدێ شێرانهی بەرێ سوپایێ ڕژێمێ ژ شکەفتێ وەردگێڕیت و بهرێ وان ددهته ئالیهکی دی. ئەو ژی شەڤا خوە ب نانەکێ ڕەق د شکەفتێ دا دەرباز دکەن ههتا لهشکهرێ ڕژێمێ خوه ژ وێ دهڤهرێ ڤهدکێشن. ڕژێم بڤێ چەندێ ژی ناڕاوەستیت، بهلکو ئهمنا ڕژێمێ مریشكێن ژەهرکری بهندهک ڕێکێن خوه یێن تایبهت بۆ وان دهنێریت وجارهکا دی ژی شیرێ زارۆکا یێ ژەهرکری ژ ئامێدیێ بۆ وان دهنێریت.
دیسان جارهکێ ڕژێم بزاڤێ دکهت بڕێکا مهفرهزێن جاشا خێزان و زارۆکێن کاک سلۆی بگرن و بڕهڤینن، لێ ئهو پیلانا وان ژی ئاشکرا دبیت. جارهکا دی ڕژێم دیسان ب ههلیکۆپتهرا سوپایێ خوه بهرددهته گوندی دا. وهکی ئهم دزانین مالا کاک سلۆی دخانیێ خورشێد شێرنهیی ڤه بوو. لهشکهر و پسیارێ ژ هەڤژینا خورشید شێرانەیی دکەن:
شکرا خانما سلۆی بهسێ خانێ، کانێ ئهو کیه؟ خانما خورشیدی دبێژیته وان: ئهڤه بووکا منه و ئهڤه ماڵا کوڕێ منه.
ڕاستی ژی ئهگهرێ سهرهکیێ کو ڕژێم نهدشیا ماڵ و زاڕۆکێن سلۆی بگریت، خهلکێ وێ دهڤهرێ و ب تایبهت یێ شێرانه بوو، ههمی وهکی زێرهڤانان بوون ژ بۆ پاراستنا ڤێ ماڵباتێ ژ دهستێن ڕژێمێ. ژبهر هندێ ژی خانما سلۆی بهسێ خانێ ههردهم جلکێن وهکی یێن ژنکێن گوندی دکرنهبهر خوه دا یا دیار نهبیت.
بەسێ خان چەوا سەرهاتیا شەهیدبوونا مەحمود ئێزدی ڤەدگێڕیت؟!
ئهو کهسێ کو مهحمود ئێزدی شههیدکری، ئهو و برایێ خوه ههردوو ڕێکخستنێن شههید مهحمودی و جهێ باوهریا وی بوون. ڕژێم سهرا ڕێکخستنێ وان لگهل هندهک بهڵاڤۆکێن شۆڕشێ دگریت و دزیندانێ ڤه وی کهسێ قایل دکهت بچیت مهحمودی و سلۆی بکوژیت وبێت دێ برایێ وی بهردهن. ئهو تێت خوە دگەهینیتە دەڤەرێ ل دەف کاک سلۆی و شەهید مەحمود ئێزدی. ڕۆژهکێ ئهو هندهک گازندا بۆ بهسێ دکهت ودبێژیتێ: ئهز نزانم بۆچی ههتا نوکه ئهزێ بێ چهکم و مهحمود ئهو نهچهکی ددهنه من و نهژی من لگهل خوه دبهنه گهڕا ل دهڤهرێ! ههر دیسان بهسێ دبێژیت: رۆژهکێ سلۆ و شەهید مەحمود ل بن بەرسفکێ دخەو بوون ئهو کهسه چهند جارا د بەر وان ڕا تێت و دچیت و هەر تهماشەی وان دکەت. ئهڤ چهنده ژی دبیته جهێ گۆمانێ ل دهف من، لهوما من گۆته شەهید مەحمودی:
ڕهفتارا ڤی کهسی نه یا نۆرماله، باوەریا خوە پێ نهئینن. شەهید مەحمودی گۆت: ما دێ چکهت، ئهگهر بچیت خوه ڕادهست ژی بکهت، بلا بچیت، گەلەکا چەکێ بری و یێ خوە ڕادەستی ڕژێمێ کری، دیارە وی ژی ئەڤ چەندە یا ل بەر، دێ بلا ئەو ژی تڤەنگەکێ ببەت و بچیت.
بەسێ خان دبێژیت: هاڤینا ساڵا 1979 یە، سێ ڕۆژێن ژ مهها رەمەزانێ ماین. شهڤه و وەختێ پاشیڤێ یە، بابێ داودی، مەحمود ئێزدی و مەحەمەد شینۆ ڕدێنی، هەرسێ ل زۆمێن ڕدێنیا ل بن کەپرا محەمەد شینۆی بڕهخ ئێکڤه د نڤستینە. کچا محەمەد شینۆی بۆمن ڤهگێرا و گۆت: “ئهز بتنێ یا هشیارم، ئهزا ڕابوویم دا پاشیڤێ چێکهم، من قۆڕی یێ دانایە سەر کوچکی. من دیت ئهو کهس ڕابوو ساجۆرێن خوه هاڤێتنه پشتا خوه و تڤهنگا خوه بدهستێ خوه گرت. من هزرکر دێ زێرهڤانیێ گریت. ئهز ژی یا مژیلی کارێ پاشیڤێ بووم. دهنگێ شێلکا گوللا گوهێن من کهڕکرن، ئهز زڤڕیم من دیت کو بن کهپرا مه یا بوویه ئاگر و ئهوێ گوللا ل مهحمودی، سلۆی و بابێ من دڕهشینیت”.
بهسێ بهردهوام دکهت و دبێژیت: هەر زوی پێشمەرگە ل دویف دەنگێ تەقێ تێن، ئهو دبینن کو ههرسێ دبریندارن، محەمەد شینۆ ژ دەستێ خوە، بابێ داودی ژی بگرانی ژ سینگێ خوە یێ برینداره و مەحمود ئێزدی ژی ژ زکێ خوە. تاوانبار ژی دڕەڤیت و خوە دگەهینیتە ئامێدیێ ناڤ ڕژێمێ. پێشمەرگە هەرسێ برینداران ل سەر دارەبەستا دبەنە سهرێ چیایێ گارەی ل جههکێ ئاسی. کچا محەمەد شینۆی ژی دزانیت تاوانبار دێ سپیدێ هێزێن ڕژێمێ ئینیته جهێ کریارا خوه یا کرێت، لهوما ئهو وێ ئاخا جهێ خوینا وان دشۆت و هندهک ئاخا دی دکهته بن کهپرێ و شۆپا تاوانا وی ووندا دکهت.
ئەم دوو ئێزدی دگەل وە بووین، وە ئەم هەردوو ژی کوشتینپێشمهرگێن ههڤالێن مهحمودی دبێژنه دهیکا داودی گاڤا ئهم گهههشتینه سهر کهلهخێ برینداران مهحمودی ب دلەکێ تژی کەسەر ڤە گۆته مه: ئەم دوو ئێزدی دگەل وە بووین، وە ئەم هەردوو ژی کوشتین.دیسان مهحمودی بهردهوام پسیارا سلۆی دکر کانێ ئهو مایه یان شههیدبوویه. ههتا پێشمهرگا مهحمود گههاندیه سهرێ چیایێ گارهی ژی هێشتا یێ ساخ بوو، لێ پشتی دهمهکی ئهو شههید دبیت.سپێدێ دهیکا داود بڤێ چەندێ دزانیت، ئێکسەر ل گەل 2 پێشمەرگا قەستا چییایێ گارەی دکەت، سێ دەمژمێران بڕێڤە دچیت. دهما ئهو دگههیته وێرێ، دبینیت کو سلۆ و محهمهد ههر ئێکێ ل بن بهرهکی، دبریندارن و دبێ دهرمان و نووژدارن. ئهو پسیارا مهحمودی دکهت. پێشمهرگه وێ دبهنه بن بهرهکێ دی سهر تهرمێ مهحمودی، کو ئهو چهندهکه یێ شههیدبووی. کچا وێ یا ساڤا ژی ل پشتا وێ بوو، ئهو دهرسۆکا کچکا ساڤا ژ سهری دکهت و بسهر چاڤێن مهحمودی دادهت.دەما ئهو دزڤڕیتهڤه سهر کهلهخێ ههڤژینێ خوه سلۆی دبینیت کو یێ بێهۆشە، پێشمهرگا پارچێن دەرسۆکان یێن کرینه د برینێن وی دا، دا خوین ژێ نەهێت، لێ ئەو خوین هەمیا دچیتە هناڤێن وی. پێشمهرگه دەستێ بابێ داودی دکەنە ددەستێ وێدا، بابێ داود ژی چاڤێن خوە ڤەدکەت، ڕۆندك ژ چاڤێن وی تێنه خوارێ و دبێژیتێ: دهیکا داودی ل دەف من بمینە هەتا شههید دبم، گاڤا ئهز تهمام بووم دهستێ زارۆکێن خوه بگره و ببه ههره ناڤ مرۆڤێن خوه.ڕۆژا پاشتی پشتی ڤێ تاوانێ، تاوانبار دگەل هێزێن ڕژێمێ ب هەلیکوپتەرا دهێن گوندی، دا لەشین وان ببەن، لێ کچا محەمەد شینۆی دبێژیتە وان: ئهڤ کهسه درهوا دکهت، وی کهس شههید نهکریه. ئەو دساخن و برنه ئیرانێ. دیسان دبێژیتە وان: ئهڤه کهسهکێ پیسه، ئەوێ خیانەت ل ههڤالێن خوه کری دێ ل وە ژی کەت.پێشمهرگه ژی ل ههمی گوندا نووچهی بهڵاڤ دکهت کو بریندار برنه ئیرانێ، دا کو هێزێن ڕژێمێ ل دیڤ نهگهڕن. تهرمێ شههید مهحمودی ل سهرێ چیایێ گارهی ڤهدشێرن و سلۆی و محەمەد شینۆی ژی دبەنە کافیا. پشتی 14 ڕۆژان ژنوی دکتۆر ڕزگار ژ کۆماتەی دگەهیته وان و برینێن وان دهرمان دکهت.سەرۆك مەسعود بارزانی فهرمانێ ددهت کو بهەر ئاوایەکی بیت، دڤێت کاك سلۆی ژبۆ چارەسەریێ بهنێرن ئیرانێ. وی ل دهوارهکێ سیاردکهن و ڕەشید سپینداری دگەل دچیت و دبنه ئیرانێ، ل وێرێ ل ژێر چاڤدێریا جەنابێ سەرۆکی و شەهید ئیدریس بارزانێ چاراسەریا وی تێته کرن و ل وێرێ پشکداریێ د کۆنگرا (9) ێ دا دکەت. پشتی 6 مههان کاک سلۆ ڤەدگەڕیتەڤە کوردستانێ و دبیتە بەرپرسێ لژنا شێخان و ئاکرێ. پاشی ل ساڵا 1982 وەکو کارگێر لق بۆ بارەگایێ لقێ ئێک تێته ڤەگوهازتن. ل ساڵا 1984 دبیتە بەرپرسێ لژنا دهۆك و پشکدارێ د چەندین شەر و داستانێن وێ دەڤەرێ دا دکەت.ل ساڵا 1985 ئهو ماڵا خوه دبهنه گوندێ ئاتۆشێ ل رۆژههلاتێ چهمانکێ. دهمێ ل زستانا 1987 هێزێن ڕژێمێ هێرشی بارەگایێ لژنێن شێخان و ئاکرێ دکهن، ئهو مالا وان دسۆژن و ب بلدۆزەران د گەل عەردی ڕاست دکەن. بابێ داودی ل ساڵا 1987هەتا ئەنفالێن ساڵا 1988 دبیتە بەرپرسێ لژنا زاخۆ.ل دهمێ ئهنفالان بابێ داودی ل ئهرکێ خوه بوو و بهسێ خان و زارۆکێن خوە بزاڤێ دکهن ل زێی دهرباز ببن و خوه رزگار بکهن، لێ جاش ل سهر زێی هێرشێ دکهنه وان و نهشێن دهرباز ببن و خوه ل چیایێ گارەی ئاسێ دکهن. چەند شهڤ و ڕۆژان ل چۆل و چیا بێ خوارن و ڤەخوارن دمینن. دهیکا داودی جلوبەرگێن پێشمەرگەی دکەتە بەر خوە و د وان باروودۆخان دا رەت دکەت خوە ڕادەستی دوژمنی بکەت و ئهو و داودێ کوڕێ وێ ههر ئێک تڤهنگهکێ دههلگریت و ب ئامادهیی یا خەلەف عەلی بەدران دبێژیت، کو ئەو و داود دێ مینن هەتا شەهید دبن.لێ مخابن پشتی زارۆکێن وانێن هوور د چیایێ گارهی ڕا ژ برسا و تێهنا دکهڤن، ئهو دکهڤنه دەستێ دوژمنی و وان دبهنه زیندانا بناڤێ کهمپا بهحرکێ.کاك سلۆ ژی پشتی هەیامەکی ب تنێ ل چۆل و چیا دمینیت و دەڤەر هەمی ژ لایێ ڕژێمێ ڤە تێن کۆنترۆڵکرن، نەچار دبیت ژبهر زارۆکێن خوه، خوە ڕادەستی ڕژێمێ بکەت، وی راست دبەنە ئامنا بەغدا، ل وێرێ سالم بۆسەڵی ژی یێ گرتی بوو، وی ب چاڤێن گرێدای ڤە تیننە دەف کاك سلۆی و دبێژنێ: تۆ ڤی مرۆڤی دنیاسی؟ لێ کاک سلۆ ئینکار دکەت کو ئەو سالمی نیاسیت، ئەگەر نە لدویف ئاخفتنا کاک سالم دا ئەو ھێتە ل سێدارەدان.پشتی سهرهلدانێ ژ شێخان بدزیڤه خوه دگههینیته دهۆکێ و ل ساڵا 1995 دبیتە کارگێرێ لقا ئێك بەرپرسێ نڤێسینگەها کاروبارێن کۆمەڵایەتی و ل کۆنگرا 13 تێته خەلاتکرن ب میدالیا بارزانیێ نەمر.مخابن کاك سلۆ پشتی کاروانهکێ خەباتەکێ یێ دویر درێژ، ل رۆژا 9/7/2014 دلێ وی ژ لێدانێ ڕادوەستیت و وەغەرا دوماهیێ دکەت و ل مەزارگەها شێخ مەند ل ئێسفنێ د ڕێوڕەسمەکا ژهەژی دا دهێتە ڤەشارتن.بەسێ خانا خێزانا وی، ههڤژین وههڤڕێ و دیدهڤانا خهباتا وی و یا شههید مهحمود ئێزدی ژی دگەل زاڕۆکێن خوە هەتا نوکە ل دهۆکێ ل تاخێ رەزا دژین.
سهنتهرێ کۆماته
یێ دێکومهنت کرنا دیرووکا شۆڕشێ
کار و ئهرکێ سهنتهرێ کۆماته دێکۆمێنت کرن و پاراستنا دیرووکا شوڕشێ یه ژ مرن و ژناڤچوونێ.
ڤی سهنتهری ب ستافهکێ بچووک و شیانێن ساده، لێ ب ڤیان و باوهریهکا مهزن، وهک پێنگاڤا خوه یا کاری یا ئێکێ، دهست ب کۆمکرن، دێکۆمنێت کرن و تۆمارکرنا دیرووکا خهبات و شۆڕشا کوردستانێ کریه.